ҚАЗАҚСТАНДА САЯСИ ҚУҒЫНДАУДЫҢ 2024 ЖЫЛҒЫ 1 МЕН 31 ҚАЗАН АРАЛЫҒЫНДАҒЫ ЖАҒДАЙЫНА МОНИТОРИНГ

1 қазан, Степногорск қаласы, №4 мекеме, М. Жыланбаев, ҚР ҚК-нің 258, 405 б., 7 жыл бас бостандығынан айыру жазасына кесілген, өз құқықтарының бұзылғаны туралы хабарлады: ол хаттар мен жылы киімдер алмайды. М.Жыланбаев 7 жылға бас бостандығынан айыру үкімімен келіспей 22 күн аштықта болды. Жыланбаев мекеменің медициналық бөлімшесінде болудың орнына, тәртіптік камераға жабылғанын адвокат хабарлады[1].

1 қазан, Алматы мен Алматы облысында жексенбі күні кем дегенде 12 адам ұсталды. Жаппай тәртіпсіздіктерді дайындау және ұйымдастыру баптары бойынша қылмыстық істер қозғалды[2].

1 қазан, Ақмола облысы, Степногорск қаласы, №4 мекеме, құқық қорғаушы А.Сәдуақасова және Ақтаудан, Жаңаөзеннен, Қызылордадан Жыланбаевтың жақтастары колония басшылығымен кездесуге келді. Қоғамдық қысымнан қорыққан колония бастығы Қ.Толақов тек А.Сәдуақасовамен кездесті [3].

1 қазан, Астана қаласы, соты Қазақстан үкіметіне қарсы сағаттарды өзгерту туралы шешімді заңсыз деп тану туралы талап арызды қайтарды. Сауда және интеграция министрлігі атынан үкіметке қарсы талап арызды азамат А. жіберген. Сотта «талапкердің талаптары әкімшілік іс бойынша қарауға жатпайтыны» түсіндірілді[4].

1 қазан, Шығыс Қазақстан облысы, Бобровка ауылы, С.Идырышев, 2024 жылғы 6 қыркүйекте өзінің Facebook желісіндегі жеке парақшасында, 2024 жылдың 13 қыркүйегінде рұқсат етілмеген митинг өткізуге шақырған жарияланымы үшін, ҚР ӘҚБтК-нің 488-бабының 7-бөлігімен 10 тәулікке қамауға алынды [5].

2 қазан, Алматы қаласы, сот атом электр станциясының құрылысына қатысты референдум қарсаңында қамауға алынған 5 белсендіні кемінде 2 айға қамауға алу туралы шешім шығарды. Олар «жаппай тәртіпсіздіктер ұйымдастырмақ болды» деген күдікке ілінді. 2 айға қамауға алынғандар: Н.Жаулыбаев, Н.Темірғалиев, Ж.Қазақбай, Ф.Сыдықов және А.Мубараков [6].

2 қазан, Варшава қаласы(Польша), құқық қорғаушы Б.Төреғожина, адам құқықтары жөніндегі сессияда Қазақстандағы адам құқықтарының көптеген бұзылулары туралы айтты. «Билік мемлекеттік мүдделер мен ұлттық қауіпсіздікті қорғау қажеттілігі деп түсіндірумен, келіспеушілікті басу үшін әртүрлі себептерді ұсынады». Ол, сондай-ақ, ондаған саяси тұтқындар, АЭС салуға қарсылардың тұтқындалуы және айыппұлдар туралы да айтты[7].

2 қазан, Варшава қаласы(Польша), Б. Төреғожина адам құқықтары жөніндегі сессияда: «Қозғалыс еркіндігінің кепілі, пана іздеу құқығы, халықаралық қорғауға қол жеткізу ЕҚЫҰ аймағында өзара байланысты мәселелер болып табылады. Өкінішке орай, Қазақстанда белсенділердің жағдайы соншалықты қиын, олар елден қашып, баспана іздеуге мәжбүр. Қазақстаннан соғыстан емес, қылмыстық қудалаудан, азаптау мен қатыгездіктен қашып жүргенін атап айтқым келеді»[8].

2 қазан, Алматы қаласы, Б. Төреғожина, уәкіл А.Ластаевтан Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 174-бабы бойынша 3 жылға бас бостандығынан айыру жазасына кесілген Т. Дәнебаевқа қатысты жауап алынғанын Facebook желісінде хабарлады: «Тағы да заңға түсініктеме беру және прокуратураға қайыра жолдау. Артур Ермекұлы! Біз, сіздің тікелей араласуыңызбен заңдылықтың қалпына келтірілуін және қатыгездік көрсету бойынша Т.Дәнебаевтың арызы сол жерде тіркелуін және колония басшысын сіздің дереу жауапқа тартуыңызды қалаймыз. Заң сізге бұл құқықты береді. Пайдаланыңыз.» [9].

2 қазан, Алматы қаласы, Б.Төреғожина, Facebook әлеуметтік желісінде: «Уәкіл А.Ластаевтың Алматы облысы, Заречный кенті, 14 мекемесіндегі саяси тұтқындар Қ.Қлышев және Д.Намазбаев көрсеткен ұрлық және антисанитариялық жағдай фактілері туралы жауабы. Қалай ойлайсыз бұл №14 мекемесіндегі ұрлық фактілеріне және антисанитариялық жағдайға жан-жақты жауап беру ме? [10].

2 қазан, Алматы қаласы, полиция 2024 жылғы 6 қазанда өтетін АЭС бойынша референдум қарсаңында қоғамдық тәртіп пен қауіпсіздікті қамтамасыз ету мақсатында күшейтілген жұмыс режиміне көшірілді[11].

2 қазан, Астана қаласы, Бас прокурордың орынбасары Ғ.Қойгелдиев Қазақстандағы атом электр станциясына (АЭС) қатысты референдум қарсаңында ұсталғандар туралы сұраққа жауап бере алмады[12].

2 қазан, Алматы облысындағы Алатау қаласы, ауыл тұрғындарының жалақысының 25 пайызын құрайтын өсімінен айырылғандарына наразы мектеп мұғалімдері ереуілге шықты[13].

2 қазан, Маңғыстау облысы, Бейнеу ауылы, Е.Байдақов, референдум қарсаңында полиция қызметкерлерімен ұсталды. ҚР ӘҚБтК-нің 73-3-бабының 2-бөлігі («жала жабу») бойынша әкімшілік сот талқылауы күтілуде[14].

