ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ САЯСИ ҚУДАЛАУ БОЙЫНША 2022 ЖЫЛҒЫ 1 НАУРЫЗДАН 31 НАУРЫЗҒА ДЕЙІНГІ АХУАЛДЫҢ МОНИТОРИНГІ

1— наурыз, Лондон, өткен айда Қазақстанның «клептократиялық элитасына» қарсы санкциялар енгізу қажеттілігі туралы айтқан Ұлыбритания парламентінің мүшесі Маргарет Ходж Мәскеуге ғана емес, Ресей президенті Путинді «қолдайтын» Қазақстан басшылығына да шектеулер енгізу керек деп 1 наурызда мәлімдеді ¹.

1— наурыз, Қазақстанның бұрынғы президентінің Талдықорғандағы ескерткішін құлатқаннан кейін қамауға алынған Азамат Батырбаевтың адвокаты Бауыржан Азанов Батырбаевты азаптады деген күдіктінің қамауға алынғанын хабарлады. Ол полиция қызметкері, лауазымы бойынша жедел уәкіл ².

1— наурыз, Нұр-Сұлтан қаласы, ақын Олжас Сүлейменов және ғарышкер Тоқтар Әубәкіров тіркелмеген «Байтақ Болашақ» халықтық экологиялық партиясының отырысына қатысты. Әділет органдарына партияны тіркеу отырыстың тақырыбы болды ³.

1 -наурыз, Жаңаөзен қаласы, жедел жәрдем станциясының қызметкерлері жұмысқа шықпау түріндегі наразылық акциясын бастады. Жалақының төмендігі наразылықтың себебі болды. Ведомство медицина қызметкерлерінің ереуілін заңсыз деп атады, шенеуніктер қылмыстық кодекстің 320-бабына, дәлелді себептерсіз медициналық көмек көрсетпеуге сілтеме жасады ⁴.

2- наурыз, Нұр — Сұлтан қаласы, Қазақстанның еңбек және әлеуметтік қорғау министрі Серік Шапкенов Жаңаөзендегі жұмысшылардың талаптары туралы Азаттықтың сұрағына жауап бере отырып, «жалақыны арттыру мәселесі-бұл жұмыс беруші мен қызметкерлер арасындағы қарым-қатынас» деп мәлімдеді ⁵.

2 -наурыз, Нұр-Сұлтан қаласы, «Осы күні сотқа 162 айыпталушыға қатысты 101 қылмыстық іс жіберілді. Қазақстанда қаңтар айындағы оқиғалар бойынша 62 адам сотталды», — деп мәлімдеді брифингте Бас прокуратураның өкілі Ожаров Ризабек ⁶.

2 -наурыз, Алматы, Тілеужанова Әйгерім, ҚР ӘҚБтК-нің 488-бабы 7-бөлігі, 13 ақпан күні сағат 12:00-де «QANTAR 2022» құрбандарын еске алуға арналған рұқсат етілмеген бейбіт митингке «Facebook» — те шақырғаны үшін 15 тәулік қамауға алынды ⁷.

2 -наурыз, Алматы қаласы, Марат Тұрымбетов, ҚР ӘҚБтК — нің 488-бабы 7-бөлігі бойынша 107205 теңге айыппұл салынды, «Facebook» парақшасында 13.02.2022 ж., сағат 12-00-де Алматыдағы «Qantar 2022» құрбандарын еске алуға арналған рұқсат етілмеген митингке қатысуға шақырғаны үшін ⁸.

2- наурыз, Алматы қаласы, Болат Әбілов, ҚР ӘҚБтК-нің 488-бабы 7-бөлігі бойынша 153150 теңге айыппұл салынды. 13.02.2022 жылы «Республика» алаңында «QANTAR2022» құрбандарын еске алуға арналған митингке жиналуға азаматтарды шақыру туралы «Facebook» — е және «Ютуб» — а бейнежолдау орналастырғаны үшін ⁹.

2- наурыз, Нұр-Сұлтан қаласы, Қазақстан басшылығына қатысты санкциялар енгізу туралы британ парламенті мүшесінің ұсынысына түсініктеме беру үшін Ұлыбританияның Қазақстандағы елшісі Қазақстанның СІМ-не шақырылды, — деп хабарлады Қазақстанның Сыртқы істер министрінің орынбасары Шахрат Нұрышев¹⁰.

2 -наурыз, Талдықорған қаласы, қала тұрғындары балалар секцияларының қызметін тоқтатуға қарсылық акциясына шықты. Артспорт бағдарламасы аясында балалардың спорт секцияларын қаржыландырудың 2022 жылдың 1 наурызынан бастап регионда тоқтатылғаны туралы хабарлама, оған себеп болды. Балалар орталықтарының, үйірмелер мен секциялардың басшылары хабарламаны мәдениет басқармасынан алды, онда қаржыландыруды тоқтату шешімі жөнінде айтылған¹¹.

2- наурыз, Нұр-Сұлтан қаласы, «Нұр Отан» партиясының атауы ресми түрде «Аманат» болып өзгертілді. Атын өзгертуге депутат Қошановтың ұсынысы негіз болды, онда «ескі атау бұрынғы президент Назарбаевтың есімімен байланыстырылады» делінген ¹².

3 -наурыз, Семей қаласы, белсенділерге 6.03.2022 жылы митинг өткізуге рұқсат бермеді. Митингте полицияның заңсыз әрекеттерін, Семей прокуратурасының әрекетсіздігін және облыс әкімі Д. Ахметов, Семей қаласының әкімі Б. Байахметов және қалалық мәслихаттың хатшысы Б. Ақжаловтың отставкаға кетуін талқылау жоспарланған болатын. Семей маслихатының бұрынғы депутаты, кәсіпкер Хазипов Рафаил және белсенді Мәшпиев Роллан митингтің ұйымдастырушылары болып белгіленді ¹³.

3- наурыз, Алматы қаласы, оппозициялық саясаткер Заманбек Нұрқаділовтың ұлы- Қайрат Нұрқаділов Бас прокуратураға арыз жазды. Ол әкесінің өлімін саяси кісі өлтіру ретінде тергеуді талап етеді ¹⁴.

3 -наурыз, Ақтөбе қаласы, әкімдік Ольга Смирноваға 8.03.2022 жылы әйелдердің зейнеткерлік жасын 63-тен 58 жасқа дейін төмендетуге талап қоятын митинг өткізуден бас тартты. Бас тартуға митинг орнында мәдени іс-шара өткізу негіз болды ¹⁵.

3 -наурыз, Алматы облысы, Ават ауылының тұрғындары қоқыс таситын көліктердің жолын жауып, қатты тұрмыстық қалдықтар полигонын жабуды талап етті. Наразылықтың себебі жазғы уақытта қатты тұрмыстық қалдықтарды жағу салдарынан ауылдағы экологиялық жағдайдың нашарлауы болды ¹⁶.

3- наурыз, Петропавл қаласы, «Хабар-24» телеарнасы журналистерінің кәсіби қызметіне кедергі келтіргені үшін, ҚР ҚК 158-бабы бойынша, қылмыстық істі сотқа дейінгі тергеу қайта басталды ¹⁷.

3-наурыз, «Қаңтардың оқиғалары кезінде және одан кейін ұсталғандардың азаптауға қатысты көптеген шағымдары, қорлау үшін жазасыздық бой алған жүйенің тек қатыгездігін растайды»,- дейді құқық қорғаушы Елена Семенова ¹⁸.

3- наурыз, Қарағанды облысы, «Азаттық» радиосы белсенді Ғалы Бақтыбаевтың тапсырыспен өлтірілгені туралы іс бойынша процесті ашық талқылауға қатысқан тілшіге тыйым салған мамандандырылған соттың шешімімен келіспейді. Редакция бұл тыйымды Конституцияда тыйым салынған цензураның көрінісі деп санайды және Жоғарғы сотқа шағымдануға ниет білдіреді¹⁹.

3 — наурыз, Нұр-Сұлтан қаласы, «Президент азаптау және қатыгездік сияқты ортағасырлық құбылыстарды түбегейлі жоюдың маңыздылығын мәлімдеді. Бас прокуратураға тергеудегі және қамаудағыларға адамгершілікке жат қарым-қатынас үшін жауапкершілікті күшейтуге бағытталған ұсыныстар әзірлеу тапсырылды», — делінген Қазақстан президентінің баспасөз қызметінің хабарламасында ²⁰.

3- наурыз, Алматы қаласы, Әділбеков Саят, ҚР ҚК 272-бабы 2-бөлігі, прокурор қылмыстық істі жабу туралы өтінішті қанағаттандырудан бас тартты, өйткені «жаппай тәртіпсіздіктер барысында келтірілген материалдық залалды анықтауға бағытталған тергеу әрекеттері жүргізілуде, түрлі сот сараптамалары тағайындалған» ²¹.

4 -наурыз, Қызылорда облысы, ЛА-169/5 мекемесі, Елшібаев Ержан, ҚР ҚК 106-бабы 2-бөлігінің 7-тармағы, түрмедегі наразылықтан кейін ауруханаға жеткізілді. 3.03.2022 жылы кешке интернетте видео пайда болды, онда Елшібаев колония басшылығының қысымына байланысты түрмеде төтенше наразылық шараларына баруға дайын екендігі туралы мәлімдейді ²².

