ҚАЗАҚСТАНДА САЯСИ ҚУҒЫНДАУДЫҢ 2024 ЖЫЛҒЫ 1 ТАМЫЗ БЕН 31 АРАЛЫҒЫНДАҒЫ ЖАҒДАЙЫНА МОНИТОРИНГ

1 тамыз, Қонаев қаласы, сотта Д. Мұхаммедкәрім соңғы сөзін айтты, ҚР ҚК 258, 405 б. Соңғы сөзінде журналист өзіне тағылған айыпты тағы да жоққа шығарды. Сондай-ақ, ол өзінің кінәсі дәлелденбегенін және заңды бұзбағанын алға тартты[1].

1 тамыз, АҚШ, БҰҰ сарапшылары Қазақстан үкіметін ел билігіне қарастыруға жолданған «Біз Қазақстандағы ашық және жасырын ЛГБТ насихатына қарсымыз!» петициясын қабылдамауға шақырды. БҰҰ-ның 5 сарапшы тобы петиция сексуалдық бағдар мен гендерлік бірегейлік негізінде сөз бостандығын, бейбіт жиналыстар мен бірлестіктер бостандығын бұзатын заңдарды қабылдауға итермелейді деп санайды[2].

1 тамыз, Алматы облысы, Д.Мұхаммедкәрімге қатысты сот үкімін жариялау алдында, тіркелмеген «Атажұрт» партиясының төрағасы Бекзат Мақсұтқан заңсыз қамауға алынды[3].

1 тамыз, Атырау облысы, Мақат аудандық соты белсенді Ғ.Ғабдуллинді, ҚР ӘҚБтК-нің 73-3-бабының 2-бөлігі бойынша 20 тәулікке қамауға алу туралы шешім шығарды. Сот белсендінің әлеуметтік желідегі сөздерін әкім Қ. Әзмұхановтың «ар-намысы мен абыройына нұқсан келтіретін» және «жалған» деп тапты[4].

1 тамыз, Алматы қаласы, «Әділ сөз» сөз қорғау қорының Қазақстандағы сөз бостандығы, ақпарат алу және тарату құқығының 2024 жылдың 25 шілдесі мен 1 тамызы аралығындағы жағдайына шолуы[5].

1 тамыз, Ұлытау облысы, Жезқазған қаласы, сот белсенді Б.Насырхановқа осы компанияның кеншілерінің құқығын қайта қараудан бас тартты. Облыстық сот істі қарауға негіз жоқ деп есептеп, бірінші сатының ұйғарымын өзгеріссіз қалдырды. Белсенді апелляциялық соттың шешімімен келіспейді және шағым түсірмекші[6].

1 тамыз, Қонаев қаласы, Б.Мақсұтхан, тіркелмеген «Атажұрт» партиясының жетекшісі, ҚР ӘҚБтК-нің 488-бабының 6-бөлігі, 2024 жылғы 22 наурызда заңсыз жиналысқа қатысқаны үшін, Қонаев қаласында Д.Мұхаммедкәрім ісі бойынша үкімді жариялау қарсаңында 10 тәулікке қамауға алынды[7].

1 тамыз, Алматы облысы, Өтеген батыр ауылы, белсенді А.Достияров, ҚР ӘҚБтК-нің 488-бабының 11-бөлігі, Д.Мұхаммедкәрімнің ісі бойынша, 2024 жылдың 15 шілдесінде Қонаевтағы сот ғимаратының жанында заңсыз жиналысқа қатысқаны үшін, 20 тәулікке қамауға алынды[8].

1 тамыз, Алматы қаласы, ҚР ӘҚБтК-нің 488-бабының 6/11-бөлігі бойынша бірнеше белсенділер қамауға алынды: Ж. Жұмаханов (10 тәулік), Б.Атинбаев (20 тәулік), Р.Кемелбаев (20 тәулік), Д. Хуаныш (20 тәулік), Б.Іліпбаев (15 тәулік), А.Какеев (15 тәулік), Е.Кеңесбаев (20 тәулік), Б.Нұрғазиев, ҚР ӘҚБтК-нің 488-бабы бойынша 77 532 теңге айыппұл. Сот қаулысында ұсталғандардың барлығы 10, 15 және 24 шілдеде Қонаевтағы сот ғимараты жанында Д.Мұхаммедкәрімді қолдап «заңсыз жиналысқа», 2024 жылғы 1 тамызда өткен сотқа қатысты деп көрсетілген [9].