2 қазан, Көкшетау қаласы, Мұхамеджанов Қуат, Қазақстанда атом электр станциясын салу туралы референдум қарсаңында полициямен ұсталды. Оны Қажымұқан спорт кешенінің маңындағы бөлімге апарды, хаттама толтырды, соттамақшы[15].

3 қазан, Орал қаласы, сот «Журналистика бастамасы» қорына, оның директоры Т. Еслямованың атына айыппұл салды, ҚР ӘҚБтК-нің 120-бабы 3-бөлігі бойынша, атом электр станциясы бойынша өтіп жатқан адамдарға видеосауалнама жүргізгені үшін. Сот құрылтайшыны «сайлауға байланысты қоғамдық сауалнама жүргізу шарттарын бұзды» деп тауып, 110 760 теңге (шамамен 230 доллар) көлемінде айыппұл төлеуге міндеттеді[16].

3 қазан, Астана қаласы, Қазақстанның ресми күн тәртібінде «депрессиялық мазмұн» деген сөз пайда болды. «Бас Прокурордың бұйрығын орындау мақсатында Алматы қ. прокуратурасы депрессиялық мазмұндағы «Telegram» арнасын бұғаттау шараларын қабылдады», — деп хабарлайды Алматы қалалық прокуратурасының баспасөз қызметі[17].

3 қазан, Семей қаласы, белсенді Д.Мүбәрәктың үйіне, Алматы полиция департаментінің «өзіне қатысты мәселе бойынша» келуді талап еткен шақыртуымен, полиция қызметкері келді[18].

3 қазан, Алматы қаласы, «Анти-АЭС» қоғамдық бастамасына қатысушылар сайлаушыларды референдум күні үйде отырмай, сайлау учаскелеріне келіп, дауыс беру арқылы ядролық жобаға өз көзқарастарын білдіруге шақырды. Сондай-ақ спикерлер үкіметті кем дегенде Украинадағы соғыс аяқталғанға дейін атом электр станцияларының құрылысына мораторий жариялауға шақырды[19].

3 қазан, Астана қаласы, Қ.Әміренов, ҚР ӘҚБтК-нің 488-бабы, 2024 жылғы 24 сәуірде Әділет министрлігі ғимаратының алдындағы көпшілік іс-шараға қатысқаны үшін 20 тәулікке қамауға алынды[20].

3 қазан, Варшава қаласы(Польша), «Билік келіспеушілікті басу үшін әртүрлі шектеулер енгізуде. Бұрын белсенділерді М.Әблязовке жанашырлық танытты деп айыптаса, енді биліктің жаңа айласы бар: адвокаттар да, айыпталушылардың өздері де көрмеген жасырын куәгерлердің негізінде оларды есірткі сақтады деп айыптау», — деп мәлімдеді Б.Төреғожина[21].

3 қазан, Варшава қаласы (Польша), ЕҚЫҰ/ДИАҚБ конференциясында сөз сөйлеген Б.Төреғожина Киевте қазақстандық журналист және белсенді А.Садықовтың өліміне қатысты тақырыпты көтерді. Осы конференцияға қатысқан АҚШ делегациясының өкілі де А.Садықовтың қайтыс болуы туралы алаңдаушылық білдірді [22].

4 қазан, Алматы қаласы, Қазақстандағы сөз бостандығына, ақпарат алу және тарату құқығының 2024 жылдың 26 қыркүйегі мен 4 қазаны аралығындағы жағдайына«Әділ сөз» ҚҚ-ның шолуы[23].

4 қазан, Алматы қаласы, Қазақстандағы атом электр станцияларына қатысты референдум қарсаңында ұсталған немесе әкімшілік жауапкершілікке тартылған азаматтардың саны артуда. «Ар.Рух.Хак» қорының жетекшісі, құқық қорғаушы Б.Төреғожина ұсталғандардың тізімін жаңартты, қазір онда 27 адамның аты-жөні жазылған. Бір күн бұрын ол жерде 17 белсенді болған [24].

4 қазан, Астана қаласы, үгіт-насихат кезеңінде референдум туралы заңнаманы бұзудың 24 фактісі анықталды. Олардың барлығы халық арасында жүргізілген сауалнамаға қатысты, деп хабарлады Орталық сайлау комиссиясының отырысында Бас прокурордың орынбасары Ж.Өміралиев. Олардың барлығы әкімшілік жауапкершілікке тартылды[25].

4 қазан, Алматы қаласы, адвокат Ғ.Нұрпейісов «Алматы полиция департаменті жаппай тәртіпсіздіктер ұйымдастырды деп айыпталған белсенділерге қатысты сотқа дейінгі тергеп-тексеру материалдарын жарияламау туралы хаттамаға қол қоюдан бас тартқаны үшін, оны адвокаттар алқасынан шығару туралы ұсыныс бергенін хабарлады[26].

5 қазан, Варшава қаласы(Польша), ЕҚЫҰ/ДИАҚБ конференциясында сөз сөйлеген АҚШ елшісі Козак мырза саяси тұтқындар М.Жыланбаев пен Д.Мұхамедкәрімге алаңдаушылық білдірді [27].

5 қазан, Орал қаласы, Мәжіліс депутаттары А.Құспан мен Е.Бапи және тағы бірнеше депутаттар Жоғарғы Сот төрағасына бұқаралық ақпарат құралдары үшін халық арасында сауалнама жүргізуге тыйым салу туралы заңның редакциясын нақтылау туралы ұсыныспен хат жолдауға дайындалып жатыр[28].

5 қазан, Астана қаласы, Атом электр станциясы бойынша референдум өткізу жөніндегі орталық комиссия «MediaNet» халықаралық журналистика орталығына АЭС құрылысы және референдум тақырыбы бойынша сауалнама жүргізуге рұқсат беруден бас тартты[29].

6 қазан, Алматы, Астана, Талғар қалаларында жасөспірімнің өліміне қатысты 12 адам ұсталды. Кейін кейбіреулері кепілмен үйлеріне шығарылды. Олар ұйымдасқан қылмыстық топқа қатысы бар деген күдікке ілінген. Төменде ұсталғандардың тізімі берілген[30].

6 қазан, Астана қаласы, АЭС референдумына сайлау учаскелеріне бақылаушыларын жіберген «Еркіндік қанаты» қоры, олардың бақылаушысына қатысты азаматтық киім киген белгісіз біреулердің физикалық күш қолданғанын мәлімдеді. Оқиға Астанадағы № 292 сайлау учаскесінде сағат 20:00-ден кейін дауыстарды санау кезінде болды, бұл кезде сайлау учаскесі жабылып қалған болатын[31].

