ҚАЗАҚСТАНДА САЯСИ ҚУҒЫНДАУДЫҢ 2024 ЖЫЛҒЫ 1 МЕН 30 МАУСЫМ АРАЛЫҒЫНДАҒЫ ЖАҒДАЙЫНА МОНИТОРИНГ

1 маусым, Астана қаласы, №64 мекеме, А. Сыздықов, ҚР ҚК-нің 297-бабының 2-бөлігі, күзет басқармасының қызметкері Дархан Қайдарханға қатысты мәлімдеме жасады, ол оған дене жарақатын саламын деп қорқытқан. А.Сыздықов өз қауіпсіздігі үшін қауіптенеді [1].

1 маусым, Астана қаласы, Конституциялық сот және прокуратура органдары 26 азаматтың құқығын қалпына келтірді (зейнетақы құқығынан бастап сотталғандардың құқығына дейін), сот актілері Конституцияға сәйкес келмеген. Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкестігін тексеру нәтижелері бойынша 45 түпкілікті шешімнің ішінен Конституциялық Сот судьялары 8 шешімде құқықтық нормалар Конституцияға қайшы келеді деген қорытындыға келді, ал 13-де Конституцияға сәйкес болатын түсініктеме берілген [2].

3 маусым, Орал қаласы, белсенді М.Ескендірова, 2022 жылғы қаңтар оқиғасы бойынша куәгер ретінде облыстық прокуратураға шақырту алды. Сондай-ақ, белсенді А.Оразбаев ауызша шақырту алды. Батыс Қазақстан облысының прокуратурасы тергеуді ҚР Бас прокуратурасы «жалғастырып жатыр» деп хабарлады [3].

4 маусым, Алматы қаласы, қалалық сотта «ProTenge» жобасының авторы журналист Д.Маричеваның апелляциялық шағымын қарау басталды. Бұған дейін бірінші сатыдағы сот оны «жалған ақпарат орналастырды және таратты» деп кінәлі деп таныған [4].

4 маусым, Алматы қаласы, «Біздің билік уақытша ұстау изоляторында екі адамды азаптап өлтіруге болады деп есептейді, сондай ақ полиция бөлімінің бастығы да, уақытша ұстау изоляторының басшысы да жауапкершілікке тартылмайды», — деп мәлімдеді құқық қорғаушы Б. Төреғожина [5].

4 маусым, Астана қаласы, «Қазақстан аумағында заңсыз контентті тарататын және ұлттық қауіпсіздікке қатер төндіретін және Ақпарат министрлігінің ұсыныстарын елемейтін әлеуметтік желілер Қазақстан аумағында ішінара немесе толығымен бұғатталатын болады», — деді министр А.Балаева ҚМА-online 2024 сайтында[6].

4 маусым, Алматы қаласы, АҚЗСЖҚХБ адам құқықтары жөніндегі электронды кітапхана мен «Қазақстан Республикасының халықаралық міндеттемелері» құжаттық дерекқорын қалыптастыру бойынша көп жылдық жұмысының нәтижелерін таныстырды. Адам құқықтары жөніндегі электронды кітапхана және «Қазақстан Республикасының адам құқықтары саласындағы халықаралық міндеттемелері» құжаттық базасы қалыптастырылды [7].

5 маусым, Астана қаласы, саяси тұтқын Жыланбаев М., ҚР ҚК-нің 258, 405-бабы, 7 жыл, Жоғарғы Сот үкімге шағымды қараудан бас тартты. Жоғарғы Сот шағымды кассациялық тәртіпте қарауға негіз жоқ деп санады. Сот отырысы жабық есік жағдайында өтті, М.Жыланбаевтың өзі сотқа жеткізілмеді [8].

5 маусым, Астана қаласы, Қазақстанның Мемлекеттік кеңесшісі Е.Қарин азаматтарға қоғамды «толқыту» және «бөлшектеу» әрекеттерінен сақтануға шақырды. «Барлық азаматтар, әсіресе қоғамдық-саяси өмірге араласатындар, өздерінің саяси көзқарастары мен қалауларына қарамастан, ұлттық мүдделерді, мемлекеттілікті сақтау мен нығайтуды бәрінен жоғары қоюы керек», — деді Е.Қарин [9].

