ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ САЯСИ ҚУҒЫНДАУДЫҢ 2025 жылғы 1-31 тамыз аралығындағы ЖАҒДАЙЫНА МОНИТОРИНГ

1 тамыз, Астана қаласы, билік саяси тұтқындар М.Жыланбаев, А.Сыздықов және Н.Жүсіпованы қорғап жүрген адвокат М.Досқараевты оған қатысты әкімшілік іс қозғау арқылы қудалауда, Қазақстан Республикасы ӘҚБтК-нің 456-2-бабы («көрнеу жалған ақпарат тарату») бойынша саяси астарлы іс бойынша хаттама толтырылды[1].

1 тамыз, Көкшетау қаласы, блогерге қатысты қылмыстық іс қозғалғаны туралы растама алуға тырысқан ҚазТАГ тілшісі Ақмола облыстық прокуратурасының инспекторы Диана Ахатоваға WhatsApp мессенджері арқылы хабарласты. Инспектор конструктивті диалогтың орнына журналистің оған қысым көрсетіп жатқанын, ал егер журналист оған осындай сарында тағы да жазса, оның үстінен арыз жазатынын айтты[2].

1 тамыз, Астана қаласы, Мәдениет және ақпарат министрлігінің 2024 жылға арналған есебінде Қазақстандағы ақпаратқа қолжетімділік жағдайы туралы айтылады. Мемлекеттік органдар бақылауды күшейтіп, азаматтар мен журналистерге толыққанды жауап беруге тиіс. Баяндамадағы жалпы қорытындылар: азаматтар мемлекеттік органдардан белгілі бір ақпаратты алуға жиі талпыныс жасауда, бірақ мекемелердің жабық сипатына қатысты мәселелер әлі де сақталуда[3].

1 тамыз, Астана қаласы, ҚР Президенті жанындағы Орталық коммуникациялар қызметінің құрылымында Жалған ақпаратпен күрес орталығы жұмыс істей бастады. Жаңа құрылым азаматтардың шынайы ақпарат алу құқығын қамтамасыз етудің маңызды элементіне айналады деп санайды[4].

1 тамыз, Алматы қаласы, ORDA.KZ порталы хабарлайды: «Соңғы уақытта елімізде сот процестерін кез келген сылтаумен құпиялаудың үрей туғызатын үрдісі байқалуда. Ақпаратқа қол жеткізуге журналистерге шектеу қойылып, сол арқылы Президент Қ.Тоқаев 2024 жылғы 19 маусымда қол қойған «БАҚ туралы» заңның нормалары бұзылуда» [5].

1 тамыз, Батыс Қазақстан облысы «Жария» қоғамдық бірлестігі қалалық қоғамдық кеңестің төрағасы Ж.Жапбарқұловтың атына «Жария» жетекшісі Бекнұр Сражанның Facebook әлеуметтік желісіндегі жазбасының астына қалдырған пікірінің теріске шығаруын жариялауды талап етіп, сотқа дейінгі талап-арызын жолдады. Пікірді тәуелсіз сарапшылар қорлау және жала жабу болып табылады деп бағалады[6].

1 тамыз, Атырау қаласы, блогер Жұлдыз Сағиден, ҚР ӘҚБтК-нің 434 -бабы. Сот оған 55 048 теңге көлемінде айыппұл салды. Оған себеп – әлеуметтік желіде сақал қойған ер-азаматтарға қатысты «әйел сияқты» және «жиіркенішті» деген жағымсыз мәлімдемесі әлеуметтік желіде қызу талқыға түскен[7].

2 тамыз, Алматы қаласы, азаматтық белсенді Е.Нарымбай өзінің үстінен ҚР ӘҚБтК-нің 73-3-бабының 3-бөлігі бойынша іс қозғалғанын, оған әлеуметтік желілерде «ҚазМУград аумағындағы заңсыз құрылыстар туралы» жазбасы негіз болғанын хабарлады. ҚазҰМУ-ң бұрынғы ректоры Г.Мұтановтың өтінішімен. 07.08.2025 жылы қарау мерзімінің кешіктірілуіне байланысты әкімшілік іс жабылды [8].