4 -наурыз, Алматы қаласы, 14 жылдан кейін «Заң және сот төрелігі» республикалық газетінің сыбайлас жемқорлыққа қарсы департаментінің директоры, журналист Омаршанова Оралғайшаның өлімі ашылды. Кісі өлтіруші, қылмыстық авторитет «Серік-Бас» қылмысты мойындады және жерлеу орнын көрсетті, сараптама өлтірілген адамның жеке басын растады ²³.

4- наурыз, Ақтөбе қаласы, адвокат Бейсенбаев Қанат тергеу тобының әрекетіне шағым түсірді. Ол қаңтар оқиғаларынан кейін ұсталған Жанна Есмұрзаеваның адвокаты. Тергеу тобы Есмурзаеваға кешенді психологиялық-психиатриялық сараптама жүргізді, адвокаттың айтуынша, бұл сараптаманы тағайындауға ешқандай да негіз жоқ ²⁴.

4- наурыз, Алматы қаласы, Дүйсебаева Аружан, ҚР ӘҚБтК-нің 488 – бабы, 11-бөлігі, 153315 теңге көлемінде айыппұл салынды, 13.02.2022 жылғы Республика алаңында өткен қаңтар оқиғаларының құрбандарын еске алу рұқсат етілмеген митингіне қатысқаны үшін.
4- наурыз, Ақтөбе қаласы, Шамұратов Қуат, ҚР ҚК 272-бабының 1-бөлігі, сот қаңтар оқиғаларынан кейін ұсталған белсендіні қамауға алуды тағы бір айға ұзартты. Шамұратов жаппай тәртіпсіздік ұйымдастырды деген күдікке ілінген²⁵.

4- наурыз, Байқоңыр қаласы, Белсенді Дәулетбаев Марат Ресейдің Украина аумағына басып кіруіне қарсы жеке пикетке шықпақшы болған. Оны ұстап алып, учаскелік бөлімшеге апарды, онда 3 сағат ұстады және осындай сипаттағы әрекеттерді жасамауды «ескертті». Алкогольдік тексеруден өткеннен кейін оны босатты ²⁶.

5 -наурыз, Шымкент қаласы, қала әкімдігі екі тұрғынға пикеттер өткізуден бас тартты, олар пикет кезінде күйеулерін қамаудан босатуды талап етпек болған. Олардың күйеулері — Әштаев Жанмұрат және Сұлтанбек Қайрат, қаңтар оқиғаларына байланысты қозғалған қылмыстық іс бойынша күдікті ретінде изоляторда отыр ²⁷.

5- наурыз, Нұр-Сұлтан қаласы, « Бүгінгі күні тергеу изоляторында 669 адам қалып отыр, 56 ұсталған азаматтың дене жарақаттары бар. Төрт адам алған жарақатына байланысты ем алуда», — деп хабарлады Бас прокуратураның өкілі Берік Асылов ²⁸.

5 –наурыз, мемлекеттік органдардың қаза тапқан 19 және 106 ауыр жараланған қызметкерлерінің отбасыларына «Қазақстан халқына» қоры өтемақы төлей бастады. Зардап шеккендердің осы санаты бойынша төлемдердің жалпы сомасы 451 млн . теңгені құрайды ²⁹.

6–наурыз, Маңғыстау облысы, Бейнеу кенті, Ерғали Байдақов соғысқа қарсы акция өтетін жерге бет алды, бірақ ол полиция қызметкерлерінің күш қолдануымен ұсталды. Оны полиция бөліміне жеткізді, екі сағаттан кейін босатты ³⁰.

6- наурыз, Нұр-Сұлтан қаласы, Тастаев Нұрсұлтан таксист болып жұмысқа шықты. Таңғы сағат 9 шамасында Тұран және Ұлы дала көшелерінің қиылысында азаматтық киімдегі үш ер адам оны тоқтатты, күш қолданып ұстап, №15 полиция бөлімшесіне жеткізді, үш сағаттан кейін босатты ³¹.

6 — наурыз, Алматы, 6 наурызда Украинаны қолдап Ресейдің оккупациясына қарсы жалпыұлттық бейбітшілік митингі қарсаңында қудаланған белсенділердің тізімі. Полиция қызметкерлері азаматтық белсенділердің митинг өтетін жерге шығуына жол бермеді ³².

6- наурыз, Көкшетау қаласы, соғысқа қарсы митинг қарсаңында қудаланған белсенділердің тізімі. Тізімделген барлық азаматтық белсенділерді Ішкі істер басқармасында 3 сағаттан астам уақыт ұстады, кейін барлығы босатылды ³³.

6 –наурыз, Екібастұз қаласы, белсенділер Қалиасқар мен Зарлық Әмреновтар Ресейдің оккупациясына қарсы Украинаға қолдау көрсету мақсатында жалпы ұлттық бейбіт митинг күні әкімдікке бара жатқандарында 6 наурызда ұстауға тап болды³⁴.

6- наурыз, Берлин қаласы, белсенділер тағы да Қазақстандағы қаңтардағы оқиғаларға тәуелсіз тергеу жүргізуге шақырды және Украинаға соғыста қолдау білдірді ³⁵.

6 –наурыз, Алматы қаласы, «Сарыарқа» кинотеатрының сырт жағында Украинадағы соғысқа және Ресейдің әскери агрессиясына қарсы рұқсат берілмеген митинг өтті. Саябаққа 4000-ға жуық адам жиналды. Шерушілер қолдарына плакаттар ұстап тұрды, соғысқа қарсы ұрандар шырқады. Наразылық білдірушілердің басты талабы-Ресей әскерлерін Украинадан дереу шығару ³⁶.

6 –наурыз, Алматы қаласы, белсенді Сәлима Қағазбаеваға рұқсат етілген соғысқа қарсы бейбіт митингке қатысуға рұқсат берілмеді. Қағазбаева троллейбус көлігіне келіп отырды, алайда полиция мен ҰҚК қызметкерлері митингке қатысуға мүмкіндік бермей, оны ұстап алды ³⁷.

7 –наурыз, Алматы қаласы, қала әкімдігі феминистік қозғалыс белсенділеріне 8 наурызда «Әйелдер құқығын қорғауға» марш өткізуден бас тартты, бірақ оларға Ш.Уәлиханов алаңында митинг өткізуге рұқсат берді. Бас тартуға марш өткізу орындарында коммуналдық қызметтердің жөндеу-монтаждау жұмыстарын жүргізуі негіз болды ³⁸.

7 наурыз, азаматтық белсенділер акция өткізді, ҚР ҚК 272-бабының 2-бөлігі, олар Райгүл Садырбаеваны құқық қорғау қызметі үшін саяси қудалауды дереу тоқтатуды және оны босатуды талап етті ³⁹.

8- наурыз, Алматы қаласы, әйелдер құқығы үшін митинг болып өтті, Ш.Уәлиханов атындағы алаңға мыңға тарта адам жиналды. Митингтің басты тақырыбы әйелдердің құқықтарын және олардың Қазақстанның саяси өміріне қатысуын талқылау болды ⁴⁰.

8- наурыз, Нұр-Сұлтан, Алматы және Ақтөбе қалаларында әйелдердің зейнеткерлік жас шегін 63 жастан 58 жасқа дейін төмендетуді талап ететін әйелдер митингтері өтті. Барлық үш қалада да митингке шыққандардың плакаттарында «Қазақстан әйелдерінің қозғалысы зейнеткерлік жасты төмендетуді қолдайды, 58 жас» деген жазу болды ⁴¹.

8- наурыз, БҰҰ-ның Адам құқықтары жөніндегі Жоғарғы комиссары Мишель Бачелет қаңтар айындағы оқиғалар кезінде «бейбіт наразылық акцияларына да, зорлық-зомбылықтың өршуіне де байланысты Қазақстанда шамадан тыс күш қолдануды» айыптады, нәтижесінде кем дегенде 227 адам қаза тауып, мыңдаған адам жарақат алды ⁴².

9 –наурыз, Нұр-Сұлтан қаласы, депутат Әшімжанов Жанарбек Бас прокурордың атына жолдаған сауалында қаңтар оқиғасының тергеуі қандай сатыда екенін сұрады. «Қылмыстық іс қашан аяқталады, ол сотқа қашан беріледі және сол күндері не орын алды? Міне, осындай сұрақтар қоғам тарапынан қойылып отыр. Сондықтан тиісті күш құрылымдары Мәжіліске келіп, оларға жауап беруі тиіс», — деп мәлімдеді Әшімжанов ⁴³.

9- наурыз, Атырау қаласы, «қаңтардағы оқиғалар» бойынша тергеу изоляторында тергеуде отырған сегіз адам аштық жариялады, олардың барлығы өздеріне тағылған айыптармен келіспейді, сонымен қатар кейбір санкциялық соттар демалыс күндері қорғаушылардың қатысуынсыз өткен ⁴⁴.

9- наурыз, Жезқазған қаласы, АК 159/25 мекемесі, Мұратхан Тоқмәди, ҚР ҚК 96-бабының 2-бөлігі т. б. ә. (ст.96 ч.2 п.ж и з), БТА Банк басшысы Тәтішев Ержанды Әблязовтың тапсырысы бойынша өлтірілгені үшін айыпталушы. Ол азаптаулардан кейін кінәсін мойындағаны және тапсырыс беруші деп М. Әблязовты атағаны туралы президент Тоқаевқа ашық хат жазды⁴⁵.