5 маусым, 5 жас белсенді, оның ішінде 3 студент Қазақстанда антиядролық «STOP Steppe Organization for Peace»/ «Далалық бейбітшілік ұйымы» қозғалысын құрып, БҰҰ-да өткен халықаралық антиядролық кездесуге барып келді. Олар әлемде ядролық қаруға толық тыйым салуды жақтап, Кеңес Одағының Қазақстан аумағында жүргізген сынақтарының салдарын ескере отырып, мұны талап етуге құқылымыз дейді [10].

6 маусым, Алматы қаласы, апелляциялық сот алқасы «ProTenge» жобасының авторы журналист Д.Маричеваға айыппұл салу туралы шешімді өзгеріссіз қалдырды. Бұған дейін бірінші сатыдағы сот, оны ҚР ӘҚБтК-нің 456-2-бабы бойынша, «көрінеу жалған ақпарат орналастырғаны, таратқаны үшін» кінәлі деп таныған болатын [11].

6 маусым, Жетісу облысы, Алакөл ауданы, Мукин А., сот блогерді полицияға бағынбағаны үшін 10 тәулікке қамауға алды. А. Мукинді 24 мамырда полицияға жеткізген, сонда ол қарсылық көрсеткен. Блогер өз кінәсін сотта мойындамады, полиция қызметкерлерін қызметтік міндеттерін орындамады деп айыптады [12].

6 маусым, Астана қаласы, Сенат құқық қорғаушылар мен БАҚ қауымдастығының бірнеше рет сынына ұшыраған «Бұқаралық ақпарат құралдары туралы» заңды және оған ілеспе түзетулерді 2 оқылымда мақұлдады. Жаңа нормалар шетелдік БАҚ-тарды аккредиттеуден бас тартуға мүмкіндік береді, ал Мәдениет және ақпарат министрлігі моральдық, мәдени және отбасылық құндылықтардың бұзылуына мониторингтің жаңа түрін жасайды. Бақылауды арнайы қызмет жүргізетін болады [13].

6 маусым, Алматы қаласы, «Бұқаралық ақпарат құралдары туралы» заң жобасын әзірлеу барысында журналистер қауымы негізінен өз ұстанымдарын қорғай білді, біз талап қою мерзімінің бір жылға дейін қысқартылуын, сұраныстарға жауап беру мерзімінің қысқартылуын құптаймыз. 5 жұмыс күніне дейін қысқартылған заңда мемлекеттік емес БАҚ-қа гранттар бөлу қарастырылған және журналистер үшін ерекше мәртебе ұғымы енгізілген», — деп мәлімдеді «Әділ сөз» қоры [14].

6 маусым, Астана қаласы, петицияның бастамашысы, белсенді С.Боқаев, кездесуге қатысудан телефондарын қалдыруды сұрағандықтан бас тартқанын, ал кездесуді тікелей эфирде көрсетуді жоспарлағанын айтты. Сондықтан С.Боқаев утильжинау жөніндегі жұмыс тобының отырысына қатысудан бас тартты [15].

6 маусым, Алматы қаласы, Қазақстандағы сөз бостандығына, ақпарат алу және тарату құқығының 2024 жылдың 30 мамыры мен 6 маусымы аралығындағы жағдайына «Әділ сөз» қорынан шолу [16].

6 маусым, Астана қаласы, Жоғарғы сот 4 жасар Айкөркем Мелдеханның Қаңтар кезіндегі өліміне қатысты іс бойынша 7 жылға сотталған әскери қызметкер Арман Жұманға, ҚР Қылмыстық кодексінің 451-бабымен, шығарылған үкімнің күшін жойды. Қылмыстық іс жабық есік жағдайында қаралды. Төменгі органдардың сот актілерінің күші жойылды, іс апелляциялық сатыдағы сотқа жаңадан қарауға жіберілді [17].

6 маусым, Алматы қаласы, А.Ильяшев, АҚЗСЖҚХБ-ның баспасөз орталығында өткен жиында «Талибан» қозғалысын террористік ұйымдар тізімінен шығару туралы шешімнің күшін жоюды талабымен Жоғарғы Сотқа кассациялық шағым түсіргенін айтты. А.Ілияшевтің айтуынша, шағымды Жоғарғы Соттың азаматтық істер жөніндегі сот алқасы қарауы қажет [18].