2 тамыз, Алматы қаласы, Константинополь Патриархатының Қазақстандағы өкілдігінің құрылуын қолдап қол жинау басталды. Алматы православия теологиялық семинариясының бұрынғы оқытушысы Яков Воронцов шараның бастамашысы болды[9].

2 тамыз, Петропавл қаласы, белсенді С.Измайловтың отбасы мен қызына қысым көрсетілуде. Полиция қызметкерлері Сергейдің қызымен профилактикалық әңгіме жүргізгісі келген, себебі ол асфальтқа әдепсіз сөздер жазған. Көрші қыздың сөзінен басқа видео да, дәлел де жоқ[10].

3 тамыз, Маңғыстау облысы, Қарақия ауданы Сенек ауылының тұрғыны Динара Ізтұрған үйін тінту кезіндегі полиция қызметкерлерінің әрекетіне шағымданып, видео арыз түсірді. Ауыл тұрғындарының айтуынша видео бар, онда полиция қызметкерлері жеке үйге келіп, қызметтік көліктің жүк салғышын ашып, қораға пакет әкеліп кіргізген, біраз уақыттан кейін соль үйге арнайы қызмет өкілдері жеткен. Тінтуден кейін қару-жарақ табылып, жергілікті тұрғын ұсталды[11].

4 тамыз, Степногорск қаласы, №4 мекеме, адвокат Д.Малюга және Марат Жыланбаевтың (ҚР ҚК 258,405-бабы, 7 жыл бас бостандығынан айырылған) серіктестері колонияға келді, оған барып, жағдайын білуге келді. Колония әкімшілігі адвокатқа «жоспарлы тінту жүргіземіз» деген желеумен Маратпен кездесуге жол бермеді[12].

4 тамыз, Ақтау қаласы, lada.kz сайты хабарлайды: қоғамда балалар арасындағы әдепсіз сөздер тақырыбы қызу талқылануда — әсіресе әлеуметтік желілердегі жарияланымдарда жасөспірімдер, тіпті одан да кіші мектеп оқушылары көпшілік алдында балағат сөздер айтса, қандай жазалар мен салдарлар болуы мүмкін екені[13].

4 тамыз, Астана қаласы, әкімшілік сотта 9 журналисті аккредиттеуден бас тартуға қатысты «Радио Азаттық» журналистерінің Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігіне қарсы әкімшілік шағымы бойынша алдын ала тыңдау өтті[14].

5 тамыз, Степногорск қаласы, №4 мекеме, М.Жыланбаевқа (ҚР ҚК 258, 405-бабы, 7 жыл бас бостандығынан айыру жазасына кесілген) адвокат Д.Малюга келіп, марафоншының денсаулық жағдайы туралы баяндады: «Оң жақтағы 4-ші қабырғасы ауырады. Кіші дәретінде көбік бар, таңертең аяқтары тырысып ауырады» [15].

5 тамыз, ЮНЕСКО мәліметтері бойынша Қазақстан шетел студенттері бойынша көш бастап тұр. Еліміз студенттер саны бойынша әлемде 9-шы орында – 91200 адам. Алайда, студенттердің көпшілігі туған жеріне қайтуды ойламайды. Әрбір жиырмасыншы дерлік «Қазақстанда ілгерілеуге мүлдем үміт жоқ» деп санайды[16].

5 тамызда, шілдеде, Женевада орналасқан Азаматтық және саяси құқықтар орталығы БҰҰ Адам құқықтары жөніндегі комитетінің 2024 жылға арналған апелляциялық шешімдеріне шолуды жариялады. Қазақстан өзіне қарсы қаралған шағымдар саны бойынша алдыңғы қатарда. Ең танымалы болып бейбіт жиналыстар бостандығы құқығы қалуда: Беларустан кейінгі 2-ші лайықсыз орында[17].