6 қазан, Астана қаласы, Әбішев А., ҚР ӘҚБтК-нің 488-бабы, 184 600 теңге (380 доллар) айыппұл салынды, белсенді өткен жылдың күзінде (!!!) «Facebook» әлеуметтік желісінде Франция Президенті Э.Макронның сапарына байланысты, 2023 жылдың 1қарашасына наразылыққа шақыру жариялаған [32].

6 қазан, Варшава қаласы (Польша), Қазақстанда бір жыл ішінде азаптауға қатысты 50-ге жуық қауіпсіздік қызметкері сотталды, деп хабарлады омбудсмен Ә.Ластаев. Соңғы 5жыл ішінде барлығы 162 қызметкер жауапқа тартылып, сотталды[33].

6 қазан, Орал қаласы, «Жария» және «Абырой» үкіметтік емес ұйымдарының бақылаушылары атом электр станциясының құрылысы бойынша университетте орналасқан №415 учаскедегі референдумға 120 пайыздық қатысуды тіркеді[34].

6 қазан, Алматы қаласы, «Әділ сөз» қоры референдумды жариялау кезінде журналистер құқығының сақталуын қадағалайды. Сағат 18:00-дегі жағдай бойынша журналистік қызметке кедергі келтірудің бірнеше фактісі тіркелді, олардың көпшілігі түсіндірмелерден кейін шешілді[35].

6 қазан, Алматы қаласы, референдумның 275-ші бөлімшесінде түсірілген видеоны Facebook желісінде жариялағаны үшін, эко-белсенді С.Ташимоваға айыппұл салынды. Жарияланымда ол атом электр станциясының құрылысына деген өзінің көзқарасын білдірді. Бұл үгіт-насихат деп танылып, оған 27 мың теңгеге жуық айыппұл салынды (айыппұл сомасының жартысы). С.Ташимова әкімшілік құқық бұзушылық туралы хаттаманы дауламауға келісті[36].

6 қазан, Алматы қаласы, «Жас сайлаушылар лигасының» байқаушысы А.Мусинаны №237 сайлау учаскесінен шығарғаннан кейін полицияға жеткізді, онда ол АЭС мәселесі бойынша референдумда дауыс беруді бақылаған болатын. Кейін ол босатылды [37].

6 қазан, Түркістан облысы, Ордабасын ауданы Темірлан ауылындағы №456 сайлау учаскесінде бюллетеньдер болжамдалғандай салынып жатқанын тәуелсіз бақылаушы тіркеді. Сайлау учаскесінде түсірілген видео желіде жарияланды [38].

6 қазан, Қарағанды қаласы, Азаттық тілшісіне №1 учаскелік сайлау комиссиясында фото және видео түсіруге тыйым салмақ болды. «Сіздің құқығыңыз жоқ. Түсіріп жатқан адамның рұқсатымен ғана түсіресіз», — деді оған учаскелік комиссия төрағасы. Комиссия төрағасы дербес деректер және оны қорғау туралы заңға сілтеме жасады[39].

6 қазан, Астана қаласы, Э.Бекзадина, ҚР ӘҚБтК-нің 488-бабы, 184 000 теңге (379 АҚШ доллары) айыппұл салынды. Оған «бейбіт жиындар туралы заңды бұзды» деген айып тағылды [40].

6 қазан, Астана қаласы, «Еркіндік қанаты» қоғамдық қорының байқаушысын №ЕҰУ-дің 14 студенттер үйіндегі №2 сайлау учаскесінен шығарып жіберді. Бақылаушыны шеттету туралы акт жасалды. Бақылаушы шеттету туралы акттің көшірмесін сұрағанда, оған бас тартылды. Заңгерлер келгеннен кейін ғана бөлімше төрағасы шеттету актінің көшірмесін берді [41].

6 қазан, Астана қаласы, Е.Нарымбай, ҚР ӘҚБтК-нің 669-б., 5 тәулікке қамауға алынған. Оған қоғамдық қызметпен айналысуға тыйым салу туралы сот шешімін орындамағаны үшін айып тағылды[42].

7 қазан, Астана қаласы, Астана қалалық соты 9 журналистің Мәдениет және ақпарат министрлігіне қарсы, «Журналистерді аккредитациялаудың үлгілік қағидалары» туралы жаңа бұйрықтың нормаларын даулайтын, ұжымдық талап арызын қабылдады. Талапкерлер бұл бұйрық олардың сөз бостандығы мен ақпарат тарату құқықтарын өрескел бұзады деп есептейді[43][44].

7 қазан, Варшава қаласы (Польша), ЕҚЫҰ/ДИАҚБ конференциясында сөз сөйлеген құқық қорғаушы Б.Төреғожина Қазақстанда 6 қазанда өткен референдум кезіндегі көптеген заң бұзушылықтар туралы хабарлады [45].

7 қазан, Ақтөбе қаласы, Ақтөбе хром қосындылары зауытының (АХТЗ) жүзге жуық жұмысшысы кәсіпорын аумағына жиналып, қазан айындағы жалақыларына көңілдері толмайтынын жеткізді. Оқиға орнына әкімдік, еңбек инспекциясы және полиция өкілдері келді. Наразылық білдірушілер зауыт ғимаратының сыртында кешке дейін тұрды[46].

7 қазан, Алматы қаласы, «Феминита» ұйымына экология және климаттың өзгеруі әйелдерге қалай әсер ететіні тақырыбындағы іс-шара өткізуге бөлме беруден бас тартып отыр. Таңертеңгі сағат 9-дан бастап 4 қонақүй мен 1 коворкинг бөлме беруден бас тартты, деп хабарлады Ж.Секербаева[47].

7 қазан, Астана қаласы, «Еркіндік Қаната» бақылаушылары қысымға ұшырады. №292 сайлау учаскесінде белгісіз екі адам қор бақылаушысына шабуыл жасаған. №354 бөлімшеден 2 бақылаушы шығарылды. Сондай-ақ №2 сайлау учаскесіндегі бақылаушыны алып тастағанын хабарлады[48].

7 қазан, Варшава қаласы (Польша), құқық қорғаушы Р.Жантасов адамдық өлшемдер конференциясы аясында өткен «Іргелі бостандықтар» пленарлық отырысында сөз сөйлеп, бейбіт жиналыстар бостандығына қатысты жағдай туралы айтты. Ол Қазақстанда азаматтардың бейбіт жиындарды өткізуге бас тартуды әрдайым алатынын атап айтты[49].