9- наурыз, Нұр-Сұлтан қаласы, жергілікті белсенділер жиналыс өткізді, онда Еуразиялық экономикалық одақтан шығу туралы референдум өткізу жөніндегі жұмыстың басталғаны жөнінде жарияланды. Іс-шараның хатшысы болып азаматтық белсенді Амандық Дәулетбекұлы сайланды, ол құжаттарды дайындап, бастамашыл топ құрылғанын жариялады ⁴⁶.

9 наурыз, Алматы қаласы, Абзал Достияров, ҚР ӘҚБтК-нің 488-бабы 11-бөлігі, Республика алаңында қаралы митинг өткізу кезінде 13 ақпандағы шеруге қатысқаны үшін 20 тәулік қамауға алынды.

9 наурыз, Алматы соттарына қаңтар оқиғаларына байланысты 82 қылмыстық іс келіп түсті. Істердің негізгі бөлігі ҚР ҚК-нің 188-бабы «Қызметтік үй-жайларға заңсыз кіру арқылы ұрлық» бойынша қаралады. 41 қылмыстық іс бойынша үкім шығарылды. Негізінен сотталушыларға екі жылдан төрт жылға дейін бас бостандығын шектеу тағайындалды, олардың бір бөлігі қоғамдық жұмыстарға тартуды көздейді ⁴⁷.

9- наурыз, Нұр-Сұлтан қаласы, Мәжіліс әлеуметтік желілердегі құқыққа қайшы контентті жою бойынша талаптарды көздейтін бала құқықтарын қорғау, білім беру, ақпарат және ақпараттандыру мәселелері бойынша ҚР кейбір заңнамалық актілеріне түзетулер жобасын екінші оқылымда мақұлдады. Әлеуметтік желі өкіл тағайындауы керек, ол АжҚДМ жазбаша ұйғарым алғаннан кейін әлем 24 сағат ішінде заңсыз мазмұнды жоюға міндетті болады ⁴⁸.

9- наурыз, Атырау қаласы, қаңтар айындағы оқиғаларға байланысты тұтқындалғандардың сегізі қаланың тергеу изоляторында ресми түрде аштық жариялады,- деп хабарлады қамауға алынғандарға келген құқық қорғаушы Дарья Ұлжағалиева ⁴⁹.

10 наурыз, Қазақстан жаппай ұстау жүргізді, азаптады деген айып тағылғаннан кейін бақылау тізіміне (Watchlist) енгізілді. Қазақстан Азаматтық бостандықтар деңгейінің тез төмендеуі байқалатын елдер тізіміне қосылды. Қаңтардағы наразылықтардан кейін үкімет бейбіт демонстранттарды, азаматтық қоғам белсенділерін, оппозициялық партиялардың жақтастарын және тәуелсіз журналистерді басып тастауды жалғастыруда ⁵⁰.

10- наурыз, Алматы қаласы, «Жеңіліске ату туралы бұйрық жойылған жоқ. 2022 жылғы 11 ақпанда біз ҚР Президенті Қ. Тоқаевқа, Бас прокурорға, ҚР Қорғаныс министріне, ҚР ҰҚК төрағасына, ҚР Ішкі істер министріне және омбудсменге, ҚР президентінің 2022 жылғы 7 қаңтарда теледидардан берілген Қазақстан халқына үндеуіндегі «ескертусіз жеңіліске ату» бұйрығының ресми түрде күшін жойғанын анықтау туралы ресми сұрау салдық. Егер күшін жойса, онда қай күні (нөмірі, датасы) және қандай негізде?», — деді құқық қорғаушы Бақытжан Төреғожина ⁵¹.

10- наурыз, Атырау қаласы, Жалғасова Жаңылсынның автокөлігіне белгісіз біреулер «Z» символы мен «Путин» деген жазуды жазып кетті. Сондай-ақ, Жалғасованы қауіпті және ұшқалақ (қызба) адам ретінде сипаттап, фотосуретпен іздестіргіш бағытты оның тұрып жатқан үйінің кіреберістеріне жабыстырып қойды. Оның мекенжайы туралы мәліметтерді бергендерге сыйақы ұсынды, бірақ байланыс телефондарын көрсетпеді ⁵².

10 наурыз, Алматы қаласы, Ганди атындағы саябақта мүгедектердің құқықтарын қорғау митингі өтті. Олар мүгедектігі бойынша жәрдемақыларды 41% — ға арттыруды, тұрғын үймен қамтамасыз етуді, мүмкіндігі шектеулі адамдарға жатақхана құруды, мүгедектерді жұмысқа орналастыруды, 2 және 3-топтағы мүгедектерге ерекше назар аударуға талап қояды. Сонымен қатар, олар мүгедектерге және жеке көмекшілерге ақы төлеуді арттыруды талап етеді ⁵³.

10 наурыз, Қазақстанның бірнеше өңірінде мүгедектігі бар адамдар наразылыққа шықты. Олар тұрғын үй мәселесін шешуді, әлеуметтік жәрдемақыларды көбейтуді, заң бойынша тиісті жеңілдіктер беруді талап етті. Наразылыққа қатысушылар, оларға қазір бағаның өсуіне қарай жан бағу күрделеніп тұрғанын, ал табыс табу мүмкіндіктерінің мүлдем жоғын айтты⁵⁴.

10 наурызда Human Rights Watch (HRW) халықаралық құқық қорғау ұйымы Қазақстан билігіне тұрмыстық зорлық-зомбылықты криминалға жатқызу (криминализациялау) туралы үндеуін қайталады. Ұйым Қазақстан Президенті Тоқаевтың қазақстандықтарға жолдайтын үндеуі қарсаңында, реформалардың жаңа бағдарламасы ұсынылады деген үмітпен, осындай мәлімдеме жасады ⁵⁵.

10 -наурыз, Орал қаласы, апелляциялық алқа отырысы өтті, ол белсенді Өтебаевтың шағымын қарап, қанағаттанусыз қалдырды. Ол 100 мың теңгеден астам айыппұл салу туралы сот шешіміне қарсылық айтуға тырысқан болатын. Айыппұл 28 қаңтарда «Нұр Отан» партиясы ғимаратының жанындағы пикет үшін салынған⁵⁶.

10 -наурыз, Нұр-Сұлтан қаласы, «QANTAR2022» күндері қаза тапқан және қаңтар айындағы оқиғалар кезінде және одан кейін қамауға алынған отбасы мүшелері Президенттің астаналық резиденциясына келіп, қылмыстық істерді әділ тергеуді талап етті ⁵⁷.

10- наурыз, Қарағанды облысы, Сәтбаев қаласы, Насырханов Бүркітбай, ҚР ӘҚБтК-нің 669-бабы 1-бөлігі бойынша 10721 теңге айыппұл салынды. Ол Facebook’ парақшасында Қазақстан президенті Тоқаевқа үндеу жариялағаны үшін жауапкершілікке тартылды. Сот өткен жылдың шілде айында ҚР ҚК 405-бабы бойынша шығарылған үкімнің орындалмауын алға тартты, ол бойынша оған 3 жыл бойы қоғамдық-саяси қызметпен айналысуға тыйым салынған.

10 наурыз, Жаңаөзен қаласы, 39-шы күн жүздеген наразылық білдірушілер әкімдік ғимаратының алдына жиналуда және мұнай саласында жұмысқа орналасуды талап етуде. Кем дегенде 8 адам, ҚР ӘҚБтК-нің әкімшілік 488-бабымен, «заңсыз митингке қатысу» туралы істер бойынша полицияға шақырылды ⁵⁸.

11 наурыз, Алматы қаласы, «Қазақстанда әлі күнге дейін онлайн соттар өтуде! Біздің соттар сатылғыштық пен ұятсыздықтың тұрақты беделіне ие бола отырып, өздерінің ерекше өкілеттіліктерінің құлы болып, әділеттілікке қол жеткізуді елемейді! Жақып Асанов отставкаға кетсін!»- деп мәлімдеді құқық қорғаушы Бақытжан Төреғожина ⁵⁹.

11 наурыз, Петропавл қаласы, ЕС-164/3 мекемесі, Қайырбек Асқар, ҚР ҚК 405-бабы 1/2 бөлігі, шартты түрде мерзімінен бұрын босатудан бас тарту апелляциялық қараудан өтті. Сот апелляциялық шағымды қанағаттандырусыз қалдырды. Сот отырысы Қайырбектің қатысуынсыз өтті ⁶⁰.

11 наурыз, Шымкент қаласы, Қаратау аудандық соты қаңтар оқиғасынан кейін төрт тұрғынның бас бостандығын ҚР ҚК 188-бабы «Ұрлық» бойынша 3 жылға шектеді. Сотталушылар жасаған қылмыстарына өкініп, келтірілген зиянның орнын толтырды⁶¹.

11 наурыз, Алматы қаласы, полиция 12 жастағы Сұлтан Қылышбектің денесін, оның ата – анасының рұқсатынсыз эксгумациялады. Ол, қаңтар айында болған оқиғада басына оқ тиіп қаза тапқан болатын ⁶².

12- наурыз, Алматы қаласы, Жанболат Мамай қаралы митингке қатысқаны үшін 15 тәулік әкімшілік қамау мерзімі өткеннен кейін бостандыққа шығарылмады. Мамайды «қорғау құқығы бар куәгерден» ҚР ҚК 274-бабымен «көрінеу жалған ақпарат тарату» және 378-бабымен «билік өкілін қорлау» істері бойынша күдіктіге ауыстырды ⁶³.