2 тамыз, Қонаев қаласы, сот белсенді Б.Беляловқа, ҚР ӘҚБтК-нің 488-бабының 6-бөлігі бойынша, 77 532 теңге (162 АҚШ доллары) көлемінде айыппұл салды. Айыппұл 2024 жылдың 27 шілдесінде сот ғимаратының жанында Д.Мұхаммедкәрімді қолдауға қатысқаны үшін салынды[10].

2 тамыз, Қонаев қаласы, Д.Мұхаммедкәрім, ҚР ҚК-нің 258, 405-б., 7 жылға бас бостандығынан айырылды. Журналист «экстремизмді қаржыландыру» және тыйым салынған ұйымға «қатысуға» кінәлі деп танылды. Сондай-ақ сот 3 жыл мерзімге қоғамдық-саяси қызметке тыйым салды[11].

2 тамыз, Астана қаласы, «Уақытты кері қайтарайық!» петициясын қоғамдық талқылауда денсаулық сақтау, сауда, ұлттық экономика, еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің өкілдері петицияның қабылдануына қарсылық білдірді. Ведомство өкілдері уақытты бір сағатқа артқа жылжыту еңбекшілердің денсаулығына, энергия тұтынуға және жұмыс уақытына әсер етпейді деп санайды[12]. Белсенділердің талқылауға қатысуына рұқсат берілмеді.

2 тамыз, Шымкент қаласы, Г.Нартаева, ҚР ӘҚБтК-нің 488-бабының 7-бөлігі, Шымкент қаласы әкімдігінің алдына 2024 жылдың 19 шілдесінде жеке пикетке шыққаны үшін, белсендіге 129 220 теңге көлемінде айыппұл салынды[13].

5 тамыз, Алматы қаласы, Д.Мұхаммедкәрімнің адвокаттары мен туыстары, ҚР ҚК 258, 405-бабына сәйкес сот үкімімен келіспейміз деген пікірмен баспасөз мәслихатын өткізді. Олардың пайымдауынша, «экстремизмді қаржыландырды» және тыйым салынған ұйымға «қатысты» деп айыпталған Думанның кінәсі дәлелденген жоқ. Оның жақтастары билік журналисті белсенділік танытып, билікті сынағаны үшін қудалап жатыр деп санайды[14].

6 тамыз, Атырау қаласы, соты белсенді М.Боқайдың Атырау қаласының Полиция департаменті мен Полиция басқармасына, Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігіне 01.03.2024 жылғы Алматы және Астана қалаларында жеке мақсатта жүруге тыйым салу туралы әкімшілік актісін заңсыз деп тану туралы арызы бойынша шешім шығарды. Сот 01.03.2024 жылғы М.Боқайдың Алматы мен Астанадан шығуына тыйым салуды заңсыз деп тану туралы шешімге бас тартуға ұйғарым шығарды[15][16].

8 тамыз, Алматы облысы, Қошмамбет елді мекенінде қаңтар оқиғасы кезінде азаптаудан аман қалған тұрғындар өз қауіпсіздігіне қауіптенетіндерін, сондай-ақ мүдделер қақтығысына ұшырағандарын мәлімдеді. Өткен айда күдікті полицейлер тергеу изоляторынан өз арыздары бойынша босатылған және оларға тағылған қылмыс құрамы өзгертілген[17].

8 тамыз, Семей қаласы, сот белсенді Е.Досановты, ҚР ӘҚБтК-нің 667-бабының 2-бөлігі «Құқық қорғау органдарына бағынбау» бойынша кінәлі деп санап, 15 тәулікке қамауға алды. Сондай-ақ тіркелмеген қоғамдық бірлестікке қатысқаны үшін, ҚР ӘҚБтК-нің 489-бабы 10-бөлігі бойынша, 50 АЕК (184 600 теңге немесе 385 АҚШ доллары) көлемінде айыппұл салынды[18].

9 тамыз, Астана қаласы, сот Ішкі істер министрлігінің бұрынғы министрі Е.Тұрғымбаевты, 2022 жылғы қаңтар оқиғалары кезінде ресми өкілеттілігін асыра пайдалану ісі бойынша, ҚР ҚК 362-бабының 4-бөлігімен «шартты түрде» 5 жылға бас бостандығынан айыру туралы үкім шығарды. Сондай-ақ оған 10 жыл бойы «белгілі» лауазымдарды атқаруға тыйым салынған. Президентке Е.Тұрғымбаевты арнайы атағы мен мемлекеттік наградаларынан айыру туралы ұсыныс жіберілмек[19].