6 қазан, Қарағанды қаласы, АЭС құрылысы бойынша референдум тақырыбы бойынша сауалнама жүргізгеннен кейін жергілікті қоғам қайраткері Б. Омархановқа айыппұл салынды. Ол 15 АЕК көлемінде айыппұл төлегенін хабарлады[50].

7 қазан, Қарағанды қаласы, А.Нұрмағанов, ҚР ӘҚБтК-нің 434-бабының 1-бөлігі, 10 тәулікке қамауға алынды, сот оны қоғамдық орында «әдепсіз сөздерді» қолдану және автобус жолаушысына қатысты «қорлау арқылы ренжіту» үшін кінәлі деп таныды. Автобус жолаушысының Қарағанды полициясының қызметкері болып шыққаны, сотта белгілі болды[51].

8 қазан, Алматы қаласы, қазақстандық құқық қорғаушылар жыл соңына дейін адам құқықтары саласындағы жаңа Ұлттық іс-қимыл жоспарын ұсынбақ. «Адами өлшем бойынша диалогтық алаң» жұмыс тобының сарапшылары адам құқықтары жөніндегі 2025-2030 жылдарға арналған Ұлттық жоспарды дайындауды талқылады[52].

8 қазан, Қарағанды қаласы, Б.Омарова, Министр М.Қарабаевтың үстінен сотқа арызданды. «Сотқа жүгінуге министрдің Қарағандыда 500 жұмыс орны бар зауыт салу туралы құжатқа қол қоюы себеп болды. Министрдің жерлестерімді алдап кеткенін мен бүгін үкіметте айттым. 4 жыл өтті, зауыт әлі салынған жоқ, ал лицензия заң бұзушылықтармен берілді» [53].

8 қазан, Қонаев қаласы, А. Жамұратов, ҚР ҚК-нің 258, 405- баптары, 7 жылға бас бостандығынан айыру, 5 жыл мерзімге қоғамдық-саяси қызметке тыйым салумен. Облыстық соттың апелляциялық инстанциясы 06.08.24 жылғы үкімін өзгеріссіз қалдырды «Сот кабинеті» онлайн сервисінде А.Жамұратовтың ісі «жариялануға жабық» [54].

9 қазан, Алматы қаласы, «Феминита» тобы белсенділерінің жабық отырысына полициясы келді. Топ «Қазақстандық ата-аналар одағы» РҚҰ-ның төрайымы Б.Балтабаева өз пікірлестерімен бірге феминстер шарасы өтіп жатқан ғимаратқа келіп, шараға кедергі келтірмек болғанын хабарлады. Бірақ полицияға белсенділердің өздерін алып кетті[55].

9 қазан, Астана қаласы, «Аманат» партиясының Мәжіліс депутаттары «Феминита» феминистік бастамасын экстремистік ұйым деп тануды талап етіп, Бас прокурор Б.Асылов пен Ұлттық қауіпсіздік комитетінің төрағасы Е.Сағымбаевтан Қазақстан аумағында олардың қызметіне тыйым салуды сұрайды. Өтінішті депутат Р. Зайытов айтты [56] .

9 қазан, Алматы қаласы, Полиция также удерживала и других его участниц«Феминита» серіктестігінің құрылтайшысы Г.Сержан ұсталып, полиция бөліміне жеткізілді. Полиция оның басқа қатысушыларын да ұстады [57].

9 қазан, Астана қаласы, «23 талапкердің 8-і өткен аптада мемлекеттік грантқа ие болды. Тағы 2 талапкерге жоғары оқу орындары 4 жылға ректорлық гранттар берді. Басынан талапарызға дейін татуластыру рәсімдері аясында ешкімге гранттарды бергілері келмеген болатын», — деді адвокат Х.Әжіғұлова [58]

9 қазан, Алматы қаласы, «АЭС Керек Емес»» азаматтық алаңының жұмысын қорытындылай келе, саяси үдерістерде Қазақстан билігінің әділ бәсекелестік пен тараптардың бәсекеге қабілеттілігіне дайын еместігі айтылды. Сондай-ақ олар белсенділердің ұсталғаны және дауыс беру кезіндегі бұрмаланулар туралы хабарлады. «АЭС Керек Емес» алаңының қатысушылары күресті жалғастыруға ниетті [59].

9 қазан, Алматы қаласы, «Тәуелсіз бақылаушылар» қоғамдық ұйымы баспасөз мәслихатында байқаушыларға қарсы жасалған арандатушылықтарды мәлімдеді. Алматы қаласында сайлау комиссиясы мүшелерінің шағымы бойынша, дауыс беру процесіне кедергі келтірді дегендей себеппен референдум күні 4 бақылаушыны полиция алып кетті [60].

9 қазан, «референдумға қызығушылықтың төмендеуіне қазақстандықтардың 2022 жылғы қаңтар оқиғасынан кейін орындалмаған уәделерінен түңілуі ықпал етті. Президент жариялаған реформаларға қарамастан, ел азаматтардың саясатқа қатысуын тежеуді жалғастырды. Жақында өткен референдум бұл үрдісті жаңа тұтқындаулармен және белсенділерге қатысты қылмыстық істермен растады», — деп түйіндеді сарапшылар [61].

10 қазан, Алматы қаласы, Қазақстандағы сөз бостандығы, ақпарат алу және тарату құқығының 2024 жылғы 3 қазан мен 10 қазан аралығындағы жағдайына шолу [62].

10 қазан, «Front Line Defenders» халықаралық құқық қорғау ұйымы Қазақстан Парламенті Мәжілісі депутаттарының қазақстандық «Феминита» феминистік бастамасын «экстремистік ұйым» деп тану және оның елдегі қызметіне тыйым салу туралы үндеулерін айыптады [63].

10 қазан, Астана қаласы, сот алқасы «Қазақстан темір жолы» АҚ еншілес кәсіпорны «ҚТЖ – Жүк тасымалы» компаниясына қатысты азаматтық істі қарап, жұмыстан босатылған қызметкер М.Жамбыловтың талаптарын қанағаттандырудан бас тартты. Сот оның апелляциялық шағымын қанағаттандырмай, бұрын талапкердің пайдасына шешілмеген сот шешімі өзгеріссіз қалдырылды[64].