12-наурыз, Алматы қаласы, Жанболат Мамайға қарсы қалалық полиция департаментінің қызметкерлері жәбірленушілер ретінде сөз сөйледі, ҚР ҚК 378-бабы «Билік өкілін қорлау» қылмыстық ісі бойынша⁶⁴.

12 -наурыз, Нұр-Сұлтан қаласы, әйелдердің құқығын қорғау митингі өтті, жиналысқа қатысушылар Қазақстандағы әйелдердің құқықтары тиісті түрде қорғалмағанын, мемлекет тұрмыстық зорлық-зомбылықты жою бойынша қажетті шаралар қабылдамайтынын, ал балаларды өз бетінше тәрбиелеп отырған көптеген әйелдер әлеуметтік қолдаудан тыс қалатынын мәлімдеді ⁶⁵.

12 наурыз, Алматы қаласы, Ш.Уәлиханов атындағы алаңда үкіметшіл ұйымдардың «дәстүрлі» құндылықтарды қолдау митингі «Ана – бір қолымен бесікті, бір қолымен әлемді тербетеді /Мать – одной рукой качает колыбель, а другой управляет миром» ұранымен өтті. Белсенділер феминизмге және олар алға тартқан «батыс құндылықтарына» қарсылық білдіруге шықты ⁶⁶.
14- наурыз, Нұр-Сұлтан қаласы, «Бүгін біз кездейсоқ атысқа түскен 20 азаматтың қаза тапқаны туралы нақты білеміз. Оның 11 – і Алматы қаласында, сегізі Алматы облысында және біреуі Тараз қаласында. Олардың арасында айқас атысқа түскендер, ойрандатушылардың қолынан қаза тапқандар, сондай — ақ блокпостардағы әскери талаптарға бағынбағандар да бар», — деп хабарлады Бас прокурор Асылов Мәжілістің жалпы отырысында ⁶⁷.
14- наурыз, Нұр—Сұлтан қаласы, Қазақстан Парламентінде қаңтардағы қантөгісті талқылады. Депутаттардың алдында қауіпсіздік қызметкерлері есеп берді. Бас прокурор сол күндері Қазақстанда 230 адам қаза тапқанын хабарлады, ал адам құқықтары жөніндегі уәкілдің деректері бойынша ол — 238 адамды құрайды ⁶⁸.

14- наурыз, Нұр—Сұлтан қаласы, қаңтар трагедиясы мәнмәтінінде Украина аталғаннан кейін мәжілісмен Әбілдаев Азаматтың микрофонын сөндіріліп тастады ⁶⁹.

14- наурыз, Мәжілістің жалпы отырысында депутат Имашева Снежана «QANTAR2022» кезінде қаза болғандардың тізімін және олардың өлімінің мән-жайын жариялау туралы мәселені көтерді. Толық емес тізімді белсенділер жасаған және қазір www.qantar2022.org сайтында толықтырылып жатыр. Бас прокурор: «Платформада жарияланған тізім өте толық емес, оның кемшіліктері бар»- деп мәлімдеді⁷⁰.

14 наурызда, Нұр-Сұлтан қаласы, «Қазақстанның полиция департаменттері мен ұлттық қауіпсіздік комитетінің (ҰҚКД) бастықтарына қарсы жеті қылмыстық іс тергелуде, олар бойынша тергеудің негізгі көлемі аяқталды. Алматы ҰҚКД бастығы Мажилов Нұрлан қамауға алынды, басқа тұлғаларға қатысты дәлелдемелерді жинау және талдау жүргізілуде», — деп хабарлады Бас прокурор Асылов ⁷¹.

14 наурыз, Нұр-Сұлтан қаласы, « Террористік топтардың болуы туралы ақпарат бұдан бұрын болса да, қаңтар оқиғаларына кем дегенде екі жыл дайындық жүрген. Көптеген адамдар мұның бәрі бейбіт митингілерден басталды деп қателеседі, іс жүзінде бәрі оқиғаларға ақпараттық дайындықтан әлдеқайда ертерек басталған. Қаңтарда билікті күшпен басып алу әрекеті орын алды, ал қалған барлық қылмыстық құқық бұзушылықтар осы оқиғаларда басты мақсатқа жетудің тәсілі болды», — деп мәлімдеді Айман Омарова Парламент Мәжілісінің жалпы отырысында⁷².

14- наурыз, Алматы қаласы, белсенді Жанболат Мамайдың жиырмаға жуық жақтаушылары қалалық полиция департаменті ғимаратының алдына жиналып, оны босатуды талап етуде. Әкімдіктен келген өкіл акцияның «заңсыз» екенін, ал прокуратура өкілі «заңсыз іс-шара» тоқтатылмаса, ұсталулары мүмкін екенін мәлімдеді ⁷³.

14- наурыз, Нұр-сұлтан қаласы, «Қаңтар оқиғаларына байланысты ұсталғаннан кейін сегіз адам тергеу изоляторларында қайтыс болды, азаптаулар қолдану туралы өтініштер бойынша 234 қылмыстық іс тергелуде», — деп мәлімдеді Сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызмет басшысы Олжас Бектенов Мәжіліс отырысында ⁷⁴.

14 -наурыз, Нұр-Сұлтан қаласы, «Сол бір қиын жағдайда полиция қызметкерлері, әскери қызметшілер соңына дейін зорлық-зомбылықты тоқтатуға тырысты, резеңке оқ, көзден жас ағызатын газ және жарық шуылы гранаталарды пайдаланып, мүмкіндігінше соңына дейін жауынгерлік қаруды қолданбады. Бірақ бұл әлсіздік ретінде қабылданды», — деді Бас прокурор Асылов Парламент Мәжілісінің отырысында ⁷⁵.

14- наурыз, Нұр-Сұлтан қаласы, «Қаңтар оқиғасында 230 адам қаза тапты, оның ішінде 19 қауіпсіздік қызметкері, 20 азамат кездейсоқ оққа ұшты, Алматыда қаза тапқандардың барлығы-139 адам, оның ішінде мемлекеттік органдардың ғимараттарына шабуыл жасағандар-86. Еліміздің жеті аймағында әкімдіктер, полиция және ҰҚК департаменті ғимараттарын қорғау кезінде 63 шабуылдаушыны қауіпсіздік күштері жойды», — деді Бас прокурор Асылов ⁷⁶.

14 наурыз, Нұр-Сұлтан қаласы, «Ұлттық қауіпсіздік комитеті мемлекетке опасыздық, билікті басып алу әрекеті, сыбайлас жемқорлық бойынша 15 істі тергеуде. ҰҚК-нің бұрынғы төрағасы Кәрім Мәсімов пен оның үш орынбасары қамауға алынды. Өкілеттікті асыра пайдаланды деген күдікпен осы органның тағы екі басшысы қылмыстық жауапкершілікке тартылды», — деп мәлімдеді Бас прокурор Асылов Парламент Мәжілісінің отырысында ⁷⁷.

14 -наурыз, Өскемен қаласы, азаматтық белсенділер Садырбаева Райгүл, Калиева Анар және Қоққанбекова Бибігүл, «QANTAR2022» оқиғаларына қатысқаны үшін, ҚР ҚК 272-бабының 2-бөлігі және 269-бабының 3-бөлігі бойынша күдікті болып саналады, сот бұлтартпау шарасын қамауға байланысты емес бұлтартпау шарасына өзгертті. Олар «тергеу әрекеттерін жүргізу кезеңінде» екі ай қамауда отырды ⁷⁸.

14- наурыз, Нұр-Сұлтан қаласы, « ҰҚКД-ның сегіз қызметкері мен бір полиция қызметкері азаптады деген күдікпен ұсталды. Билік азаптау және асыра пайдалану фактілері бойынша 243 қылмыстық іс қозғады. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызметте 234 іс тергелуде, тергеудің рұқсат етілмеген әдістеріне қатысы бар барлығы 301 шағым прокуратураға түсті», — деп хабарлады Бас прокурор Асылов ⁷⁹.

14- наурыз, Алматы қаласы, Мамай Жанболат, сот отырысының қорытындысы бойынша ҚР ҚК-нің 274-бабы «Көрінеу жалған ақпарат тарату» және 378-бабы «Билік өкілін қорлау» бойынша екі ай мерзімге Мамайды қамауға алуға санкция берілді ⁸⁰.

14- наурыз, Алматы қаласы, Жанболат Мамайдың жақтастары наразылық ретінде полиция департаменті ғимаратының жанында аштық жариялады. Сот шешімі жарияланғанға дейін акцияға қатысушылар Мамайды қолдап, аштық жариялайтындарын мәлімдеген болатын ⁸¹.

14- наурыз, Алматы қаласы, 13.02.2022 жылы өткен қаңтар айындағы оқиғаларда қаза тапқандарды еске алуға арналған митингке қатысушылардың бірнешеуі мамандандырылған сотқа келіп, оларды әкімшілік жауапкершілікке тартуды талап етті. Акция әкімшілік жауапкершілікке тартылған митинг ұйымдастырушыларын қолдау мақсатында өтуде ⁸².

14 -наурыз, Ақтөбе қаласы, ҚР ҚК 272-бабы 1-бөлігі «жаппай тәртіпсіздіктерді ұйымдастыру» бойынша күдікті ретінде қамауға алынған белсенді Шамұратов Қуаттың туыстары облыстық прокуратураға келіп, тергеу жүргізу барысына деген наразылығын білдірді. Прокуратура ғимаратының алдына, шамамен он бес шақты адам жиналды ⁸³.