9 тамыз, Атырау облысы, Мақат ауданы, Г.Ғабдуллин, белсенді ҚР ӘҚБтК-нің 73-3-бабының 2-бөлігі бойынша 20 тәулікке қамауға алынған, апелляция қамауға алуды 664 000 теңге (1 391 АҚШ доллары) көлемінде айыппұлға ауыстырды[20].

9 тамыз, Астана қаласы, № 64 мекеме, А.Сыздықов, ҚР ҚК-нің 297-бабы 2-бөлігі, тергеу соты белсендіге қатысты бұлтартпау шарасын 2024 жылдың 16 қыркүйегіне дейін бір айға ұзартты[21].

9 тамыз, Алматы облысы, Жауғашты ауылы, А.Тілеужанова, ҚР ҚК-нің 272 б., 4 жылға бас бостандығынан айырылған. Түрме қызметкерлерінің талабына бағынбағаны үшін Әйгерімге айыппұл, журналиске шартты түрде мерзімінен бұрын босату туралы өтініш беру құқығы берілмес бұрын салынды[22].

9 тамыз, Астана қаласы, сот Қ.Маханбаевтың бір мандатты сайлау округі бойынша Алматы қалалық мәслихатының сайлауы кезінде Аймақтық сайлау комиссиясы және Аумақтық сайлау комиссиясының заңсыз әрекеттері нәтижесінде келтірілген мүліктік залалды өтеу туралы азаматтық талап арызын қанағаттандырудан бас тартты. Сот сайлау науқанына кеткен уақыт пен сайлаудағы дауыс саны арасындағы себеп-салдар байланысын байқамады[23].

9 тамыз, Алматы қаласы, «Әділ сөз» сөз қорғау қорының Қазақстандағы сөз бостандығы, ақпарат алу және тарату құқығының 2024 жылдың 1 тамызы мен 9 тамызы аралығындағы жағдайына шолуы[24].

9 тамыз, Павлодар қаласы, полиция қызметкерлері «May Dance» би студиясына сабақ кезінде келді. Олар Аман есімді мұғалімнен түсіндірме хат алып, оны биікөкше киіп билеген видео үшін, ЛГБТ-ны насихаттауға байланысты полицияға шақырды. Оны 2024 жылдың 12 тамызында Павлодар қаласының Оңтүстік полиция бөліміне келуге шақырды[25].

10 тамыз, Орал қаласы, белсенділер А.Ілияшев пен М.Тұрымбетовке Оралда көлікті қайта өңдеу төлемін алып тастауды талап ететін митинг өткізуге рұқсат берілмеді. Бас тарту себебі: алаң бос емес, онда Абайдың туған күніне орай іс-шара өтеді. Белсенділер алаңға келіп, аумақтың бос тұрғанын көрген. Олар бейбіт жиын өткізу құқығы бұзылды деп санайды[26].

11 тамыз, Талдықорған қаласы, Д.Мұхаммедкәрім, ҚР ҚК-нің 258, 405- баптары, 7 жылға бас бостандығынан айыру, аштық жариялады. «Қазір оған телефон соғуға рұқсат бермей отыр. Басқалардың барлығына рұқсат берілген, тек Думан ғана қоңырау шала алмайды. Сондықтан ол телефон беруді, немесе оны Алматыға ауыстыруды талап етеді. Думанды Семейге, немесе Павлодарға ауыстырулары мүмкін. Үкім күшіне енген бойда, олар оны дереу алып кетуге тырысады», — дейді адвокат Ғ.Нұрпейісов [27].

12 тамыз, Астанада қаласы, «Құқықтық медиа орталығы» Ақпарат министрлігін жалған ақпарат таратты деп айыптады. Журналистерді аккредитациялаудың жаңа ережелері жобасына түсініктеме бере отырып, Ақпарат министрлігі «Құқықтық медиа орталық» қорына сілтеме жасап, ұйым өкілдері аккредиттеудің типтік ережелерін әзірлеу үшін жаңашылдық ұсынғанын атап өтті[28].

12 тамыз, Алматы қаласы, тергеу изоляторында экстрадициялық қамауда отырған якут музыканты және соғысқа қарсы белсенді Аммосов Айхал қамаудағы қиын жағдайға шағымданды. Ол басқа тұтқындардың шаштары түсіп жатқанын айтып, мұны түрмемен байланыстырады. Өз кезегінде А.Аммосов спортпен шұғылданып, үкіметтік тамақтан бас тартуға тырысуда[29].