7 маусым, Алматы облысы, Жауғашты ауылы, А.Тілеужанова, ҚР ҚК-нің 272-бабы 4 жылға бас бостандығынан айырылған, белсенді және журналист микроинсульт алды, деп хабарлады оның адвокаты А.Айдарханова. Бұл 10 мамырда болды, бірақ сол кезде дәрігерлердің растауынсыз микроинсульт туралы көпшілік алдында ол хабарлай алмаған [19].

7 маусым, Астана қаласы, өткен уақыт белдеуін қайтару туралы петиция электронды петицияны жіберудің ресми сервисінде жарияланған, ресми қарау үшін қажетті 50 мың қол жинады. Ведомствоның мәліметінше, өтінішті қарау мерзімі ол тіркелген күннен бастап 40 жұмыс күнін құрайды [20].

7 маусым, АҚШ, Қытай дипломатиялық миссияларының алдында Шыңжаңда қамаудағы қазақтардың туыстары өткізген пикетке тұрақты қатысушылардың бірі, белсенді Байболат Күнболатұлы отбасымен АҚШ-на аттанды. Бұл қауіпті сапар 80 күнге созылды [21].

9 маусым, Астана қаласы, ресми epetition.kz сервисінде жарияланған, Қазақстанда «ЛГБТ насихатына» тыйым салуды талап ететін петиция оны ресми қарауға қажетті қолдарды жинағанын ҚР Ақпарат және мәдениет министрлігі хабарлады [22].

9 маусым, Қазақстан соты Ресейдің өтініші бойынша, сот төрелігін жүзеге асыруға байланысты қорқыту немесе зорлық көрсету бойынша қылмыстық іс бойынша іздеуде жүрген Қырғызстан азаматы А.Горшенинаны қамауға алды [23].

10 маусым, Астана қаласы, Индустрия және құрылыс министрлігі комитеті төрағасының орынбасары Ш.Сүйінбаев келген белсенді Е.Құлбасовты утильжинау туралы петиция бойынша көрсетіліп, көпшілікке жарияланады, кездесуді БАҚ түсірілімдейді деп сендірді. Алайда шенеунік белсендінің петиция бастамашылары жағдайды неліктен телефондарына түсіруге рұқсат етілмегені туралы сұрағына құлақ аспады [24].

10 маусым, Астана қаласы , журналист Гүлжан Ерғалиеваның (ютуб-канал «Елмедиа») арызы бойынша, ҚР ҚК 419-бабы 3-бөлігі, көрінеу жалған сөз жеткізу айыбы тағылған, «Жабайы Орда» телеграм-каналының авторы журналист Д.Әділбековқа қатысты тергеу аяқталды. Бұл туралы оның адвокаты А. Маутқанов хабарлады [25].

10 маусым, АҚШ, БҰҰ-ның бірнеше мандат иегерлері Қазақстан үкіметіне 2024 жылдың 18 наурызында ресми хат жолдап, онда БҰҰ-ның негізін қалаушы Д.Смаиловаға қатысты қылмыстық іс бойынша алаңдаушылық білдірді. Д.Смаиловаға қатысты сот процесі «процессуалдық кепілдіктерге сәйкес жүргізілмегеніне» алаңдаушылық білдірді», — делінген хабарламада [26].

11 маусым, Алматы қаласы, Наурызбай ААҚБС, сот 11 сотталушыны қаңтар оқиғасы кезінде президент пен әкімдіктің резиденциясына басып кіргені үшін кінәлі деп таныды. Сот біреуін 4 жылдан 1,9 жылға дейін соттады. Сот айыпталушыларды 2022 жылдың 4-5 қаңтарында жаппай тәртіпсіздікке қатысты деп анықтады [27].

11 маусым, Ақмола облыстық соты 2019 жылы, Ұлытау облысының Атасу ауылында белсенді Ғ.Бақтыбаевты ұрып-соғып, өлтірген 4 ер адамға қатысты сот үкімін күшінде қалдырды. Сот сотталғандар мен олардың қорғаушыларының өтініштерін қанағаттандырмады [28].