5 тамыз, Орал қаласы, №27 мекеме, А.Өтепов (ҚР ҚК-нің 190-бабы, 3-бөлігі, 367-бабы, 3-бөлігі, 7 жыл бас бостандығынан айырылған). «Ақырында, Асланнан хат келді, мен оны біздің қылмыстық жүйеде не болып жатқанын түсінуіңіз үшін жариялаймын. Мен Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес комитетінің назарын жеңіл жазаға ауыстыруды және мерзімінен бұрын шартты босатуды алу мәселесіне аударғым келеді. Сіздерге қылмыстық атқару жүйесіне тергеу жүргізіп, сол жерде форма киген семіз және бай мысықтарды ұстау керек», — деп хабарлады құқық қорғаушы Б.Төреғожина[18].

5 тамыз, БҰҰ-ның құқық қорғаушылардың жағдайы бойынша Арнайы баяндамашысы, Мэри Лолор, құқық қорғаушы Б.Төреғожинаға ҚР ӘҚБтК-нің 456-2-бабының 3-бөлігі бойынша «жалған ақпарат таратқаны» үшін салынған 78 640 теңгені құрайтын, 20 АЕК көлеміндегі әкімшілік айыппұлға қатысты алаңдаушылық білдірді[19].

6 тамыз, Астана қаласы, Қазақстан Үкіметі ақпаратты таратылуы шектеулі ресми ақпаратқа жатқызу және онымен жұмыс істеу қағидаларына ауқымды түзетулер енгізді. 2025 жылғы 6 тамыздағы № 598 Қаулысымен «Қызметтік пайдалану үшін» және «Құпия» таңбалары бар ақпарат айналымының бүкіл жүйесіне өзгерістер енгізілді, ол барлық қызметтік ақпаратқа бақылауды орталықтандырады, әртүрлі ведомстволар үшін әртүрлі «құпиялылық режимдерін» енгізеді және қаржы және қауіпсіздік блогына арнайы өкілеттіктер береді[20].

6 тамыз, Алматы қаласы, АҚЗСҚХБ кеңсесінде супермарафоншы, тіркелмеген «Алға, Қазақстан!» партиясының жетекшісі М.Жыланбаевтың (ҚР ҚК 258, 405-баптары, 7 жылға бас бостандығынан айырылған) денсаулығының ауыр жағдайына арналған баспасөз мәслихаты өтті[21].

6 тамыз, Астана қаласы, тәуелсіз журналистер Л.Ахмедьяров, Р.Упоров YouTube желісіндегі бұған дейін бұғатталған «Просто журналистика» арнасы қайтарылғанын хабарлады[22].

6 тамыз, Қазақстанның қылмыстық-атқару жүйесі мекемелеріндегі арнайы контингенттің саны ай сайын 200-300 адамға артқаны тіркелді. Жүктеменің артуы аясында Ішкі істер министрлігі Қылмыстық-атқару жүйесі комитетін қосымша қаржыландыру мәселесін қарастыруда. Бұл мәселе республикалық бюджет комиссиясының отырысында алдағы бюджетті нақтылау кезінде қаралатын болады[23].

6 тамыз, Ақмола облысы, Гранитный кенті, А.Әбішев пен Қ.Әмренов А.Сыздықовқа (ҚР ҚК 297-бабы, 5 жылға бас бостандығынан айыру жазасына кесілген) №7 мекемеге келген. Бірақ әкімшілік түсініксіз ішкі заңдылықтарды алға тартып, оларды кіргізбеді[24].

7 тамыз, Алматы қаласы, Алмалы аудандық соты, судья Е.Қасымбеков «ешбір түсініктемесіз» өзін және тәуелсіз журналист Қ.Мүбаракты сот залынан шығарып жібергенін, блогер А.Достияров мәлімдеді. Бұған дейін судья оларды «хабарлама таратып, сотқа қысым көрсетті» деп айыптаған болатын. Блогер мұны «кемсіту» деп санап, мемлекеттік БАҚ өкілдері сотқа емін-еркін кіретінін атап өтті [25].