14 — наурыз, Алматы қаласы, Алмалы аудандық соты Марғұлан Боранбаевты ҚР ҚК 174-бабы 2-бөлігі және 179-бабы 2-бөлігі бойынша, ал Данат Намазбаевты ҚР ҚК 174-бабы 2-бөлігі бойынша кінәлі деп танып, олардың әрқайсысына қауіпсіздіктің орта деңгейіндегі мекемеде өтеумен бес жыл бас бостандығынан айыру түріндегі жазаны тағайындады ⁸⁴.

15 — наурыз, Алматы қаласы, Өзбекстанның екі азаматы Мақсет Қанатбаев, Азат Жұманиязов қаңтардың оқиғалары кезінде хабар-ошарсыз кетті. Біреуі тәртіпсіздіктерге дейін жоғалып кетті, ал екіншісі туралы оны полиция ұстағаннан бері ештеңе белгісіз. Полициядағылар «ол босатылды» дейді, бірақ ер адам үйге оралған жоқ ⁸⁵.

15 — наурыз, Қостанай қаласы, Алексей Плясковский, ҚР ӘҚБтК-нің 488-бабы 7-бөлігі, «Фейсбук» парақшасында «Соғысқа жол жоқ!» видеосын жариялағаны үшін 8 тәулікке қамауға алынды ⁸⁶.

15- наурыз, Батыс Қазақстан облысы, Ақсай қаласы, Мұрат Сәпиев, ҚР ҚК 405-бабы 1/2-бөлігі, сот талқылауы барысында Сәпиев судьяға сенімсіздік көрсетіп, оған қарсылық білдірді. Өтініш қанағаттандырусыз қалдырылды ⁸⁷.

15- наурыз, Қарағанды қаласы, Фазылов Айтқожа қала әкімдігіне Назарбаев атындағы даңғылға бұрынғы «Бейбітшілік бульвары» атауын қайтару үшін жеке пикет өткізу туралы хабарлама беріп, қала әкімдігінен бас тарту себебі көрсетілмеген шешім алды ⁸⁸.

15 — наурыз, Нұр-Сұлтан қаласы, «АҚШ миссиясы Мамай Жанболаттың одан әрі ұсталуына алаңдаулы. Сөз бостандығын құрметтеу және бейбіт жиналыстарға рұқсат беру жұмыс істейтін демократия үшін негіз болып табылады. Біз Қазақстан үкіметін тұтқындаудан немесе қуғын — сүргіннен қорықпай, барлық азаматтарға өз пікірлері мен қорқыныштарын бейбіт түрде білдіруге рұқсат беруге шақырамыз»,-деп хабарлайды Америка Құрама Штаттарының Қазақстандағы елшілігінің баспасөз қызметі ⁸⁹.

15 наурыз, Өскемен және Семей қалаларында Толқын Шауәлиева, Шолпан Бектақымова, Жандарбек Рахметов босатылды. Бұл Тоқаевтың алдағы уақытта ҚР Парламентінде «QANTAR 2022» тергеуінің қорытындыларымен және ұсынылып отырған саяси реформалармен байланысты деп болжанды ⁹⁰.

15 наурыз, Шымкент қаласы, көпбалалы ана — Хайдарбекова Кәрима бостандыққа шығарылды. Күзетпен ұстау түріндегі бұлтартпау шарасы оған ешқайда кетпеу туралы қолхатқа ауыстырылды. Прокуратура, оған жүргізілген қылмыстық істерді зерделегеннен кейін, ҚР ҚК-нің 272-бабы «жаппай тәртіпсіздіктерге қатысу» бойынша айыптауды ғана қалдырды ⁹¹.

15- наурыз, Нұр-Сұлтан қаласы, «қаңтар оқиғаларына байланысты 2919 қылмыстық істі полиция тергеп жатыр. Негізінен — 90 кісі өлтіру, 2183 ұрлық, 428 қару-жарақтың заңсыз айналымы, 164 бөтен адамның мүлкін қасақана бүлдіру ісі», -деп мәлімдеді ІІМ өкілі Парламент Мәжілісінің отырысында ⁹².

15- наурыз, Көкшетау қаласы, Нұржан Баймолдин, «Көкшетау Азия» редакторы процесті шындықпен баяндау үшін қалалық сотқа келді. Отырыс басталғанға дейін журналист хатшыға өзінің қызметтік куәлігі мен жеке куәлігін тапсырды. Алайда, отырыс залында судья Сатубалдинова БАҚ өкілінен аккредитация құжатын ұсынуды талап етті ⁹³.

15 -наурыз, Жаңаөзен қаласы, 2022 жылғы 15 наурызда наразылық білдіруші жұмыссыз тұрғындардың қатарынан бірнеше адам аштық жариялады. Себебі мұнай саласында тұрақты жұмысқа орналасу туралы олардың талаптары әлі де орындалған жоқ, — дейді олар ⁹⁴.

15- наурыз, Алматы қаласы, «Белсенділер экстремистер емес» құқық қорғау қозғалысы ұсынған, Қазақстандағы адам құқықтарының бұзылуының мониторингі ⁹⁵.

15- наурыз, Алматы қаласы, Әділбеков Саят, ҚР ҚК 272-бабы 2-бөлігі, оны және адвокаттын азаптаулар жөніндегі шағымдар негізінде ЛА-155/18 мекемесіне тергеу әрекеттері үшін Сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызметке шақырғанын жазды. Мекемеде азаптаудың іздерін жою байқалады, қызметкерлерді ауыстырып жатыр ⁹⁶.
16 — наурыз, «Қаңтар оқиғаларынан кейін орын алған репрессиялар мен азаптаулар үшін Тоқаевтың режимі өкінбейінше елдегі реформалар орнынан қозғалмайды», «Биліктің қатыгездіктерінің ауқымын ашатын және адам құрбандары туралы хабарлайтын тәуелсіз тергеу жүргізуге мүмкіндік бермейінше, Қазақстан қалпына келмейді. Азаптауға қатысы бар полиция қызметкерлері жауапқа тартылуы керек», — делінген американдық Foreign Policy журналының хабарламасында ⁹⁷.

16 — наурыз, Нұр-Сұлтан қаласы, Қазақстан Президенті Тоқаев азаматтардың өз пікірін білдіру құқығын іске асыруда «жаңа жеңілдіктер» болмайтынын мәлімдеді. Бұл туралы ол Қазақстан халқына кезекті «жолдауымен» сөйлеген сөзінде Парламент палаталарының бірлескен отырысында мәлімдеді ⁹⁸.

16 — наурыз, Нұр-Сұлтан қаласы, Қазақстан Президенті Тоқаев Парламент палаталарының бірлескен отырысында айтқан халыққа кезекті жолдауында: «Төңкеріс жасауға тырысқандардың арасында танымал адамдар да болды. Жоғары лауазымды шенеуніктер мемлекетке опасыздық жасады. Олар құқық қорғау органдарының заңға сәйкес әрекет етуіне кедергі келтірді. Олар үкіметке қалалардағы жағдай туралы жалған ақпарат берді» -деп мәлімдеді⁹⁹.

16- наурыз, Нұр-Сұлтан қаласы, «Тіркеу шегін төрт есеге – 20 мыңнан 5 мың адамға дейін төмендету керек. Өңірлік өкілдіктердің ең аз саны үш есеге – 600-ден 200 адамға дейін азаяды. 1 мыңнан 700 адамға дейін партия құру үшін бастамашыл азаматтар тобының саны азаяды», — деді Президент Тоқаев Қазақстан халқына жолдауында¹⁰⁰.

16 — наурыз, Нұр-Сұлтан қаласы, Президент Тоқаев Қазақстан халқына Жолдауында: «Суперпрезиденттік басқару нысанынан мықты парламенті бар президенттік республикаға көшу қажеттілігі туралы» мәлімдеді¹⁰¹.

16 наурыз, Нұр-Сұлтан қаласы, Қазақстан Президенті Тоқаев полиция тарапынан қолданылатын тергеу мен азаптаудың жол берілмейтін әдістерін қолайсыз және варварлық деп атады, ол билік мұндай фактілерді мойындағанын атап өтті ¹⁰².

16 наурыз, «Адал» партиясы «Аманат» билік партиясына қосылу туралы шешімін жариялады. Бұл туралы мәлімдеме «Адалдың» instagram парақшасында жарияланды ¹⁰³.

16 наурыз, «Қазақстан азаматтарының мүддесіне көрсеткен бұрын — соңды болмаған белсенділігінен өш алу үшін — журналист, тергеуші, саясаткер және авторитарлық режиммен батыл күрескер –Мамай Жанболат түрмеге жабылды», — делінген Қазақстанның тіркелмеген демократиялық партиясының хабарламасында ¹⁰⁴.

16-наурыз, Жаңаөзен қаласы, билік аштық жариялағандардың талаптарын орындаудың мүмкін еместігі туралы мәлімдеді. «Өзенмұнайгаз» құрылымына жұмысқа қабылдаудың белгілі алгоритмі бар, ол кезек тәртібінде жұмыс істейді», -деп хабарлады Маңғыстау облысы әкімінің баспасөз қызметі ¹⁰⁵.