12 тамыз, «Қазақстанда түрмелер мен тергеу изоляторларында 38 мыңға жуық тұтқын бар. Өткен жылы республиканың арнайы мекемелерінде 119 адам қайтыс болды, басым бөлігі аурулардан, соның ішінде онкологиялық аурулардан қайтыс болды. Қазақстанда түрмедегілер саны өсуде. Биыл билік тағы үш түзеу колониясын пайдалануға беруді көздеп отыр», — деп хабарлайды Азаттық радиосы[30].

13 тамыз, Астана қаласы, Жоғарғы сот қаңтар оқиғасы кезінде «әуежайды басып алу» ісі бойынша адвокаттарға қатысты шығарылған адвокаттық қызмет лицензиясынан айыру туралы жеке қаулыны жойды. Осы іс бойынша айыпталушыларды қорғаған бес адвокат жөнінде, олар: Ш.Байжанов, А.Айдарханов, Г.Жуаспаева, А.Айдарханова және В.Садықов[31].

13 тамыз, Алматы қаласы, қаңтар оқиғасы бойынша А.Жұмагелдиев пен Ұлттық қауіпсіздік комитеті 5-басқармасының бұрынғы бастығы Р.Ысқақов және т.б. айыпталушылар тобының адвокаттары, өз қорғауындағылардың сот отырысын ашық өткізуді тағы да талап етті. Баспасөз мәслихатында олар осы мәселе бойынша Президентке ашық үндеу жасады[32].

13 шілде, Алматы облысы, Долан ауылы, ондаған тұрғын су тапшылығына наразылық танытып, жолды жауып тастады. Оқиға орнына жеткен полицейлер 5 адамды ұстады. Ұстау дөрекі түрде жүргізілді, полицей ер адамның желкесінен алып, оны асфальтқа құлатып, оны жерге жатқызып ұстады. Полицейдің айтуынша, ол погонын жұлып алған. Ұсталғанның өзі мұны жоққа шығарды[33].

13 тамыз, Түркістан облысы, Ордабасы ауданы, Шұбарсы ауылы, сот белсенді Мухаммедов Нуржонды, Қазақстан Республикасы ӘҚБтК-нің 669-бабы, 2021 жылғы 15 маусым айындағы «жариялауға тыйым салу» үкім талаптарын орындамағаны үшін, 5 тәулікке қамауға алу туралы үкім шығарды[34].

14 тамыз, Алматы қаласы, апелляциялық сот «трактор ісі» деп аталатын мемлекеттік төңкеріс әрекеті бойынша сотталушыларға қатысты үкімді өзгеріссіз қалдырды. Сотталушылар 5 жылдан 6 жылға дейінгі нақты мерзімге бас бостандығынан айырылды[35].

14 тамыз, Алматы қаласы, адвокат Р.Керімова баспасөз мәслихаты барысында қорғауындағы азаматтың шартты түрде сотталуы туралы ойымен бөлісті. Ол 2022 жылғы қаңтар оқиғаларынан кейін қозғалған атышулы қылмыстық істердің бірінің фигуранты А.Жұмагелдиевтің мүддесін сотта қорғап жүр[36].

14 тамыз, Түркістан облысы, Төлеби аудандық соты Н.Татаевты Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 405-бабының 2-бөлігімен кінәлі деп танып, 100 сағат қоғамдық жұмыстарға және үш жылға қоғамдық-саяси қызметке тыйым салумен 1 жылға бас бостандығын шектеу жазасын тағайындады[37].

15 тамыз, Астана қаласы, Мәжіліс депутаты Ермұрат Бапи Қ.Сатыбалдының мүлкін қайтару туралы ақпаратқа күмән келтіріп, оны шартты түрде босатуға немесе рақымшылыққа әзірлеп жатыр ма деген сұрақ қойды[38].

15 тамыз, Алматы қаласы, «Әділ сөз» сөз қорғау қорының Қазақстандағы сөз бостандығы, ақпарат алу және тарату құқығының 2024 жылғы 8-15 тамыз аралығындағы жағдайына шолуы[39].

16 тамыз, Орал қаласы, әкімдік белсенді Б.Өтебаевқа аштық жарияламауды ұсынды, себебі бұл мәселе «Бейбіт жиындарды ұйымдастыру және өткізу тәртібі туралы» заңмен реттелмеген[40].

16 тамыз, Өскемен қаласы, №2 сот сотталған Қ.Сатыбалдының (Н.Назарбаевтың жиені) жазаның өтелмеген бөлігін неғұрлым жеңіл жазаға ауыстыру туралы өтінішін қанағаттандырды. Сот релизінде көрсетілгендей, сотталушы өз өтінішінде жазаны неғұрлым жеңіл жазаға ауыстыру туралы арыз беру туралы «заңның барлық талаптарын орындағанын» көрсеткен[41].