7 тамыз, Қарағанды қаласы, белсенділерге қатысты ҚР ҚК 272-бабы 1-бөлігі бойынша жаңа қылмыстық іс қозғалды. 2025 ж. 2- шілдеде Астана қалалық сот санкциясымен Жансейітов Б. (1973 ж.), Кенешбаев Е. (1985 ж.), Тоқмұрзин Б. (1973 ж.) 2-і айлық мерзімге қамауға алынды: «2024 жылғы 24 тамызда тергеумен анықталмаған уақытта олар тергеу анықтамаған, өзге тұлғалармен мәжіліс өткізген» [26].

7 тамыз, Алматы қаласы, «Алға Қазақстан» партиясының өкілдері «біздің негізгі және өзгермейтін ұстанымымыз – М.Жыланбаевты (ҚР Қылмыстық кодексінің 258, 405-бабы, 7 жылға бас бостандығынан айырылған) дереу босату»,- деп мәлімдеді[27].

7 тамыз, Алматы қаласы, Б.Иманғалиева, Қазақстан Республикасы ӘҚБтК-нің 488-бабының 6-бөлігімен сот оны кінәлі деп танып, 2025 жылғы 7 сәуірде Степногорск қаласында М.Жыланбаевты (ҚР ҚК 258,405-б.,7 жылға бас бостандығынан айырылған) қолдаған басқа адамдармен рұқсат етілмеген митингіге қатысқаны үшін 10 тәулікке әкімшілік қамаққа алу туралы үкім шығарды[28].

7 тамыз, Атырау қаласы, сот блогер Қ.Ыдырысованың (ҚР ҚК 194-бабы «бопсалау») оны тергеу изоляторынан үйқамаққа ауыстыру туралы өтінішін қанағаттандырудан бас тартты. Іске ҚР Қылмыстық кодексінің 380-бабы («билік өкіліне күш қолдану») қосылды. Ұсталған кезінде ол полицияға қарсылық көрсеткендей делінген[29].

8 тамыз, Батыс Қазақстан облысы, құқық қорғаушы Бауыржан Зәки 2024 жылы Болашақ ауылының тұрғындары 2017 жылы Д.Кәрімовтың жеке меншігіне заңсыз берілген жайылымдық жерлер мәселесі бойынша жүгінгенін, прокуратура мен жер ресурстарын басқару департаментіне жүгінгеннен кейін сот жерді беру заңсыз деп тапқанын хабарлады[30].

8 тамыз, Тараз қаласы, Жамбыл облысында балаларды құлдықта ұстаған күдікті ұсталды. Ішкі істер министрі істі жеке бақылауға алды, деп хабарлады ведомство өкілі Ш. Әлекешев. Осыған дейін қылмыстық іс қозғалғаны туралы балалар омбудсмені Д.Зәкиева хабарлаған болатын[31].

8 тамыз, Алматы қаласы, балаларды қалдықтармен тамақтандырды деп мәлімдеген ұстаз С.Сейдахметоваға қатысты жалған ақпарат тарату туралы сотта апелляциялық шағым қаралды. Оған қарсы арызданған, №67 мектептің оқушыларын ұзақ жылдар бойы тамақтандырып келген «Рей-Ка» серіктестігі. Сот мұғалім С.Сейдахметованың пайдасына шешім шығарды [32].

8 тамыз, Алматы облысы, Талғар соты журналист Ж.Байтелова, блогер Б.Нақысбеков, Н.Шумакова, Е.Усольцеваның атына кір келтіретін ақпаратты тарату салдарынан келтірілген залалды өтеу туралы азаматтық талап бойынша сот шешімін жариялады. Сот Ж.Третьяктың «ар-намысына нұқсан келтіретін ақпаратты таратудан келтірілген залалды өтеу» туралы талап арызын қанағаттандырудан бас тартты[33].