11 қазаны мен 30 қыркүйегі2024 жылдың аралығында Варшавада жүздеген қатысушылардың басын қосқан ЕҚЫҰ-ның адам құқықтары жөніндегі конференциясы өтті. Қазақстандық делегация құрамында билікті жиі сынайтын ҮЕҰ басшылары мен билік пен билікке жақын құрылымдардың өкілдері қатысты. Конференцияда талқыланатын тақырыптар ауқымды болды – саяси тұтқындар мен митингілер бостандығы мәселелерінен бастап ЛГБТ өкілдері мен шағын ұлттардың құқықтарын қорғауға дейін, BesMedia журналистері кең шолу жасады[65].

12 қазан, Астана қаласы, А.Суюбаев, ҚР ҚК-нің 297-бабының 2-бөлігі, 10 жыл бас бостандығынан айыру, Көкшетау қаласындағы №65 мекемесіне (бұрынғы ЕЦ-166/23 мекемесі) ауыстырылды. Қылмыстық атқару жүйесі мұны Астанадағы тергеу изоляторының толып кетуімен түсіндіреді[66].

12 қазан, Алматы қаласы, «Gaka ArtSpace» галереясы, құқық қорғаушылар Qantar2022 тақырыбын жалғастырып, «JARA» азаматтық поэзия кешін өткізді, онда «Жаңармаған Отаным» (Моя необновленная Отчизна) атты 2022 жылғы қаңтардағы оқиғалар туралы жыр кітабын ұсынды. Авторлар жыр жинағына енген шығармаларын оқыды [67].

12 қазан, Атырау қаласы, бүгін суда қаза тапқан 14 жасар жасөспірімнің бірнеше туыстары істің әділ тергелуін талап етіп, жергілікті прокуратураға келді. Әлеуметтік желіде облыс прокуратурасының алдында полиция қызметкерлерінің әйелдерді күшпен ұстап, кейбірінің қолдары мен аяқтарына жармасып ұстап жүргені туралы видео пайда болды[68].

12 қазан, Астана қаласы, А.Суюбаев, ҚР ҚК-нің 297-бабы, 10 жылға бас бостандығынан айырылған, бірінші хатында белсенділерді қудалауды тоқтату мақсатында және босатуға көмек сұрау үшін Қазақстан билігіне қысым көрсету туралы өтінішпен Қазақстандағы Еуропалық Одақтың елшілігіне жүгінеді. Тағы бір хатында ол жұртшылық пен құқық қорғаушыларға қолдау білдіргені үшін алғысын білдіріп, анасының қайтыс болғанын жазып, күрестің жалғасатыны туралы мәлімдейді және ізгі тілектерін жеткізеді[69].

13 қазан, Астана қаласы, үйінен қол кісенімен белсенді Асқар Ибраевты Астана қаласының Алматы аудандық ішкі істер басқармасына жеткізді. Назгүл Маханова онымен бірге мән-жайды анықтауға барды[70].

14 қазан, Алматы қаласы, сот А.Ильяшевтің 2024 жылғы 31 шілдедегі сот шешіміне апелляциялық шағымын қарады, сот апелляциялық шағымды қанағаттандырусыз қалдыру туралы шешім қабылдады[71][72].

14 қазан, Астана қаласы, уәкіл А.Ластаевтың 33 күннен бері аштық жариялап отырған саяси тұтқын ҚР ҚК 258, 405-б., 7 жылға бас бостандығынан айырылған М.Жыланбаевқа қатысты жауабы[73].

14 қазан, Ақмола облысы, Степногорск каласы, 7 жылға бас бостандығынан айыру жазасына кесілген М.Жыланбаевқа, скайпты сөндіріп, бүкіл лагерді неліктен қарсы қоюда? Бұл туралы М.Жыланбаев өз хатында хабарлады [74].

14 қазан, Астана қаласы, өткен айда «Медиа Қолдау» қызметі 1 қылмыстық, 4 азаматтық және 2 әкімшілік соттарда, сондай-ақ сотқа дейінгі талап арыздарға 5 жауап дайындауда құқықтық және ақпараттық қолдау көрсетті. «Медиа Колдау» Еуропалық Одақтың қаржылық қолдауымен жүзеге асырылатын «БАҚ-та адам құқықтарын ілгерілету» жобасының бір бөлігі[75].

15 қазан, Алматы қаласы, қалалық сот алқасы 2022 жылғы қаңтар оқиғасы кезінде әкімдікке және президент резиденциясына шабуыл жасады деп Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 272, 269, 380-баптары бойынша айыпталған 11 адамға қатысты шешім шығарды. А.Жандарбековке сот жазаны қатайтып, 8 жылға бас бостандығынан айырды. Сот үкімімен Әлімбаев А., Байкисиев Н., Бакиев Д., Қаранеев Қ., Маханбаев Қ., Мамыров Р., Орынғазын С., Абидолла Таубай 1 жыл 8 айға бас бостандығынан айырылды. С.Кекілбаева мен Т.Алпысбаеваның мерзімі 1 жыл 9 айға өзгеріссіз қалдырылды[76].

15 қазан, Ақмола облысы, сотта Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 146-б., 3- бөлгінің

1 тармағы «Азаптау» қылмыстық ісі бойынша талқылау жалғастырылды. Айыптылар орнында Қылмыстық іздестіру басқармасының 12 қызметкері отыр. Жәбірленушілер — 41 адам, азаптау кезінде колонияда жазасын өтеп жатқандар. Жәбірленуші Т.Дәнебаев болған жоқ. Оның өкілі ретінде құқық қорғаушы Б.Төреғожина қатысты[77] .

15 қазан, Атырау қаласы, №2 сотында «ДК» журналисі О.Вертинская мен қоғам белсендісі К.Ыдырысованың полиция қызметкері А.Р.Өтениязовқа қатысты Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 109-бабының 2-бөлігі «Ұрып-соғу» арызы бойынша қылмыстық істі қарау басталды [78].

15 қазан, Семей қаласы, Е.Досанов, облыстық сот белсендінің 1-ші сатыдағы соттың 50 АЕК мөлшерінде айыппұл салу туралы шешіміне қатысты шағымын қарап, шағымды қанағаттандырусыз қалдырды[79].

16 октября, 16 қазан, АҚШ билігі Нүкіс оқиғасынан кейін қарақалпақ белсенділері, бұрын Қазақстанда ұсталған Өзбекстан азаматтары: Ж.Жақсымбетовке, Т.Юлдашеваға және Р.Худайбергеноваға баспана берді, деп хабарлайды Түркімен — Хельсинск адам құқықтары қоры[80].