16 тамыз, Қонаев қаласы, А.Жамұратов, ҚР ҚК-нің 405-бабы 1/2-бөлігі, 258-бабы 1-бөлігі, сот белсендіні 7 жылға бас бостандығынан айырды және 5 жылға қоғамдық-саяси қызметке тыйым салды. Үкімге белсендінің парақшалар таратуға және саяси қуғын-сүргінге ұшыраған отбасыларға гуманитарлық көмек көрсетуге қатысуы негіз болды[42].

16 тамыз, Қостанай қаласы, Д.Макешов, ҚР ӘҚБтК-нің 147-бабының 1-бөлігі, бөтеннің мүлкін қасақана жойғаны немесе бүлдіргені үшін 15 тәулікке қамауға алынды. Басқа біреудің телефонына зақым келтіргендей болып[43].

16 тамыз, Алматы қаласы, Қазақстанда бірінші атом электр станциясын салу мүмкіндігі туралы қоғамдық талқылаулар өтті. Талқылау белсенділердің қатысуымен өтті, ұйымдастырушылар оларға микрофон бермеуге тырысты[44].

19 тамыз, Қонаев қаласы, Алматы облыстық соты Д. Мұхаммедкәрімнің ісі бойынша жабық сот отырысы өткен сот ғимаратының жанында болғаны үшін Б.Беляловқа қатысты, 77 532 теңге (шамамен 160 АҚШ доллары) көлемінде айыппұл салу туралы шешімнің күшін жойды[45].

19 тамыз, Алматы қаласы, полиция қызметкерлері М.Абдуманаповты ұстады, оған Д.Мұхаммедкәрім ісі бойынша сот отырысына қатысқаны үшін, ҚР ӘҚБтК-нің 488-бабы, 11-бөлігі бойынша, 129 000 теңге айыппұл салынды[46].

19 тамыз, Шымкент қаласы, А.Әбиева, А. Жолдасова және Е.Қонышбай, ҚР ӘҚБтК-нің 488-бабының 6-бөлігі бойынша, 31 мамырда Әділет департаменті алдында «Алға, Қазақстан!» партиясын тіркеуге шақыру және «саяси тұтқындарды» босатуды талап еткен акцияға қатысқаны үшін 110760 теңге көлемінде айыппұл салды. Сот 2 топтағы мүгедек деп танылған А.Әбиеваның айыппұлын 30 пайызға — 77532 теңгеге азайтты[47].

19 тамыз, Астана қаласы, Сыртқы істер министрлігі «Ашық заңды тұлғалар» порталында шетелдік БАҚ өкілдері мен олардың журналистерін аккредиттеу ережелеріне енгізілген түзетулерді жариялады. Жаңа басылым аккредиттеу талаптарын күшейтіп, жаңа реттеу тетіктерін енгізіп, құжаттарды электронды арналар арқылы беру процесін жеңілдетеді. Ұсынылып отырған өзгерістерде шетелдік басылымдар журналистерінің аккредитациясын тоқтата тұру немесе қайтарып алудың негізделген оннан астам тармақтары бар[48].

20 тамыз, Ақмола облысы, Степногорск қаласы, заңгер М.Досқараев, құқық қорғаушы Ая Сәдуақасова және жаңадан құрылған «Алға, Қазақстан!» партиясының төрағасы А. Джахин Жыланбаевпен және колония бастығының орынбасары К.Байқадамовпен кездесуге келді. Марат Жыланбаев аштықты тоқтатты, денсаулығы біртіндеп қалпына келуде[49].

20 тамыз, Ақтөбе қаласы, сот полиция қызметкерлерінің әрекеті үшін моральдық шығынды өтеу ретінде А.Сисеновтің пайдасына мемлекеттен 300 мың теңге өндіру туралы шешім қабылдады. Сондай-ақ, уақытша ұстау изоляторында болуына байланысты жұмысқа бара алмағандықтан, жоғалған 400 мың теңге, адвокат қызметі үшін 800 мың теңге төленетін болады[50].

20 тамыз, Астана қаласы, АЭС құрылысын салу туралы қоғамдық талқылау өтті. Бұл республикалық референдум бойынша 20-шы пікірталас. Атом электр станциясын салу идеясына қарсы болады деп болжалғандар бас залға кіргізілмеді[51].