8 тамыз, Атырау қаласы, №2 соты жергілікті тұрғын Н.Н.-ы Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 172-бабы («Шетел мемлекетінің аумағындағы қарулы қақтығыстарға қатысу») бойынша 5 жылға бас бостандығынан айырды. Іс бойынша, ер адам Ресейде жұмыс істеп жүрген кезінде қарулы күштермен келісімшартқа отырып, әскери іс-қимылдарға қатысып, сол жерде снаряд жарақатын алған[34].

8 тамыз, АҚШ, конгрессмен Д.Макговерн атап өтті: пара беруден бас тартқаннан кейін Б.Меңдіғазиевке жалған айып тағылған, есепшоттарды бұғаттау және инвестицияларды тәркілеу, оның Қазақстандағы отбасы мүшелеріне қарсы қуғын-сүргін жасалған[35].

8 тамыз, Астана қаласы, сот мүгедек баласын (I топ) кәмелеттік жасқа толғаннан кейін бірнеше ай бойы күткені үшін жәрдемақыны есептеуден бас тартуға қарсы дауласқан тұрғын Н.Н. -ның талап арызын қанағаттандырды. Сот ұлдың кәмелеттік жасқа толғаннан кейін денсаулығының өзгермегенін және әлі де тұрақты күтімді қажет ететінін атап өтіп, мемлекеттік органның әрекетін негізсіз деп тапты[36].

8 тамыз, Алматы қаласы, Яков Воронцов Мәскеу Патриархатынан тәуелсіз православие құрылымын -Қазақстандағы Константинополь Патриархатының өкілдігін құру бастамасымен Патриарх Варфоломейге хаттарға қол жинау аяқталып жатқанын хабарлады[37].

8 тамыз, Астана қаласы, Білім министрлігі 2025 жылдың 1 қыркүйегінен бастап барлық мектептерде бұзақылыққа қарсы «ДосболLIKE» бағдарламасы басталатынын хабарлады. 2024 жылдың маусымынан бастап Қазақстанда кәмелетке толмағандарды қорлау үшін жауапкершілікті белгілейтін тікелей нормалар күшіне енді. Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексі 127-2-баппен «Кәмелетке толмағанды қорлау (қорлау, киберқорлау)» толықтырылды[38].

9 тамыз, Ақтау қаласы, қала тұрғындары ҚР Президентінің Іс басқармасына, облыс және қала әкімдіктеріне экологиялық мәселелерге және Қошқар-ата өнеркәсіптік қалдық қоймасынан келетін сасық иіске қатысты хабарласты[39].

9 тамыз, Ақтау қаласы, Камила Қабиеваның 1,5 жасар бүлдіршін баласын балабақшада ұрып-соққан, тергеу басталды. Кішкентай қызды 2 жасар екі қыз жарты сағаттан астам уақыт бойы соққыға жыққан. Видеода олар оның денесінің әр жерінен тістеп, тепкілеп, басын төсекке ұрған. Балабақшадағылар болған жағдайды жасыруға тырысқан[40].

10 тамыз, Қостанай облысы, бойынша Меңдіқара және Қамысты аудандарының лауазымды тұлғалары аз қамтылған отбасы балалары үшін мектепте тамақтандыруда сыбайлас жемқорлық әрекеттерін ұйымдастырып, ЖК «Гудиал» жосықсыз өнім берушінің заң бұзушылықтарын жасырған[41].

11 тамыз, Астана қаласы, М.Жыланбаевтың (ҚР ҚК 258, 405-бабы, 7 жылға бас бостандығынан айырылған) қызы А.Жыланбаева әкесінің денсаулығының өте нашарлығы, қамаудағы антисанитариялық жағдай және колонияда оның құқықтарының жүйелі түрде бұзылуы туралы видео арыз берді[42].