11 июня, г.Астана, Верховный суд отказал в рассмотрении кассационной жалобы на приговор политическому заключенному Данебаеву Т., ст.174 УК РК, 3 года лишения свободы. Самого Данебаева Т. на суд не доставили11 маусым, Астана қаласы, Жоғарғы сот саяси тұтқын Т.Дәнебаевтың ҚР Қылмыстық кодексінің 174-бабы бойынша 3 жылға бас бостандығынан айыру үкіміне қатысты кассациялық шағымды қараудан бас тартты. Т.Дәнебаевтың өзі сотқа жеткізілмеді [29].

11 маусым, Өскемен қаласы, №2 қалалық соты 2 тұрғынға, ҚР ҚК 179, 180-баптары бойынша (Билікті басып алу және сепаратистік әрекет) 5,1 түрмеге қамау туралы үкім шығарды [30].

11 маусым, Талдықорған қаласы, Талдықорған полиция басқармасының бұрынғы басшысы Асқар Нұрсапа, ол 2022 жылғы қаңтар оқиғасы кезінде Алматы облысы әкімдігінің ғимаратын қорғаған, қалалық полиция ғимаратына шабуыл ісі бойынша өзінің қылмыстық қудалау шеңберіне кіргізілгеніне келіспейді [31].

11 маусым, Ақтау қаласы , 19-шы ықшамаудан тұрғындары бірнеше аптадан бері үйлерінде су болмағандықтан үйлерінің жанындағы негізгі жолдардың бірін жауып тастаған. Облыстық полиция департаменті мұндай әрекеттері үшін тұрғындардың әкімшілік жауапкершілікке тартылатынын хабарлады [32].

11 маусым, Түркістан облысы, Ордабасын ауданы, Мұхаммедов Нұржон, ҚР ӘҚБтК-нің 669-бабының 1-бөлігі бойынша, ҚР ҚК 405-бабында көзделген 3 жыл мерзімге қоғамдық-саяси қызметті шектеу жазасын орындамағаны үшін, 18 460 теңге көлемінде айыппұл салынды [33].

13 маусым, Алматы қаласы , Қазақстандағы сөз бостандығы, ақпарат алу және тарату құқығының 2024 жылдың 6 маусымы мен 13 маусымы аралығындағы жағдайына «Әділ сөз» қорынан шолу [34].

13 маусым, Алматы қаласы, АҚЗСЖҚХБ ҚР Конституциялық сотына, себебін түсіндірместен тұрақты тұруға келісім берілмеген, шетел азаматының құқығын қорғау үшін жүгінді. Бұл заң нормасы өтініш берушінің отбасын қорғауға және сот арқылы қорғауға деген конституциялық құқықтарын бұзып қана қоймайды, сонымен бірге белгілілік пен пропорционалдылық қағидаттарына қайшы келеді [35].

13 маусым, Астана қаласы, утильтөлемі туралы петицияны қарау жөніндегі жұмыс тобының бірінші отырысы нәтижесіз аяқталды. Петиция бастамашысы, белсенді С.Боқаев министрліктегі кездесу бірнеше сағатқа созылғанын, бірақ тараптардың келісімге келе алмағанын айтты [36].

14 маусым, Астана қаласы, Астананың қалалық соты «Жабайы орда» телеграмм каналындағы жарияланымдары үшін, ҚР Қылмыстық кодексінің 419-бабы 4-бөлігі бойынша, көрінеу жалған сөз жеткізу айыбы тағылып отырған журналист Д.Әділбековтің қамалу мерзімін 27 шілдеге дейін ұзартты [37].

14 маусым, Ақмола облысы, Степногорск қаласы, № 4 мекемесі, М.Жыланбаев, ҚР ҚК 258, 405 б., 7 жыл бас бостандығынан айырылған, колониядан қоңырау шалды. Ол тез арада адвокат қажет екенін айтты. Оның абыржыған дауысына қарағанда, Марат өзінің қауіпсіздігі мен қамаудағы жағдайына қатты алаңдаулы [38].

14 маусым, Астана қаласы, № 64 мекемесі, А.Сыздықов, ҚР ҚК-нің 297-бабы 2-бөлігі, заңды әйелі А.Тоқпаеваны қоғамдық қорғаушы ретінде тағайындаудан бас тартуға байланысты аштық жариялады. Ол ресми мәлімдемесінде, өзі қайтыс болған жағдайда Қазақстан билігін, атап айтқанда, Президент Қ.Тоқаевты, Ішкі істер министрі мен Бас прокурорды кінәлайтынын айтқан [39].