20 тамыз, Алматы қаласы, Медина Фатима Байсар, Ғылым және жоғары білім министрлігін сотқа берді. ҚР Білім және ғылым министрлігі өтініш берушілердің мәселесі бойынша өтініштерге жауап бермей, оны шешпей отырғандықтан ол осы әрекетке барды. Білім грантына өтініш берушілер төтенше жағдай квотасының заңсыздығына байланысты гранттарынан айырылды[52].

21 тамыз, Ұлытау облысы, Жезқазған қаласы, азаптау бойынша ҚАЖК-нің 11 қызметкері 4 жылдан 7 жылға дейін бас бостандығынан айырылды. ҚАЖК-тің жеті қызметкері мен осы жүйенің төрт әскери қызметкері Ұлытау өңірінде 11 тұтқынды қинаған [53].

22 тамыз, Human Rights Foundation (HRF) құқық қорғау ұйымы М.Жыланбаевтың ісі бойынша материалдарды БҰҰ-ға жіберді. Тіркелмеген «Алға Қазақстан!» партиясының жетекшісін қудалау туралы құжаттар, Біріккен Ұлттар Ұйымының сөз бостандығы, бейбіт жиналыстар мен бірлестіктер бостандығы, судьялар мен адвокаттардың тәуелсіздігі жөніндегі арнайы баяндамашыларына, сондай-ақ Заңсыз тұтқындау жөніндегі жұмыс тобына жіберілді [54].

22 тамыз, Астана қаласы, сотта А.Суюбаевқа қатысты соттың алдын ала тыңдаулары өтті, Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 297-бабы 2-бөлігі бойынша, «есірткі заттарды заңсыз сақтады және таратқан» деген күдікпен мамыр айында ұсталған. Сүйібаевтың жақтастары бұл істі «саяси қудалау» деп атайды[55].

22 тамыз, Қостанай қаласы, Д.Макешов, ҚР ӘҚБтК-нің 147-бабының 1-бөлігі, апелляциялық алқа белсендінің өтінішін қанағаттандырудан бас тартты. Бастапқы соттың шешімі 15 тәулікке қамауға алу өзгеріссіз қалды[56].

22 тамыз, Алматы қаласы, Өзбекстанның 23 азаматы 2,8 жыл бойы Қаңтар оқиғасы кезінде Қошмамбет ауылында азапталғандарын дәлелдей алмай отыр,онда жүзге жуық адам қауіпсіздік күштерімен күштеп апарылған болатын. Олардан өздері жасамаған істері туралы айғақтар мен мойындауларды алмақ болған[57].

22 тамыз, Алматы қаласы, Ұлттық қауіпсіздік комитеті (ҰҚК) Алматы қаласы сондай-ақ Алматы облысы мен Жетісу бойынша Қылмыстық-атқару жүйесі департаментінің (ҚАЖД) лауазымды тұлғаларына қатысты Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 366-бабы (пара алу) бойынша қылмыстық іс қозғады[58].

22 тамыз, Астана қаласы, «Әділ сөз» сөз қорғау қорының Қазақстандағы сөз бостандығына, ақпарат алу және тарату құқығының 2024 жылғы 15-22 тамыз аралығындағы жағдайға шолуы[59].

23 ақпан, Алматы қаласы, депутат Е.Бапи Д.Мұхаммедкәрімнің босатылуына септігін тигізуге уәде берді. Парламент депутаттарының қолынан келетінін, біз білеміз! Тетіктер жеткілікті! Оның үстіне Ереке де, Думан да журналистер, сөз бостандығы үшін қудалаудың не екенін түсінеді, – дейді құқық қорғаушы Б.Төреғожина[60].

23 тамыз, Алматы қаласы, «Біз, А. Ластаев мырза, еліміздің басты құқық қорғаушысы ретінде Қазақстан Республикасының саяси қуғын-сүргінге ұшыраған азаматтарына қатысты жүйелі жабық сот отырыстары туралы өз ұстанымыңызды білдіруге және ашық мәлімдеме жасауға Сіз міндеттісіз деп, санаймыз», — деп мәлімдеді құқық қорғаушы Б.Төреғожина[61].

23 тамыз, Талдықорған қаласы, Бас прокурорға Алматы облысының бұрынғы прокуроры генерал Жылқыбаевтың 2022 жылғы қаңтар оқиғасы кезінде әрекетсіздігі туралы хабарланды[62].

15 тамыз, Петропавл қаласы, «Сот ашық болған жағдайда тыңдаушыға сот залында фото және аудио түсіруге бола ма — Жеке айыптау тәртібі бойынша қылмыстық іс. Мұнда, судья тараптардың пікірін де сұрамады, фото және аудио түсіруге рұқсат бермеді», — құқық қорғаушы А.Данчев хабарлады[63].