16- наурыз, Алматы қаласы, темір тордың ар жағында 25 күнін өткізген Ким Тимур басынан өткергенін бір қысқа және қорқынышты сөзбен сипаттайды – «тозақ». Ол азаптауға және қысымға ұшырады — олар аяусыз ұрып-соғып, электр тогымен соққы жасады, полиция таяқшасымен зорлық көрсетуге, ал әйелін «террорист жасаймыз» деп қорқытты. Кимнің айтуынша, билік азаптау туралы іс қозғады, бірақ екі ай өтсе де тергеу барысы туралы ештеңе белгісіз¹⁰⁶.

16- наурыз, Шымкент қаласы, ИЧ-167/11 мекемесі, Сәбитов Айбек, ҚР ҚК 405-бабы 2-бөлігі, саяси тұтқынның анасына Айбекке келесі дәрілер қажет екендігі туралы хабарлама келіп түсті: зитрокс, муцитус, монтигет, нафтизин ¹⁰⁷.

17- наурыз, Алматы қаласы, Марат Тұрымбетов, «Украина халқын қолдау. Украинадағы соғысты тоқтатайық!» тақырыбындағы митингті 19 наурызда өткізуге келесі бас тарту алды. Бас тартуға осы уақытта Ш.Уәлиханов атындағы алаңда «Аманат» (НұрОтан) партиясының «Мемлекет басшысын және оның реформаларын қолдау!» митингі өтетіні оған негіз болды ¹⁰⁸.

17 наурыз, медициналық сараптама үтікті қолданғаннан кейін қалған үлкен күйіктердің салдарын «денсаулыққа жеңіл зиянды» деп сараптады. Талдықорғандағы қаңтар оқиғасынан кейін ұсталған Азамат Батырбаевты полицияда арқасына ыстық үтік қойып азаптаған болатын. Тергеудегінің туыстары сараптамамен келіспейді және азаптауға кінәлілерді жазадан аластатқылары келеді деп санайды және қайта сараптама жасауды талап етеді ¹⁰⁹.

17 -наурыз, Семей қаласы, бағалаушылар Егінбаева Кербез ұлымен және анасымен бірге тұратын жатақханаға, қамауға алынуына байланысты олардың тұрғын үйлеріне бағалау жүргізу мақсатында келді. Ол анасымен бірге жұмыс істегендерін, несиеге тұрғын үй сатып алғандарын, енді оны биліктегілердің тәркілегісі келетіндігін хабарлайды ¹¹⁰.

17 -наурыз, «Kaharman.kz» құқық қорғау қорымен ұсынылған, Қазақстандағы адам құқықтарының бұзылуының мониторингі ¹¹¹.

17- наурыз, белсенді Есхожин Ербол Петропавл қаласындағы 164/3 мекемесінің басшылығы саяси тұтқын Қайырбек Асқарға қысым көрсетіп жатқанын хабарлайды, ҚР Қылмыстық кодексінің 405-бабы 2-бөлігі, және оған көмек көрсетуді сұрайды¹¹².

17- наурыз, Талдықорған қаласы, Қазақстанның ҮЕҰ азаптауларға қарсы коалициясы келесі мәселелер бойынша Ашық есік күнін жариялайды: «егер сіз заңсыз ұстау фактілеріне тап болсаңыз, қаңтардағы оқиғаларға байланысты азаптауларға және қатыгездікке ұшырасаңыз, Сіз алғашқы шұғыл құқықтық көмек алуға АҚСЖҚХБ қызметкерлеріне және Қазақстанның ҮЕҰ Азаптауларға қарсы коалициясының қатысушыларына жүгіне аласыз» ¹¹³.

17 наурыз, Көкшетау қаласы, «Көкшетау Азия» редакторынан аккредиттеу құжатын заңсыз талап етуге байланысты облыстық соттың баспасөз қызметінің басшысы Домалақова «бұл факт бойынша кеңес өткізілді, онда сот төрағасы судьяның істі қарау барысында заңды төмен дәрежеде білетіндігін және сот этикасын бұзғандығын көрсеткен» деп хабарлады ¹¹⁴.

17 наурыз, Алматы қаласы, 12 жастағы Қылышбек Сұлтан және 4 жасар Мелдехан Айкоркем Алматыда қаңтардың қайғылы күндерінде көз жұмды. Екі ай өтсе де, олардың жақындары әлі қайғыдан арыла алмай отыр. Жақындарын жоғалтқан ауыр қайғыдағы отбасылардың билікке қоятын сұрақтары көп. Басты сұрақ: «Балаларға оқ атқан кім?»¹¹⁵.

17- наурыз, Алматы қаласы, адвокат Айман Омарова қаңтардың оқиғалары кезінде отбасын ҰҚК қызметкерлерінің атқаны туралы мәлімдеді. Адвокаттың айтуынша, зардап шеккендерден алдымен полицейлер жауап алған, содан кейін істі ҚР ІІМ әскери-тергеу басқармасына тапсырған. ҚР ҚК 99-бабының 2-бөлігі «Адам өлтіру» бойынша қылмыстық іс қазір полиция өндірісінде жатыр ¹¹⁶.

18- наурыз, Нұр-Сұлтан қаласы, Жоғарғы сот «Судебный репортаж» сайтының журналисі Ковалева Татьянаға қатысты жарияланымдарды жоюды талап еткен Әскери соттың жеке қаулысының күшін жойды ¹¹⁷.

18- наурыз, Нұр—Сұлтан қаласы, Ақпарат және қоғамдық даму министрі Асқар Омаров Қазақстанда балаларды қудалаудан (кибербуллингтен) қорғау туралы заңға сүйеніп, әлеуметтік желілердің бұғатталмайтынына сендірді ¹¹⁸.

18- наурыз, Ақмола облысы, Ақсу, Бестөбе, Жолымбет кенттерінің және Степногорск қаласының тұрғындары, олардың ішінде «Қазақалтын» қызметкерлері Президент Тоқаевқа бейнеөтініш жазды. Олар экоактивистер Катчиев пен Назаренконың қылмыстық тәртіпте қудаланып, «әлеуметтік алауыздықты қоздырды» деп айыпталып отырғандарына алаңдаушылық білдірді ¹¹⁹.

18- наурыз, Human Rights Watch (HRW) халықаралық құқық қорғау ұйымы қаңтардағы оқиғаларды халықаралық сарапшылардың тергеуіне жол беруге және оларға барлық қолда бар ақпараттарға қол жеткізуге Қазақстан билігін шақырады ¹²⁰.

18- наурыз, Нұр-Сұлтан қаласы, Қазақстанның Ақпарат және қоғамдық даму министрі Асқар Омаров журналистерге Үкімет БАҚ-ты «шетелдік агенттер» деп тануға мүмкіндік беретін заңнамалық нормаларды енгізуді жоспарламайтынын мәлімдеді ¹²¹.

18- наурыз, Нұр-Сұлтан қаласы, «Президент Тоқаевқа қаңтар айындағы оқиғалар барысында жасалған қылмыстарды тергеу, кінәлі адамдарды анықтау және жауапкершілікке тарту туралы баяндалды, өндірісте 2988 қылмыстық іс жатыр, 188 іс айыптау актісімен аяқталды, оның 166-сы сотқа жолданды. Сонымен қатар ұрланған қаруды заңсыз айналымнан алып қою жұмыстары жүргізілуде», — деп хабарлайды Ақорда сайты ¹²².

18- наурыз, Қызылорда қаласы, Оңғарбек Тұрғанбаев, 4 қаңтардағы бейбіт наразылыққа қатысқаны үшін 272-баптың 2-бөлігі («Жаппай тәртіпсіздіктерге қатысу») және 380-баптың 2-бөлігі («Билік өкіліне қатысты зорлық-зомбылық қолдану») бойынша заңсыз қамауға алынды.

19- наурыз, Алматы қаласы, Президент Тоқаевтың бастамаларын қолдауға арналған митингке 500-ге жуық адам қатысты. Акция Ш.Уәлиханов атындағы алаңында өтті. Қатысушылар қазақ және орыс тілдерінде жазылған «Президентпен бірге», «Жаңа Қазақстанды бірге құрамыз» атты плакаттар ұстады ¹²³. Бірнеше жоғары оқу орындарының студенттері митингке жиналудың нақты себептерін білмей келгендерін мойындады. Бір күн бұрын оларды алдау арқылы концертке жинағанды, онда қатысушылардың «Біздің президент – жолбарыс!» деген лозунг айтқандарын, студенттер айтты¹²⁴.

19 наурыз, «Бүгінгі таңда тергеу изоляторында 21 саяси тұтқын бар, олардың екеуі әйел», — деп хабарлады құқық қорғаушы, Бақытжан Төреғожина ¹²⁵.

19 -наурыз, «Қахарман.кз» құқық қорғау қозғалысымен ұсынылған, Қазақстандағы адам құқықтарын бұзушылыққа мониторинг¹²⁶.

19 -наурыз, Ақтөбе қаласы, Шамұратов Қуат, мамандандырылған сот ҚР ҚК-нің 272-бабы 2-бөлігімен, оны тергеу изоляторынан үйқамаққа ауыстырды.

20 -наурыз, Павлодар облысы, Екібастұз қаласы, Әміренов Қалиасқар Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігінің тергеушісі — Д. Тәуекелдің Екібастұз қаласының полиция қызметкерлеріне қатысы бар 146-баптың 2-бөлімі «Азаптау» бойынша қылмыстық істі тоқтатқанын хабарлады. Қаулыны облыс прокуроры бекітті ¹²⁷.