11 тамыз, Өскемен қаласы, №2 соты блогер А.Князевті (ҚР ҚК-нің 194-бабының 2-бөлігімен) кінәлі деп танып, 4 жылға бас бостандығынан айыру жазасын кесті және А.Князевтен зардап шеккен полиция қызметкерлері А.Алтаев, Д.Шакиртов пен Р. Дәулетхановқа 500 мың теңге моральдық шығын өндіруді шешті[43].

11 тамыз, Алматы қаласы, адвокат Д.Кәрім, М.Дудуев 2018 жылдың ақпан айында «Алтынкөл» кеден бекетіндегі заң бұзушылықтар туралы хабарлады, онда 17 адам түрлі мерзімге бас бостандығынан айырылған болатын. Ресми нұсқа сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес сияқты айтылды, бірақ бұл оқиғаларға қатысушылардың көпшілігі басқа адамдардың мүдделеріне кедергі болдық деп санайды[44].

11 тамыз, Ақмола облысы, Ерейментау ауданы, Ақсуат ауылының тұрғындары әкімдік пен ведомствоаралық құрылымдардың жұмысына көңілі толмайтынын айтып, Елбасына үндеу жолдады. Олардың айтуынша, «Таза Қазақстан» акциясы іс жүзінде сәтсіз аяқталды: көшелер қоқыс үйінділеріне толып, орталық міндеттер – жол инфрақұрылымы, көлік және жарықтандыру жұмыстары орындалмаған[45].

11 тамыз, Степногорск қаласы, адвокат Д.Малюга саяси тұтқын М.Жыланбаевпен (ҚР ҚК 258, 405-баптары, 7 жылға бас бостандығынан айырылған) жолыққаннан кейін, Ақмола облысындағы №4 мекеме әкімшілігі тарапынан оған қарсы арандатушылық болады деп қорқатынын мәлімдеді [46].

11 тамыз, Орал қаласы, Ж. Башанов, сот оны Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 174-бабының 1-бөлігі, 256-бабының 2-бөлігімен, «өшпенділік тудыру» және «терроризмді насихаттау» баптары бойынша кінәлі деп танып, 7 жылға бас бостандығынан айыру жазасына шешім шығарды[47].

11 тамыз, ағзалары мен тіндерін трансплантациялаудан өткен науқастарды біріктіретін «Өмір сыйы», «Өмір тынысы», «Сенім», «Новое дыхание», «Берекет» қоғамдары, олардың құқықтарына шек қоятын және қолданыстағы заңнаманың нормаларын бұзатын,ҚР Денсаулық сақтау министрлігінің 2025 жылғы 30 маусымдағы бұйрығын қабылдау әрекетіне байланысты алаңдаушылықпен президент Қ.Тоқаевқа өтініш білдірді [48].

12 тамыз, Астана қаласы, «Қылмыстық-түзету жүйесінің (ҚТЖ) инфрақұрылымын жетілдіру шаралары Қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз етудің 2024-2028 жылдарға арналған тұжырымдамасында (Қазақстан Үкіметінің 2023 жылғы 29 желтоқсандағы № 1233 қаулысы) көзделген», — деді Премьер-Министр Ө.Бектенов Мәжіліс депутаттарының сауалына жауап бергенде [49].

12 тамыз, Астана қаласы, Алматы облысы әкімінің орынбасары және тағы екі шенеунік «Бағанашыл» балалар үйіндегі жанжалдан кейін қызметінен босатылды, деп хабарлады министр Ғ.Бейсембаев, сондай-ақ басқа да жағдайлардың алдын алу мақсатында мемлекеттік органдардың ғана емес, жұртшылықтың да қатысуымен онда ведомствоаралық комиссия жұмыс істеп жатыр[50].