26 тамыз, Петропавл қаласы, А.Ақылбеков, белсенді және журналист. Бұрынғы полиция қызметкері С.Төлеуов оны TikTok желісіндегі видеоның астына «мал» деген сөзбен пікір қалдырып, балағаттады. Сот С. Төлеуовты Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 131-бабының 2-бөлігімен кінәлі деп танып, 21 АЕК (91 мың теңге) көлемінде айыппұл салды, сонымен қатар 100 мың теңге моральдық зиянды өтеу туралы азаматтық талапты қанағаттандырды[64].

26 тамыз, Алматы қаласы, С.Тәшімова, апелляциялық сот бірінші сатыдағы соттың, С.Тәшімовадан мемлекеттік эколог И.Төлегенованың пайдасына қомақты соманы өндіру туралы, шешімін өзгеріссіз қалдырды[65].

27 тамыз, Алматы қаласы, Адам құқықтары жөніндегі Қазақстандық халықаралық бюро Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігі жанындағы «Адамдық өлшем бойынша диалогтық платформа» (ҚСО DHRD) Консультативтік-кеңесші органын белсендіруге және кейбір жолдармен қайта жандандыруға ниетті[66].

27 тамыз, Астана қаласы, ҚР Энергетика министрі А.Сәтқалиев үкімет отырысында Қазақстанда атом электр станциясын салу бойынша республикалық референдум өткізуге бастамашылық жасау туралы үкімет қаулысының жобасын қарауға шығаруды ұсынды[67].

27 тамыз, АҚШ, Human Rights Watch (HRW) Халықаралық құқық қорғау ұйымы «Саяси қудалау, экономикалық блокада: Қазақстанның терроризмді қаржыландыруға қатысы бар тұлғалар тізімі адам құқықтарының қосымша бұзылуына қалай әкеліп соқтырады» атты жаңа баяндамасын ұсынды. HRW Қазақстан билігі экстремизм мен терроризмге қарсы күрес туралы заңдарды теріс пайдаланып, үкіметті сынаушыларды қудалау үшін пайдаланады деп санайды[68].

27 тамыз, Жаңаөзен қаласы, Ж. Досекеева, 11 баланың анасы сыни мақалалары үшін өзін билік қудалап жатқанын мәлімдеді. Оның үстінен ҚР ҚК-нің 174-бабы бойынша қылмыстық іс қозғалып, үйінің жанына «Сергек» камерасы орнатылған, ал балаларын жұмысқа қабылдамайды. Ол халықаралық құқық қорғау ұйымдарынан өзінің құқықтарын қорғауды сұрайды[69].

27 тамыз, Астана қаласы, Қазақстан үкіметі министрлер кабинетінің отырысы өтіп жатқан залға журналистердің кіруіне тыйым салды. БАҚ өкілдеріне арналған баспасөз орталығы басқа қабатқа көшірілді, жоғары қабатқа көтерілуге оларға тыйым салынды. Премьер-министрдің баспасөз хатшысы Д.Аленованың айтуынша, енді тіпті операторлар мен фотографтар да кіруге рұқсат жоқ. «Осы уақытқа дейін фото-бейне түсірудің шұғыл қажеттілігі болмады», — дейді Д.Аленова[70].

27 тамыз, Астана қаласы, Мәдениет және ақпарат министрлігі журналистердің ұсыныстарын іс жүзінде елемеді. Мәдениет және ақпарат министрі А.Балаева аккредитациялаудың типтік ережелерін бекітті, олар бұған дейін БАҚ өкілдерінің пікірінше, Конституцияға тікелей және жанама қайшы келетін нормаларға байланысты кәсіби қоғамдастықтың наразылығын тудырған[71].

28 тамыз, Алматы қаласы, Адам құқықтары және заңдылықты сақтау жөніндегі Қазақстан халықаралық бюросының директоры Е. Жовтис журналист Д.Мұхамедкәрімге қатысты, Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 258, 405-баптары бойынша, 7 жылға бас бостандығынан айыру жазасын саяси деп санайды[72].

28 тамыз, Ақмола облысы, Степногорск қаласы, №4 мекеме, М.Жыланбаев, ҚР ҚК-нің 258, 405 баптары, 7 жыл бас бостандығынан айырылған, түрмеде арандатушылықтар мен қорқытуларға кезігуде. Адвокаттың хабарлауынша М.Жыланбаев тәртіптік ұстау изоляторынан шыққаннан кейін «психологиялық және моральдық қысымға ұшыраған. Өзінің жеке заттарына қолы жетпейді» [73].