20- наурыз, «Қахарман.кз» құқық қорғау қозғалысымен ұсынылған, Қазақстандағы адам құқықтарының бұзылуына мониторинг ¹²⁸.

23- наурыз, Павлодар қаласы, Қалуова Нүргүл, саяси астарлы қудалау. Пробация мерзімі 2022 жылғы 3 қаңтарда аяқталғанына қарамастан, пробация қызметінің инспекторы оны тексеруге келген ¹²⁹.

23 -наурыз, «Қахарман.кз» құқық қорғау қозғалысымен ұсынылған, Қазақстандағы адам құқықтарының бұзылуына мониторинг¹³⁰.

24 -наурыз, Орал қаласы, Сәпиев Мұрат, Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 405-бабының 1/2-бөлігімен «тыйым салынған ұйымның қызметіне қатысу» деген айыппен, 5 жылға қоғамдық-саяси қызметпен айналысуға тыйым салып, 3 жылға бас бостандығын шектеу жазасына кесілді¹³¹.

24 -наурыз, Қазақстанда «Сарым-Зәкиеваның түзетулеріне» қарсы петиция басталды. «Түзетулердің авторлары мұндай жаңашылдық балаларды кибербуллингтен қорғау үшін қажет деп санайды». Бірақ бұл игі мақсат интернетті бақылауды күшейтуге және цензураны күшейтуге деген ниетті цинизмді(арсыз) бүркеушілік екені айқын ¹³².

24 -наурыз, Нұр-Сұлтан қаласы, Махамбет Әбжан, Қалалық полиция департаменті ҚР ҚК 274-бабы 2-бөлігінің 3-тармағы және 147-бабының 5-бөлігі бойынша қылмыстық істі тоқтату туралы шешім шығарды. Тергеуші тағайындаған сараптама қорытындысы Әбжанның сөздерінен не наразылық акциясына қатысуға шақыру, не полицейлерді қорлайтын сөздерді анықтап — таппаған¹³³.

24 -наурыз, Нұр-Сұлтан, «Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің 2021 жылға арналған қызметінің қорытындылары, оның ішінде азаматтардың құқықтарын қалпына келтіруге жәрдемдесу бойынша қабылданған шаралар туралы ақпаратты Тоқаев тыңдады. Эльвира Әзімова сотқа дейінгі тергеп-тексеру сатысындағы, оның ішінде қаңтар оқиғасы аясындағы адам құқықтарын қорғау мәселелері туралы баяндады¹³⁴.

24 -наурыз, «Kakharman.kz» құқық қорғау қозғалысы ұсынған Қазақстандағы адам құқықтарының бұзылуының мониторингі¹³⁵.

25 -наурыз, Орал қаласы, Орынбай Охасов, Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 405-бабының 2-бөлігі, сот «рұқсат етілмеген митингке қатысқаны үшін» белсендінің бас бостандығынан айыру мерзімінің өтелмеген бөлігін түрмеге отыруға ауыстырды¹³⁶.

25 -наурыз, Нұр-Сұлтан қаласы, зейнеткер Құтмамбетова Зинагүл, Тоқаевты Гаага трибуналына жауапқа тартуды талап етіп, бір адамдық пикетке шығуға өтініш берді. Өтініш мәтінінде пикеттің белгісіз мерзімге, «4 сәуірден бастап кез келген күні, кез келген уақытта, кез келген жерде» жоспарланғаны айтылған. Пикет өткізілетін орын ретінде, мемлекеттік мекемелердің алдындағы кеңістіктер көрсетілген¹³⁷.

25 -наурыз, өлім жазасын жою хаттамасына қосылған БҰҰ-ға мүше елдердің 193 -нан Қазақстан 90-ы болды ¹³⁸.

25 -наурыз, Алматы қаласы, Тілеужанова Әйгерім, тәртіп сақшылары тұрғылықты жерінде тінту жүргізді. Қаңтар оқиғасы кезінде Алматы әуежайын басып алу бойынша қылмыстық істі тергеп жатқан прокуратураның өтініші бойынша сот оған санкция берген. Тінту туралы қаулыда, ҚР Қылмыстық кодексінің 255-бабының 4-бөлігі «Терроризм акті» бойынша қозғалған іс туралы айтылған ¹³⁹.

26 -наурыз, Қазақстан билігі оппозиция жетекшісі Жанболат Мамайға тағылған барлық айыптарды алып тастап, оны босатуы керек. Human Rights Watch ұйымы белсендіге тағылған айыптарды ойдан шығарылған және елде жарияланған жаңа реформаларға қайшы — деп бағалап, осындай қорытындыға келді¹⁴⁰.

26 -наурыз, Алматы қаласы, «Саяси тұтқындар босатылсын, «QANTAR2022» оқиғасы бойынша белсенділерге тағылған айыптар алып тасталсын», — деп мәлімдеді құқық қорғаушы Бақытжан Төреғожина ¹⁴¹.

26 -наурыз, «Kakharman.kz» құқық қорғау қозғалысымен ұсынылған, Қазақстандағы адам құқықтарының бұзылу мониторингі ¹⁴².

28 -наурыз, Алматы қаласы, Жанболат Мамай, қалалық сот ҚР ҚК-нің 274 және 378-баптары бойынша, оған қарсы екі қылмыстық істі тергеу аясында оны қамауға алу туралы тергеу сотының қаулысына қарсы аппеляциялық шағымды қанағаттандырусыз қалдырды.

28 -наурыз, Ақмола облысы, Степногорск қаласында Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 174-бабында көзделген құқық бұзушылықты жасады деген айыппен Н.Катчиевқа және А. Назаренкоға қатысты сот отырысы өтті¹⁴³.

28 -наурыз, Нұр-Сұлтан қаласы, «Қазақстанның бұрынғы президенті Нұрсұлтан Назарбаев пен оның қызы Назарбаева Дариғаны ұстау немесе қамауға алу мүмкін емес. «Жоқ, бұл адамдарды ұстап, қамауға алу мүмкін емес. Заң бұған тыйым салады, бірақ оларға сұрақ қойып, жауап алуға тыйым жоқ», — деді Әділет министрі Мусин ¹⁴⁴.

28 -наурыз, Семей қаласы, қаңтар оқиғасы кезіндегі жаппай тәртіпсіздіктерге қатысты деген айыппен ұсталған жеті азаматқа «бұлтартпау шарасы» «қамауға алуға қатысы жоқ»-қа өзгертілді¹⁴⁵.

28 -наурыз, Жаңаөзен қаласы, мұнай саласына жұмысқа орналасуды талап етіп, әкімдік алдына 2 айға жуық уақыт жиналып жүрген жұмыссыздар күш құрылымдары тарапынан қысымға ұшырап жатқандарын мәлімдеді ^146.

28 -наурыз, «Қаңтар оқиғасы бойынша 314 күдіктіге қатысты қылмыстық іс айыптау қорытындысымен аяқталды. 156 адам ұрлық жасады, 23-і заңсыз қару сақтады, 7-і қаруды ұрлады, 3-і тонау жасады деген күдікке ілінді. 291 айыпталушы сотқа тартылды. Бүгінгі таңда еліміздің соттары 96 адамды соттап, оның 88-не бас бостандығын шектеуге үкім шығарды», — деп хабарлады ІІМ баспасөз хатшысы Әділов ¹⁴⁷.

28- наурыз, Нұр-Сұлтан қаласы, омбудсмен Эльвира Әзімова президент Тоқаевпен кездесуінде төтенше жағдай кезіндегі адам құқықтарын қорғау, құқық қорғау органдары саласындағы заңнаманы жетілдіруді, сондай-ақ алқабилер сотының мандатын өкілеттілігін кеңейтуді ұсынды ¹⁴⁸.

28 -наурыз, «Қаңтар оқиғасы бойынша соттарға бақылаушыларды жіберуді талап етеміз», — деді құқық қорғаушы Бақытжан Төреғожина¹⁴⁹.

28 -наурыз, Нұр-Сұлтан қаласы, әкімшілік сот Теміртау қаласындағы «Қармет» мемлекеттік акционерлік қоғамының мүгедек-металлургтерінің бастамашыл тобының мүшесі Пружихин Игорьдің талап-арызын қарауға кірісті. Ол «Қармет» МКҚК-е өндірістік жарақат алған қызметкерлерге қатысты мемлекеттік, жергілікті лауазымды тұлғалардың әрекетсіздігі туралы мәселе көтерген болатын¹⁵⁰.

28 -наурыз, «Kakharman.kz» құқық қорғау қозғалысы ұсынған Қазақстандағы адам құқықтарының бұзылуына мониторинг ¹⁵¹.

28- наурыз, Орал қаласы, редакцияның соғысқа қарсы ұстанымы үшін, «Уральская неделя» газетінің журналисі Мария Драчеваны телефон арқылы қорқытқан. Ол белгісіз ер адамның қауіп төндіргені туралы полицияға арыз жазған. Редакция «бұндай қоңырауды журналистердің өміріне төнген нақты қауіп»- деп санайды¹⁵².

29- наурыз, Алматы қаласы, «Онлайн соттар мүлдем заңсыздыққа айналды, Асанов Жақып және оның кеңсесі біздің барлық өтініштерімізді елемейді, Жоғарғы Сот Кеңесі/Қазақстанның Жоғарғы соты қол тигізбейтін кастаға айналды. Соттарды сот залына қайтаруды талап етеміз», – деп мәлімдеді құқық қорғаушы Бақытжан Төреғожина ¹⁵³.