14 маусым, Ұлытау обл., Сатпаев қаласы, сот белсенді Б.Насырхановтың талап арызын тараптардың сот отырысына қатысуынсыз қарап, жаңадан ашылған мән-жайларға байланысты сот шешімін қайта қарау туралы талап арызды қанағаттандырудан бас тартты [40].

17 маусым, Қонаев қаласы, белсенді А.Жамұратов, ҚР ҚК 405-бабының 1/2-бөлігі, 258-бабының 1-бөлігі, саяси тұтқынға қатысты сот отырысы өтті. Прокурор жасырын куәгер бар екенін айтып, сотты жабық өткізуді сұрады. Судья прокурордың өтінішін қанағаттандырды [41].

17 маусым, Астана қаласы, Астанада алқабилер бас бостандығынан айыру орындарындағы азаптаулар бойынша қылмыстық істерді қарайтын болады. Қазақстандағы пилоттық жоба 2025 жылы іске қосылады. Бұл туралы омбудсмен А.Ластаев мәлімдеді [42].

17 маусым, Ақмола облысы, Степногорск қаласы, №4 мекеме, М.Жыланбаев, ҚР ҚК-нің 258, 405 б., 7 жылға қамалған, уәкіл А.Ластаевпен шұғыл кездесуді талап етті. «Маған №4 мекеменің қызметкерлерінен қауіп төніп тұр. Тезірек келулеріңізді сұраймын. Бұған дейін мен сізге құқық қорғаушылардың қорғауына мұқтаж емеспін деп жазған болатынмын. Мен оны, мәжбүрлеумен жаздым», – делінген М.Жыланбаевтың мәлімдемесінде[43].

18 маусым, Киев қаласы, «Бәсе» арнасының иесі Айдос Садықовқа қастандық жасалды. Белгісіз біреу екі адам отырған көлікке оқ жаудырып, кейін қашып кеткен. Журналист А.Садықов президент Қ.Тоқаевты сынауымен танымал [44].

19 маусым, Ақмола облысы, Степногорск қаласы, №4 мекеме, М.Жыланбаев, ҚР ҚК-нің 258, 405 б., 7 жылға бас бостандығынан айырылған, достары А. Әбішев пен журналист С. Тойкен қысқа мерзімді кездесуге кіре алмады. Мекеме әкімшілігі кездесуге рұқсат бермеді [45].

19 маусым, АҚШ, «НеМолчи.KZ» қорының негізін қалаушы Динара Смаиловаға қатысты 6 қылмыстық іс қозғалды. БҰҰ-ның арнайы баяндамашылары мен бір Жұмыс тобы Д.Смаилованы қудалауды саяси астарлы деп санады, ал БҰҰ-ның Адам құқықтары жөніндегі Жоғарғы комиссары басқармасы Қазақстан үкіметіне сауал жолдады [46].

19 маусым, Астана қаласы, Қ. Жақсыбай, Шығыс Қазақстан облысының Маралды ауылындағы алтын өндіру фабрикасының құрылысына наразылық білдіргені туралы видео түсірген елорда тұрғыны жазаланды. Сот шешімімен оған, «жалған ақпаратты орналастыру және тарату» фактісі бойынша, 30 АЕК (110 мың теңге) көлемінде айыппұл салынды [47].

19 маусым, Атырау қаласы, сот белсенді М.Боқайдың, ҚР ӘҚБтК-нің 480-бабының 1-бөлігі бойынша Атырау қалалық ІІБ, Атырау қалалық ІІБ және Қазақстан Республикасы Ішкі істер Министрлігіне 01.03.2024 жылғы Алматы және Астана қалаларына, жеке мақсатта жүруге тыйым салу туралы әкімшілік актісін заңсыз деп тануға қатысты талап арызы бойынша алдын ала сот отырысын өткізді [48].

20 маусым, Ақмола облысы, Степногорск қаласы, №4 мекеме, Жыланбаев М., ҚР ҚК 258, 405 б., 7 жылға бас бостандығынан айырылған. Ақмола облысы бойынша адам құқықтары жөніндегі омбудсменнің өкілі Абылай Мұханжаров (бұрынғы прокурор) тұтқын М.Жыланбаевқа барғанын айтты [49].