28 тамыз, Алматы қаласы, қалалық мәслихат қалада рұқсат етілген митингілерді өткізуге арналған жаңа орындарды белгіледі. Енді митингілерді «Сары-Арқа» кинотеатрының артындағы саябақта және Абылай хан даңғылындағы А.Иманов атындағы саябақта өткізуге рұқсат етіледі. Соңғы орын Шевченко көшесіндегі Ш.Уәлиханов атындағы алаңға ауыстырылады. Мәслихат шерулердің бағытын өзгертіп, оны Шевченко көшесінен Жамбыл көшесіне ауыстырды[74].

28 тамыз, Алматы қаласы, белсенді И. Кензин қалалық соттың кіреберісіндегі жалғыз пикетті, жалпы сот жүйесіне және судья Қ.Иманқұловқа арнады.Ол, сот жүйесі елді Майданға әкелетінін ескертті, бірақ оның орнына Қаңтар орын алды, ал бұл мәселеде халықтың сенімін жоғалтқан сот жүйесінің рөлі әлі де зерделенуде[75].

29 тамыз, Астана қаласы, қазақстандық журналистерді аккредитациядан өткізген мемлекеттік органдардың нормативтік құқықтық актілерін бұзғаны үшін аккредитациядан айырады. «БАҚ туралы» Заң күшіне енгеннен кейін Мәдениет және ақпарат министрлігі дайындаған жаңа ережелерде сәйкес тармақ бар. Елорда тілшілері мұны сөз бостандығын шектеу деп бағалайды. Олар жаңашылдықтың зардабын үкімет қабырғасында көріп үлгерді [76].

30 тамыз, Қарағанды облысы, Теміртау қаласы, Теміртаудағы мүмкіндігі шектеулі жандардың мәселесін көтерген бастамашыл топтың мүшесі Игорь Пужихин жергілікті шенеуніктерді тағы да сотқа берді, бұл жолы оларды әрекетсіз деп айыптады. Талапкер соттан оған жаңа технология бойынша протездік қол сатып алуды қала әкімдігіне міндеттеуді сұрайды. И.Пужихиннің айтуынша, бұл туралы сот шешімі бар, бірақ ол толық орындалмаған[77].

31 тамыз, Астана қаласы, Б.Жағыпаров, ҚР ӘҚБтК-нің 456-2 бөлігі, Ұлытау өңірінің мәселесін көтеріп жүрген белсендіге қатысты іс сотқа түсті. Оған «жалған ақпарат жариялады және таратты» деген айып тағылып отыр. Іс материалдары елорданың әкімшілік сотына жіберілді, онда Б.Жағыпаров жақында Жезқазғаннан көшіп келген[78].

31 тамыз, Алматы қаласы, Қазақстанға импортпен әкелінетін көліктерге утильжиынының жоғары болуына наразылық білдірген, Facebookтағы «Утильжинауға жол жоқ!» тобының мүшелері, платформадағы аккаунттарына қол жеткізе алмай қалды, деп хабарлап, оқиғаны үкімет қысымының салдары деп атады[79].

31 тамыз, Алматы қаласы, «Атом электр станциясын салуға және АЭС бойынша референдумға қарсы шыққан белсенділерді ескерткім келді. Біздің үкіметтің әкімдіктердің, полицияның, Ұлттық қауіпсіздік комитетінің өкілдері ретіндегі әрекеттері бірдей, жылдан-жылға қайталанады: Қудалау, пара алу, қорқыту, бопсалау және қорқыту. Сіздер осыған дайын болуларыңыз керек», -деп жазды белсенділерге қысым көрсету әдістері туралы құқық қорғаушы Б.Төреғожина[80].

[1] https://rus.azattyq.org/a/33058983.html

[2] https://rus.azattyq.org/a/33059309.html

[3] https://t.me/azattyq/25492

[4] https://rus.azattyq.org/a/33068685.html

[5] https://adilsoz.kz/weekly-monitoring/narusheniya-svobody-slova-v-kazahstane-s-25-iyulya-po-1-avgusta-2024-g.html

[6] https://rus.azattyq.org/a/33061391.html

[7] https://rus.azattyq.org/a/33061116.html

[8] https://rus.azattyq.org/a/33060630.html

[9] https://rus.azattyq.org/a/33070457.html

[10] https://rus.azattyq.org/a/33070457.html

[11] https://rus.azattyq.org/a/33060717.html

[12] https://mediazona.ca/article/2024/08/02/kz-timezones