29 -наурыз, Алматы қаласы, Адам құқықтары жөніндегі бюроның баспасөз орталығында қаңтар оқиғасынан кейін билік іздеу жариялаған Қазиев Еркін мен Хасенов Сабыржанның саяси қуғынға түсуіне байланысты баспасөз мәслихаты өтті ¹⁵⁴.

29 -наурыз, Алматы қаласы, қаңтардағы наразылық кезінде оққа ұшқан Руслан Усабаевтың туыстары мәйітті эксгумациялауға тағы да қарсылық білдірді. «Маған эксгумация жасағанда хабарласатындарын айтты, бірақ мен эксгумацияға қарсымын» — дейді өлтірілген адамның әпкесі — Усабаева Эльмира ¹⁵⁵.

29 -наурыз, «Сарым-Зәкиевамен енгізілген жаңа түзетулер, біріншіден ақпаратты іздеу, алу және тарату құқықтарына, сөз бостандығына, өз пікірін білдіру құқығына шектеумен, міне осымен қауіп төндіреді», — деді Елжан Қабышев, сандық құқықтар бойынша сарапшылар тобының мүшесі ¹⁵⁶.

29 -наурыз, Нұр-Сұлтан қаласы, «Қаңтар оқиғасы кезінде қаза тапқандардың тізімі неге жарияланбайды? Бас прокуратура қайтыс болғандардың тізімін жариялауға тыйым сала ма?» деген сұраққа: «Тыйым жоқ, бірақ бірыңғай тізімді қалыптастыру тергеу жүргізетін органдардың құзырында. Негізінен, Ішкі істер министрлігі істерді тергеп жатыр», — деп жауап берді Бас прокуратураның өкілі Дембаев¹⁵⁷.

29 -наурыз, Алматы қаласы, Қытай консулдығының жанында, полиция қызметкерлері Ақытхан Халиданы, Қазыбек Гульфияны, Ермекбай Нұрзатты және Өмірәлі Гүлбаранды ұстады, олар қытайдың Шынжың регионында қамауда отырған туыстарын қайтаруды талап еткен болатын ¹⁵⁸.

29 -наурыз, «Қазақстан билігі басқа пікірді тұншықтырып, сынаушыларды ауыздықтау үшін шектеуші заңнаманы қолданады. Қазақстанда сөз бостандығы мен бейбіт жиналыстарға құқықтар шектеулі болып қала беруде», — деп хабарлайды Amnesty International өзінің жаһандық адам құқықтары жөніндегі баяндамасында ¹⁵⁹.

29 -наурыз, Қаңтар оқиғасы кезінде «алматы әуежайынан ұшып шыққан» лаңкестер анықталды ма, Алматыда басы кесілген әскерилер – олар кімдер? Қазақстан билігі бұл сауалдарға әлі де болса, біржақты жауап бермей отыр. Бас прокурордың орынбасары президент Тоқаев айтқан ақпаратты растай алмады ¹⁶⁰.

29 -наурыз, Алматы қаласы, «Қазақстандағы саяси тұтқындардың мәртебесіне қатысты 30-дан астам жаңа іс әзірлеп жатырмыз, олардың көпшілігі қаңтардағы оқиғаға қатысты, негізінен Семей мен Шымкент қалаларынан», — деп хабарлады құқық қорғаушы Бақытжан Төреғожина¹⁶¹.

29 -наурыз, Қазақстандағы Азаптауға қарсы үкіметтік емес ұйымдар коалициясы мен Адам құқықтары жөніндегі халықаралық серіктестік, 2022 жылдың қаңтарында бүкіл Қазақстанды шарпыған жаппай наразылықтарға байланысты, жәбірленушілер мен тұтқындарды азаптау және зорлық-зомбылық көрсету туралы арыздарды тергеудің тиімсіз жүріп жатқанына алаңдатушылық білдіреді ¹⁶².

29 –наурыз, Петропавл қаласы, 7152.kz ақпараттық порталының басшысы Тимур Жұмановқа Солтүстік Қазақстан облысы Қоғамдық кеңесінің отырысынан шығып кетуін сұрады. Кеңес төрағасы Сүлейменов бұл шешімді «кейінгі ақпарлардың барлығы қызметтік мақсатқа арналған» дегенмен түсіндірді ¹⁶³.

29 –наурыз, «Kakharman.kz» құқық қорғау қозғалысы ұсынған Қазақстандағы адам құқықтарының бұзылуының мониторингі ¹⁶⁴.

29- наурыз, Нұр-Сұлтан қаласы, Кензин Ильшат Жоғарғы сот ғимаратына жеке пикетке шықты. Ол ҚР Жоғарғы сотының төрағасы Асанов Жақыптан жеке қабылдауды талап етіп, билікті сот шешімдерін бақылау жөніндегі комиссия құруға шақырды ¹⁶⁵.

30- наурыз, Шымкент қаласы, Әштаев Жанмұрат, Досмамбетова Ләззат, Сұлтанбек Қайрат, Құлбаев Ерғали және Сәдібеков Молдабай,ҚР ҚК 269- бабының 2-бөлігі 1, 6 тармақтары және 272- бабының 2-бөлігі. Сот белсенділерді қамауда ұстау мерзімін тағы екі айға ұзартты. «Тергеу әрекеттерінің аяқталмауына» байланысты мерзімін ұзарту туралы өтінішті прокуратура берді ¹⁶⁶.

30- наурыз, Қостанай қаласы, Алексей Плясковский, Қазақстан Республикасы ӘҚБтК-нің 488-бабының 7-бөлігімен, облыстық апелляциялық сот алқасы азаматтық белсендінің бірінші сатыдағы соттың «8 тәулікке қамауға алу үшін әкімшілік жауапкершілікке тартылсын» деген қаулысына қарсы шағымын қарап, оны қанағаттандырусыз қалдырды¹⁶⁷.

30 — наурыз, Жаңа-Өзен қаласы, мүгедек бала тәрбиелеп отырған екі баланың анасы Жаппасова Амангүл әкімдік ғимаратының алдына түнеп шықты. Ол жергілікті биліктен мұнай-газ саласына жұмысқа орналасуды талап етіп, талаптарын жеткізіп, мерзімсіз аштық жариялады. Ол тамақтан бас тартуда, бірақ су ішеді¹⁶⁸.

30- наурыз, Алматы қаласы, «Кемсітушілік, ол жоқ сияқты, бірақ ол қазақстандықтардың өмірінің көптеген салаларын қамтыған» тақырыбында дөңгелек үстел өтті. Мемлекет не туралы айтуды ұнатпайтынын сарапшылар мен құқық қорғаушылар талқылап, қазақстандық заңнамада кемсітушілік ережелер мен нормалардың бар-жоғына тоқталды ¹⁶⁹.

30 -наурыз, Нұр-Сұлтан қаласы, ҚР Білім және ғылым министрі Аймағамбетов Асхат студенттер тарапынан 19 наурызда Алматыда өткен президент Тоқаевтың «реформаларын қолдау» митингісіне қатысуға мәжбүр болғаны туралы ресми шағымдар болмағанын мәлімдеді¹⁷⁰.

30- наурыз, Талдықорған қаласы, «Шекара қызметі қызметкерлерінің Сағындықовтар отбасын атып тастау фактіне қатысты 99-баптың «Кісі өлтіру» 2-бөлімі бойынша тергеу жүргізілуде. «Бұл билікті асыра пайдалану емес, бұл кісі өлтіру», — деді адвокат Айман Омарова ¹⁷¹.

31 наурыз, Жаңа-Өзен, әкімдік алдында екінші күнге жалғасып жатқан Жаппасова Амангүлдің аштық акциясына осы қаланың тағы бір тұрғыны қосылды. Маңғыстау облысының әкімі Ноғаев пен Жаңаөзен тұрғындарының кездесуі аясында аштық акциясына қатысушылардың саны артты ¹⁷².

31 наурыз, Нұр-Сұлтан қаласы, «Қазақстанның осы мұнайлы өңірінде тұрғындардың санын және бұрын қабылданған шешімдерді ескере отырып жұмыспен қамтудың алгоритмі бар», — деп түсіндірді Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі Серік Шапкенов, Жаңа-Өзена тұрғындарының екі айға жуыққа созылған наразылығына ¹⁷³.

31- наурыз, Шымкент қаласы, бір топ адам қаңтар оқиғасынан кейін қозғалған іс бойынша қамауға алынған туыстары мен таныстарын босатуды талап етумен қалалық прокуратура ғимаратына келді. Келгендердің кейбірі аштық жариялайтындарын мәлімдеді ¹⁷⁴.

31- наурыз, көлік полициясы Алматыдағы полиция бекеттері мен әуежай ғимаратына шабуыл жасады деген күдіктіні ұстағанын хабарлады. Бейнебақылау камераларының жазбалары бойынша тергеу-жедел тобы анықтады. Ұсталған азаматтың 24 жастағы Алматы қаласының тұрғыны, Жамбыл облысының тумасы екені анықталды ¹⁷⁵.

31- наурыз, Алматы қаласы, Нұрпейісов Қалас, ҚР ҚК 272-бабының 2-бөлігі, әуежайға шабуыл жасауға қатысты деген күдікпен ұсталды. Сот Нұрпейісовтің кепілге босату туралы өтінішін қанағаттандырмай, қамауға алу шешімін өзгеріссіз қалдырды.