20 маусым, Киев қаласы, Украинаның Бас прокуратурасы өз сайтында Қазақстанның 2 азаматтары: 1988 жылы туылған Алтай Жақанбаевқа және 1991 жылы туылған Мейрам Қаратаевқа қатысты хабарлама жариялады. Тергеу барысында анықталғандай, олар сотқа дейінгі тергеп-тексерумен анықталмаған белгісіз тұлғадан Қазақстан азаматы А.Садықовты қасақана өлтіру туралы бұйрық алған [50].

20 маусым, Алматы қаласы, Қазақстандағы сөз бостандығына, ақпарат алу және тарату құқығының 2024 жылдың 13 маусымы мен 20 маусымы аралығындағы жағдайына «Әділ сөз» қорынан шолу [51].

21 маусым, Human Rights Watch (HRW) құқық қорғау ұйымы жақында Киевте А.Садықовтың атылуына байланысты алаңдатушылық танытуда. HRW ұлттық билік тиімді тергеу жүргізуі және журналистердің өз жұмысын қуғын-сүргіннен қорықпай атқара алуын қамтамасыз етуі қажет деп санайды [52].

21 маусым, журналист Садықовқа қастандық жасады деген күдіктінің бірі — Алтай Жақанбаев Қазақстанда ұсталды. Жақанбаевтың өзі полицияға хабарласып, сол күні ол кісі өлтірді деген күдікпен жауапқа тартылып, қамауға алынды. Бас прокуратура А.Жақанбаевтың республиканың қай өңірінде ұсталғанын және оның жасаған қылмысын мойындаған-мойындамағанын ашып айтпайды [53].

23 маусым, Астана қаласы, №64 мекеме, А.Сыздықов, ҚР ҚК-нің 297-бабы, 2-бөлігі әйелін қоғамдық қорғаушы ретінде қабылдауды талап етіп, аштық жариялауды жалғастыруда! Оған адвокат М.Досқараев келген. Айдар арықтап, жүдеп қалған және оның қан қысымы төмендеп кетті [54].

24 маусым, Маңғыстау облысы, Жалғызтөбе кен орнын игеріп жатқан «Жалғызтөбемұнай» компаниясының қызметкерлері жұмысты тоқтатты. Жұмысшылар жолдастарын жұмыстан босату туралы шешімнің күшін жоюды және олардың жұмыстарына қайта оралуын талап етті [55].

24 маусым, Ақмола облысы, Ақсу ауылы, экология белсендісі Александр Сизов, өз аймағындағы экологиялық проблемаларды көтеріп жүрген, алтын өндіруші фабрикаға қатысты жала жапты деп танылған өзіне қатысты шешімді сотта кері қайтарды. Сот қаулысы заңды күшіне енді, бірақ кассациялық тәртіпте қайта қаралуы мүмкін [56].

24 маусым, Атырау қаласы, Вертинская О., журналист прокурор Р.Әйтімовтің қысымы мен қудалауы туралы хабарлайды, ол азаматтардың сұрақтарына жауап беруде, оларды қамауға алуды және жабуды полициядан талап етеді [57].

24 маусым, Маңғыстау обл., Жаңаөзен қаласы, белсенді Ж.Досекеева, «Тик-Ток» әлеуметтік желісін пайдаланғаны үшін, сот ҚР ӘҚБтК-нің 73-3-бабының 2-бөлігімен «жала жабуға» айыпты деп таныды, оған 465 192 теңге көлемінде айыппұл салынды [58].

25 маусым, Нью-Йорк қаласы, Human Rights Watch (HRW) құқық қорғау ұйымы «Бұқаралық ақпарат құралдары туралы» жаңа заңда жарияланымдардың ескіру мерзімін қысқарту сияқты кейбір өзгерістер бар болса да, «қолданыстағы статус-кво мәртебесін олар жақсартуға тиіс» деп санайды.», оның кейбір нормалары жергілікті және шетелдік журналистердің жұмысына кедергі жасау қаупін тудырады [59].