16 қазан, Жаңаөзен қаласы, Досекеева Ж., Қазақстан Республикасы ҚК-нің 174-бабының 1-бөлігі, саяси қылмыстық іс бойынша полицияға шақырылды. Қылмыстық істің ашылуына 2024 жылдың 16 сәуіріндегі «Tiktok» әлеуметтік желісіндегі сыни жарияланым негіз болды, онда ол жазылушыларды «құл» болмау үшін «жау үкіметті қууға» шақырады[81].

16 қазан, Астана қаласы, Б.Жағыпаров, ҚР ӘҚБтК-нің 256-2 3 бөлігі, сот белсендіге заңсыз айыппұл салу туралы арызды қарады. Соттың апелляциялық алқасы шағымды қанағаттандырусыз қалдыру туралы шешім қабылдады[82][83].

16 қазан, Астана қаласы, сот құқық қорғаушы М.Дауыловтың шағымын қарап, бірінші инстанцияның шешімін өзгеріссіз қалдырды, жеке шағым қанағаттандырылған жоқ[84][85].

16 қазан, Петропавл қаласы, В.Курамшин, ҚР ӘҚБтК-нің 73-3-бабының 3-бөлігі, әкімшілік сот құқық қорғау органдары қызметкерлеріне жала жабу бойынша істі қарады, қылмыс құрамының болмауына байланысты іс тоқтатылды[86].

16 қазан, Алматы қаласы, «Талғар өңіріндегі заңсыздыққа» арналған баспасөз мәслихаты өтуі қажет. Шенеуніктердің озбырлық, заң бұзушылық фактілері туралы айту жоспарланған болатын. Бірақ басталмай жатып, Ж.Күрентаев ұсталып, кейін босатылды. Бұл оқиға, баспасөз мәслихатын бұзу үшін, дәл біреулермен ұйымдастырылған [87].

17 қазан, Назарбаевтың отбасы интернеттегі беделін жылыстату үшін заңдарды қолдануда. Қазақстанның бұрынғы президентінің отбасы мүшелері, «Google» іздеулерінен өздері туралы «жағымсыз» материалдарды алып тастау үшін, АҚШ-тың авторлық құқық туралы заңындағы (DMCA) олқылықтарды пайдалануда[88].

17 қазан, Семей қаласы, Қ.Сұлтанбеков, АСК орналасқан Абай кітапханасының жанынан бірыңғай пикет өткізуге өтініш берді. Акция референдум қорытындылары туралы хаттаманың сайлау учаскелерінде ілінбеуіне байланысты өткізілмек. Өтініштер бұрын осы органға берілген. Олардан өтінішке бас тарту болған[89].

17 қазан, Астана қаласы, Қ.Маханбаевтың мүддесі үшін, Алматы қалалық мәслихатының сайлауында АСК және АСК-ның заңсыз әрекеттері нәтижесінде туындаған мүліктік залалды өтеу туралы А.Ильяшевтің өтініші қаралды. Судьялар алқасы апелляциялық шағымды қанағаттандырудан бас тартып, қанағаттандырусыз қалдырды[90][91].

17 қазан, Астана қаласы, Конституциялық сот әкімдіктердің митингілерді өткізуден бас тартуы туралы шағымды қарайды. «Конституциялық Сотқа азаматтан Конституцияның тармақтарының сақталуын тексеру туралы өтініш түсті. «Бейбіт жиналыстарды ұйымдастыру және өткізу тәртібі туралы» Заңның 14-бабы 1 бөлігінің 10) тармағы және 11-бабтың 1-бөлігінің 2) және 3) –тармақтары. Кездесуге өтініш берушінің, парламент палаталарының, бас прокуратураның, әділет, мәдениет және ақпарат министрліктерінің, адам құқықтары жөніндегі ұлттық орталықтың, парламентаризм, заңнама және құқықтық ақпарат институттарының қатысқаны атап өтілді[92].

17 қазан, Қызылорда қаласы, Серікбаева Г., Қытайдың геноцидінен қашып, Қазақстанды паналаған Кастер Мұсаханұлына қатысты саяси астарлы сот отырысына келді. Ашық сот отырысына ол және әр өңірден келген басқа да тәуелсіз бақылаушылар жіберілмеді[93].

17 қазан, Астана қаласы, әкімшілік сот 3 байқаушының №2 және №354 учаскелік комиссияларға шағымы қаралды. Сот сайлау комиссияларының байқаушыларды шеттету жөніндегі әрекеттерін заңды деп таныды[94].

2024 жылғы Қазақстандағы сөз бостандығы, ақпарат алу және тарату құқығының 10-17 қазан аралығындағы жағдайына шолу[95].

18 қазан, Астана қаласы, сот «Жабайы Орда» телеграм-каналындағы жарияланымдар негізінде Д.Әділбековты «көрінеу жалған жала жабу» және «көрінеу жалған ақпарат тарату» үшін кінәлі деп танып, Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексі 419-баптың 3-бөлігі, 274-баптың 2-бөлігінің 3- тармағы бойынша үкім шығарып, бас бостандығынан 4,5 жылға айыру жазасы тағайындалды[96].

18 қазан, Алматы қаласы, «Маған Т.Дәнебаевтан сенімхат керек және Атбасар қаласында болған азаптау бойынша соттағы біздің ұстанымымызды келісуіміз керек және мен құқық қорғаушы және заңға бағынатын азаматша ретінде Т.Дәнебаевпен бейнеконференция қамтамасыз ету туралы өтінішті №64 мекемеге жолдадым, себебі мен Алматы қаласында тұрамын», — деді Б.Төреғожина Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі ҚАЖД-ң №64 мекемесіне берген талаптары туралы[97].

18 қазан, Ақмола облысы, Степногорск қаласы, №4 мекеме, Жыланбаев М, ҚР ҚК-нің 258, 405 -б., 7 жылға бас бостандығынан айырылған, құқық қорғаушы Б. Төреғожинаға мекемедегі ұстаудың жан түршігерлік жағдайлары мен сотталғандардың құқықтарының жүйелі түрде бұзылуы көрсетілген хаттар жолдады [98].

18 қазан, Астана қаласы, «Құқықтық медиа орталығының» заңгері Г.Біржанова мен директоры Д. Окремова Әділбеков Д.-ның 4,5 жылға бас бостандығынан айыру жазасы цензураны күшейтіп, сөз бостандығына айтарлықтай әсер етеді деп қауіптенеді [99].