25 маусым, Алматы қаласы, Алматыда өткен баспасөз мәслихатында, Қызылорда облысы Жаңақорған қаласының белсендісі, жалғызбасты, көпбалалы ана С.Тұрлыбековаға қатысты аса оғаш қылмыстық ісі туралы белсенділер Ж. Естаева мен Қ. Сейтхан айтты. Полиция оны 6 наурызда ұстады, ал 13 наурызда тергеу соты ұсталған азаматты үйқамаққа алды. Оған тағылған айып өте ерекше, оны бопсалауға кінәлауда [60].

25 маусым, Алматы қаласы, Қантара кезінде Алматы облысы, Қошмамбет ауылындағы азаптау бойынша қылмыстық істе, ресми түрде Өзбекстанның 23 азаматы зардап шекті, деп хабарлады Халықаралық құқықтық бастама директоры А.Шорманбаева [61].

25 маусым, Маңғыстау облысы, ақша ұрлау фактілері бойынша жүргізілген тергеу шаралары аясында «ОйлТранспортКорпорейшн» корпорациясының және оның мердігері «West Oil Software» компаниясының жауапты қызметкерлері ұсталды. 2023 жылдың желтоқсан айынан бастап «West Oil Software» компаниясының жүздеген жұмысшылары шамамен 4 ай бойы наразылық білдірген болатын [62].

25 маусым, Астана қаласы, жұмыс тобы мемлекеттік қызметкерлер мен құқық қорғау органдарының қызметкерлеріне құмар ойындарға қатысуға тыйым салу туралы петиция бойынша шешім жобасын мақұлдады. Бұл мемлекет басшысының тапсырмасымен іске қосылған онлайн- петиция институты аясында мақұлданған алғашқы петиция [63].

26 маусым, Азаптау құрбандарын халықаралық қолдау күнінде бірнеше адам құқықтарын қорғау ұйымдары Орталық Азия үкіметтерін азаптау мен қатыгез қарым-қатынасты тоқтату үшін нақты шаралар қабылдауға шақырды [64].

26 маусым, Ақмола облысы, Степногорск қаласы, №4 мекеме, ҚР ҚК-нің 258, 405-бабымен 7 жыл бас бостандығынан айырылған М.Жыланбаевпен адвокат кездесті. Күш қолданамыз деп қорқытқан басқа сотталғандармен жанжалдасуына байланысты, қауіпсіз орын бағдарламасы бойынша 20 маусымда режим бұзушыларды тәртіптік ұстау изоляторына (ДИЗО) орналастырғаннан бастап , ол 2024 жылғы 21 маусым айынан бері аштық жариялаған [65].

26 маусым, Алматы қаласы, С. Тәшімова, жасыл алқаптардың кесілуіне қарсы әрекетке бірнеше рет сөйлеген эко-белсенді, жергілікті саябақ аумағында монша кешенін салуға қарсы тұрғындардың 2024 жылдың ақпанында жиналысы үшін тағы да 25 тәулікке әкімшілік қамауға алынуы мүмкін. Полиция тұрғындардың жиынын үкіметті құлатуға арналған митинг деп бағалады [66].

27 маусым, Шымкент қаласы, журналист М.Низовкина, Шымкент қаласы Тұран аудандық полиция бөлімінің инспекторы Д.А.Тәженовтың хаттама жасау әрекетін сот заңсыз деп таныды. ҚР ӘҚБтК-нің 843-бабының 4-бөлігіне сәйкес, әкімшілік құқық бұзушылық туралы қаулының күші жойылуға жатады. Сот материалдық талапты қараусыз қалдырды [67].

26 маусым, АҚШ, Вашингтон қаласы, АҚШ Мемлекеттік департаменті 2023 жылғы әлемдегі діни еркіндік туралы жаңа баяндамасын ұсынды. Қазақстанға қатысты баяндаманың бір бөлігінде, бақылаушылардың пікірінше, елде өткен жылы діни наным-сеніміне немесе кез келген конфессияға қатысына байланысты адамдарды ұстау, айыппұл салу, тұтқындау және түрмеге жабу шаралары жалғасқаны айтылған [68].

27 маусым, АҚШ, Сан-Франциско қаласы, қазақстандық белсенділер оппозициялық белсенді А.Садықовты қолдау акциясын өткізді. Украина билігі оны өлтіру әрекетін тергеп жатыр. Олар қолдарында А.Садықовтың суреті және ағылшын тілінде: Тоқаев пен Путин қанішер («Тоқаев пен Путин – қанішер») деген жазуы бар баспа парағын ұстаған [69].