18 қазан, Семей қаласы, №19 мекеме (бұрынғы қызметкерлер үшін) Н. Әлтаев, ҚР ҚК-нің 366-бабының 4-бөлігі, 10 жылға бас бостандығынан айыру жазасына кесілген, қазіргі билік органдарының экономиканың қазіргі уақыттағы барлық салаларындағы әрекеттерін сынап, сұхбат бергені үшін жазалау камерасына ауыстырылды. Н.Әлтаев лагерьде ұстау режимін бұзбаған. Ол заңды түрде сұхбат берді, таксофоннан қоңырау шалды және сөйлесу уақыты шектеулі болғандықтан, бірнеше күнге созылды[100].

21 қазан, Алматы қаласы, антиядролық белсенді және ақын Анар Аққозинаның Алматы әкімдігіне берген талабы бойынша сот өтті. Ол қыркүйек айының соңында Алматы әкімдігінен 28 қыркүйекте атом электр станциясын салу жөніндегі референдумға бір апта қалғанда митинг өткізуден бас тартудың заңдылығына дау айтуға тырысты. Сот қаулы етті: Талапкердің талап арыздағы кемшіліктерді жоймауына байланысты, талапкерге оның талап арызын қараусыз қайтару [101].

21 қазан, Астана қаласы, Журналист Д. Әділбековтің қорғаушысы сот шешімін, оның ісінде қоғамдық қауіптің болмауына байланысты әділетсіз деп санайды. Ол, Д.Әділбековтың «Telegram» арнада жалған жеткізу мен жалған ақпарат таратқаны үшін, ҚР ҚК 419-бабы бойынша 4,6 жылға бас бостандығынан айыру үкімін даулауға ниетті [102].

21 қазан, Орал қаласы, облыстық сот адвокат М.Ғабдуалиевтің «Журналистік бастама» ЖШС мүддесі үшін ҚР ӘҚБтК-нің 120-бабы 3-бөлігі бойынша 110760 теңге көлемінде айыппұл өндіріп алу туралы мамандандырылған соттың қаулысына апелляциялық шағымы бойынша шешімді жариялады. Сот шешім шығарды: апелляциялық шағым қанағаттандырусыз қалдырылсын[103].

22 қазан, Астана қаласы, А.Сыздыков, ҚР ҚК-нің 297-бабы 1-бөлігі, 5 жыл қамауда, соңғы 2 аптада тергеу изоляторында қатты суық болды, өйткені жылыту іс жүзінде болмаған. Тергеу изоляторының әкімшілігі бұл жалпықалалық мәселе екенін айтты, бірақ тергеу изоляторының әкімшілік бөлігінде жылыту жақсы жұмыс істеді[104].

23 қазан, Алматы қаласы, баспасөз конференциясы, «Атом сарбаздары»- жер үсті және жерасты ядролық сынақтары кезеңінде ССЯП ядролық полигонында қызмет еткен «Семей-22» ерекше тәуекелді құпия бөлімшесінің ардагерлері. Олар ҚР Қорғаныс министрлігі министрлерінің сыбайлас жемқорлық, немқұрайлылық және қабілетсіздік фактілері туралы айтып берді. Ардагерлер өздерінің бұзылған құқықтарына қатысты әділдік пен заңдылықты қалпына келтіруді талап етеді, олардың денсаулығы мен өмірі үшін, 2-ші және 3-ші ұрпақтардағы балалары мен ұрпақтарының денсаулығы үшін күрес жүруде[105].

23 қазан, Алматы қаласы, «Жұрттің баласы» YouTube-арнасының авторы, «Transparency International – Kazakhstan» қорының атқарушы директоры Мұрат Даниярды Полиция басқармасына шақырды. Ол Қазақстанда АЭС салу туралы референдум алдында көрінеу жалған ақпарат таратқан деген күдіктелуде [106].

23 қазан, Ақтау қаласы, 39-шы шағын ауданның тұрғындары жолды жауып, қала әкімі А. Байпақовтың оларға шығуын талап етті, олар пәтерлерінде жылудың жоқтығына шағымданады. «Zhanaozen city» ТК тұрғындарының айтуынша, құрылыс салушы компания бос сөз айтуда [107].

23 қазан, Астана қаласы, А.Суюбаев, ҚР ҚК 297-бабының 2-бөлігі, 10 жылға қамауда, сот белсендінің апелляциялық шағымын қарады. Сот алқасы Астана қаласының қылмыстық істер жөніндегі сотының 10.09.2024 жылғы үкіміне апелляциялық шағымды қанағаттандырусыз қалдыру туралы қаулы етті[108].

23 қазан, Алматы қаласы, «Маралды ауылында болашақта болатын эко-апаттан қорқу» атты баспасөз конференциясы өтті. Шығыс Қазақстан облысының Маралды ауылында тұрғындардың конституциялық құқықтары ғана емес, заңнаманың барлық ілеспе нормалары да бұзылады. Алтын өндіру зауыты қазірдің өзінде салынып бітті және ресми ашылу әлі болмаса да, жергілікті тұрғындардың байқауынша, ол қазірдің өзінде эксперименттік режимде жұмыс істеп, қоршаған ортаны зиянды химиялық заттармен ластауда [109].

24 қазан, Алматы қаласы, 2024 года Қазақстандағы ақпаратты білдіру, алу және тарату құқығының 2024 жылғы 17-24 қазан аралығындағы жағдайына шолу [110].

24 қазан, Қарағанды облысы, Приозерск қалалық соты, Ресейден қашып кеткен келісімшарт жасаушы Касимов Камилді ұрлап әкеткеннен кейін 2 айға жуық уақыт өткен соң, сот оны ҚР ӘҚБтК-нің 517-бабының 4-бөлімін бұзғаны үшін кінәлі деп тану және Қазақстаннан шығарып жіберу түріндегі жазаға тарту туралы шешім шығарды. ІІМ-нің жауабында сот отырысы кезінде К.Касимов өзінің кінәсін мойындап, соттан оны елден шығаруды сұрағаны көрсетілген[111].

24 қазан, Павлодар қаласы, журналист Д.Маричева, қазақстандық полиция тарапынан көрініп жатқан, оған деген жаңа қызығушылық туралы мәлімдеді [112].

26 қазан, Ақтау қаласы, қала тұрғындары қаланың бірнеше шағын аудандарында жылу берудің тоқтап қалуына жаппай шағымданады және наразылық ретінде қаланың орталық көшелерінің бірін жауып тастады, ол көліктердің жиналып тұрып қалуына әкелді. Бұған жауап ретінде шенеуніктер стихиялық митинг орнына балаклавалардағы ер адамдарды тартты, олар жиылғандарды жедел таратты[113].

28 қазан, Астана қаласы, ҚР СІМ жанындағы «Адами өлшем бойынша диалог алаңы» ККО базасында Әділет вице-министрі Б. Жақселекова және құқық қорғау қоғамдастығының негізгі баяндамашылары А. Ибраева мен Е. Жовтис Женеваға дейін сондай түрде сақталатын 2 түрлі Қазақстанды таныстырды, онда 2025 жылдың қаңтар айының соңында Қазақстан Әмбебап Мерзімді Шолу аясында 4-ші рет есеп беретін болады [114].

28 қазан, Алматы қаласы, Е.Садуақасова, ҚР ҚК 423-бабы, Алматы қаласы Алатау аудандық соты үкім шығарды, онда белсенді кінәлі деп танылып, жаза тағайындалды — 1 жыл бас бостандығын шектеу, жыл сайын 100 сағат еңбек ету [115].

29 қазан, Алматы қаласы, Қазақстан билігі қаңтар айындағы оқиғалар барысында азаптауды зерттемеді және зардап шеккендерге өтемақы төлемеді, деп атап өтті құқық қорғау топтары. Адам құқықтары жөніндегі халықаралық серіктестік (IPHR штаб-пәтері Брюссельде орналасқан), Қазақстандық адам құқықтары бюросы және Азаптауға қарсы коалиция өз есебінде қатыгездік құрбандарының әділ сот талқылауы мен тиісті құқықтық рәсімдерге құқықтарының бұзылуына тап болғанын атап көрсетеді[116].

29 қазан, Қостанай облысы,Рудный қаласы, 1-ші сатыдағы сот Ольга Б. — ның еңбек құқығының бұзылуынан зардап шеккенін мойындады және оған мәжбүрлі келмеген уақыты үшін жалақы төлеуге шешім қабылдады. Бірақ апелляциялық саты шешімінің нәтижесінде, оның мүлкі мен шоттарына тыйым салынды [117].

29 қазан, Қонаев қаласы, Мұхамедкәрім Думан, ҚР ҚК 258, 405-баптары, 7 жылға қамауда, қылмыстық істің бейнематериалдарымен тиісінше таныспағанына наразылық ретінде апелляциялық сотқа қатысудан бас тартты. Қазір ол Қонаев қаласындағы УҰИ-да[118].

30 қазан, Астана қаласы, «Қазіргі әлемдегі адам құқықтары мен азаматтық қоғам туралы айта отырып, олар іс жүзінде геосаяси және ішкі саяси контексттердің кепілі болып табылады деген өте қайғылы қорытындыға келуге болады. Орталық Азия үшін геосаяси контекст бұл тұрғыда ең қолайлы емес, өйткені аймақ Ресей мен Қытай арасында орналасқан, олар саяси қарсыластарына, журналистерге, құқық қорғаушыларға, азаматтық белсенділер мен ұйымдарға қарсы заңнамаларын, институттары мен құқық қолдану тәжірибесін белсенді қолданатын екі тоталитарлық супердержава»- деді құқық қорғаушы Е.Жовтис, «Central Asian Think Tanks Forum» — да сөйлеген сөзінде[119].

30 қазан, Астана қаласы, А. Әбішевтің мүддесі үшін адвокат М. Досқараевтың айыппұл туралы апелляциялық шағымын қарау қанағаттандырусыз қалдырылды[120] .

31 қазан, Астана қаласы, сот журналистер И.Астаховтың, Д.Баймановтың, Т.Ваалдың, С. Жолдасбайдың, Ж.Жулмухаметованың, А.Коскинаның, А.Өрібаевтың, А.Прилепскаяның, Ж.Уранкаеваның Мәдениет және ақпарат министрлігінің талабын қарауға кірісті. Олар сөз бостандығын шектеу деп санап, жаңа «Аккредиттеудің типтік ережелеріне» қарсылық білдіруде[121].

30-31 қазан, Астана қаласы, БҰҰ-ның Орталық Азиядағы сыбайлас жемқорлыққа қарсы конвенциясын жеделдетіп имплементациялауға арналған халықаралық конференция өтті. Активтерді қайтару, сыбайлас жемқорлықтың алдын алу, цифрландыру, азаматтық қоғамның сыбайлас жемқорлықтың алдын алуға қатысуы, сондай-ақ ынтымақтастықты нығайтудың өзекті мәселелері талқыланды[122].

31 қазан, Алматы қаласы, белсенді Л. Сеңгірбаеваны, Бостандық ауданының әкімі Санжар Алинаның қабылдауына кіруге тырысқаннан кейін, полицияға шақырды. Әйелге , әмиянды ұрлау туралы қылмыстық іс қозғалды [123].

[1] https://rus.azattyq.org/a/33146538.html

[2] https://rus.azattyq.org/a/33141509.html

[3] https://www.facebook.com/groups/ActivistsNotExtremists/posts/3926313831021204/

[4] https://kaztag.kz/ru/news/sud-vernul-isk-protiv-kabmina-kazakhstana-o-priznanii-nezakonnym-resheniya-o-perevode-chasov

[5]https://web.facebook.com/groups/2613737598955074/permalink/3701917093470447/?mibextid=K35XfP&rdid=Xg8Py4mUSiUhUo6T&share_url=https%3A%2F%2Fwww.facebook.com%2Fshare%2Fp%2Fijed4WegoGKEW79Z%2F%3Fmibextid%3DK35XfP&_rdc=1&_rdr

[6]https://rus.azattyq.org/a/33143196.html

[7] https://www.facebook.com/watch/?v=544838794692256

[8] https://www.facebook.com/watch/?v=2539405299782779

[9]https://web.facebook.com/toregozhina/posts/pfbid0PukyrKXca7Q85Xm2nGCy7dkEYouARdthZ2xBKKA1zUGBzWNn9L5pYtMERrhG7E6Yl?_rdc=1&_rdr

[10]https://web.facebook.com/toregozhina/posts/pfbid02hKqnWLXsniu1yVeqa523qKyA2XnPeWgQxCmnCb9KmJRN1qmQWK19119NpjcPPkucl?_rdc=1&_rdr

[11] https://kaztag.kz/ru/news/politsiyu-almaty-nakanune-referenduma-pereveli-na-usilennyy-rezhim-raboty

[12] https://kaztag.kz/ru/news/zamgenprokurora-ne-smog-otvetit-na-vopros-o-zaderzhaniyakh-nakanune-referenduma-po-aes-v-rk