28 маусым, Қарағанды қаласы, сот 2023 жылы Назарбаев зияткерлік мектебінен сабақтан қалғаны үшін шығарылған оқушы Анельдің әкесінің талап-арызын қарады. Оқушы діни сенімімен ақ орамалын шешуден бас тартқаны үшін сабаққа жіберілмеген. Сот орамалы үшін оқушының оқудан шығарылуын заңсыз деп танып, оны қайтадан оқуға шақыруды міндеттеді [70].

28 маусым, Атырау қаласы, О.Вертинская, Махамбет және Исатай алаңдарында пикет өткізді. Ол Атырау әкімдігінен конституцияға қайшы рұқсат немесе оның орындалуына жауап алған емес. Журналист прокурор Р.Әйтімовтің өзіне көрсетіп отырған қысымы мен қудалауына назар аудартуға тырысуда [71].

28 маусым, Киев қаласы, «Сөзсіз саяси астар», — деді украиндық заңгер Д. Моргун «Бәсе» ютуб-арнасына берген түсініктемесінде, Киев қаласында А.Садықовқа жасалған қастандыққа қатысты тергеудің қалай жүріп жатқаны туралы [72].

28 маусым, Астана қаласы, ҚР Парламенті Сенатының төрағасы М.Әшімбаев «Астана өз азаматтарын басқа мемлекеттерге бермейді», — деп мәлімдеді». Бұл журналист А.Садықовқа қастандық жасады деген күдіктілерге –қазақстандық екі азаматтарға А.Жақанбаев пен М.Қаратаевқа қатысты [73].

28 маусым, Астана қаласы, ҚР Президенті жанындағы кешірім жасау мәселелерін қарау жөніндегі комиссия 2022 жылғы қаңтар оқиғасына байланысты сотталған ҰҚК-нің бұрынғы басшысы К.Мәсімовке кешірім беруден бас тартты [74].

29 маусым, «Шекарасыз репортерлар» (RSF) ұйымы БАҚ туралы заңның күшін жойып, оны нақты реформамен ауыстыруға шақырды. Ұйым атынан Жанн Кавелье мырза: «БАҚ туралы жаңа заңға қатысты алаңдаушылық тіпті де үлкен, өйткені үкімет қазірдің өзінде журналистерді қудалауды күшейту үшін заңдарды, соның ішінде кең түсіндіруге жататын «жалған ақпарат тарату» туралы заңды қолдана бастады», — деп мәлімдеді[75].

[1]https://web.facebook.com/permalink.php?story_fbid=pfbid02PjKGGgrxHsSkz39oFhTTupQvXnDC5X8phr7PfpcKamugQUnaLkjK7g9zpi8foqQLl&id=100093437112337&_rdc=1&_rdr

[2] https://bes.media/news/konstitutsionniy-sud-i-prokuratura-vosstanovili-prava-26-grazhdan-110880/

[3] https://rus.azattyq.org/a/32977250.html

[4]https://rus.azattyq.org/a/32978198.html

[5]https://web.facebook.com/toregozhina/posts/pfbid0cG7LJfXG2HMdwL6Efc6XRfWBJ9j5TsxBbCD6rAMx8agNMhSJF6Vp5vp78ymdBrbkl?_rdc=1&_rdr

[6] https://t.me/satzhangram/19965

[7] https://bureau.kz/goryachee/biblioteka-po-pravam-cheloveka/

[8] https://rus.azattyq.org/a/32980430.html

[9] https://rus.azattyq.org/a/32980238.html

[10]https://rus.azattyq.org/a/32979736.html?fbclid=IwZXh0bgNhZW0CMTEAAR1cS1P_gkYQcqPHp1NM4yV6PzunHpzoBXcCT8t8NRMiJJcLldKzwZr7mmM_aem_AS19waYZXELbtwavCKoYRzfopJE3cXs6tWYFipGc9qHvyqaIcX3uK4dnUSJzh07KxTMXUWxKqbjdAdGRRV7Yt1Wz

[11] https://rus.azattyq.org/a/32981322.html

[12] https://orda.kz/blogera-arestovali-za-oskorblenie-policejskih-v-oblasti-zhetysu-387393/