12 тамыз, Алматы қаласаы, Құралай лақап есімді бойжеткен Дж.Ло концертіндегі волонтерлердің құқықтары мен ұйымдастырушылардың көзқарасы бұзылғанын айтқан видео жариялады: Көбіміз кәмелеттік жасқа толмаған балалар едік, таңғы сағат 11:00-ден кешкі 23:00-ге дейін жұмыс істедік, тамақ, су мәселелері туындады және тасымалдау болмады[51].

12 тамыз, Атырау қаласы, адвокат Ж.Оразбахова тергеу изоляторында 6,5 жылға сотталған блогер Р.Нығметоваға барып-қайтты, «қамау жағдайы өте ауыр. Ол жер 1937 жылғы соғыс пен қуғын-сүргін туралы фильмдер түсіруге дайын орын»-, деп хабарлады [52].

12 тамыз, Астана қаласы, Қазақстан Республикасының Білім министрі Ғ.Бейсембаев мектепке хиджабпен немесе орамалмен келуге тыйым салынғанын, қолданыстағы заңнамада міндетті мектеп формасына қатысты ережелер бар екенін, мектептер олардың қатаң сақталуын талап етуге міндетті екенін растады[53].

12 тамыз, Алматы қаласы, тірек-қимыл аппараты мен сөйлеу тілі бұзылған балаларға арналған түзету балабақшасының қызметкері С.Қарақұлова «Таным» кәсіподағын мектеп пен балабақшаға қысым көрсетуді, мүшелікке мәжбүрлеуді, негізсіз тексерулермен қорқытуды және олардың жұмысына араласуды тоқтатуға шақырып, мұғалімдерде үрей мен реніш атмосферасын туғызбауға шақырды[54].

12 тамыз, Солтүстік Қазақстан облысы, Айыртау ауданы, Новосветловка ауылының үлескерлері ел Президентіне жергілікті билік ресми түрде өзекті мәселелерді шешпей отырғанын алға тартты. Халық жер үлестеріне қатысты өз мәселелерін шынайы және ашық қарауды, құқықтарды қорғауды және әділеттілікті қалпына келтіруді талап етті[55].

12 тамыз, Астана қаласы, Қылмыстық кодекске шартты түрде мерзімінен бұрын босатуға тыйым салу туралы норма алынып тасталатын түзетулер енгізілді. Конституциялық Сот Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 72-бабының 8-бөлігінің 1-тармағына сәйкес өлім жазасы түріндегі жазасы кешірім жасау тәртібімен бас бостандығынан айырумен ауыстырылған адамдарға немесе өлім жазасын жою туралы заңның қолданылуына байланысты жазаны өтеуден шартты түрде мерзімінен бұрын босату қолданылмайды деп таныды[56].

12 тамыз, Атырау облысы, «ЖелДорТранс-Ақтөбе» теміржол кәсіпорны қызметкерлері прокуратураның озбырлық әрекеттерін тоқтатуды талап етуде. Олар Қазақстан Президентіне шағымданып, кәсіпорынды «рейдерлік» басып алу әрекетін тоқтатуды сұрайды[57].

12 тамыз, Жамбыл облысы, балалардың 5 жыл бойы үйде қалай күштеп ұсталғанын, қалай ұрып-соғып, ауыр жұмысқа салғанын айтқан видеодан кейін өгей әкеге қатысты қылмыстық іс қозғалды. Олар сондай-ақ жергілікті шенеуніктерді және имамды жауапқа тартқысы келеді: олар жағдайды білген, бірақ ештеңе істемеген[58].

12 тамыз, Орал қаласы, Орал қаласы мәслихатының депутаты М.Айсаутов прокурорға саяси тұтқын А.Өтеповтің жағдайына (ҚР ҚК-нің 190-бабы, 367-бөлігі, 3-бөлігі, 7 жылға бас бостандығынан айырылған) қатысты депутаттық сауал жолдады. Оған шартты түрде мерзімінен бұрын босату құқығын алғанға дейін 5 күн қалғанда белсендіге салынған күмәнді тәртіптік жаза себеп болды[59].

12 тамыз, Тараз қаласы, соттың мәліметінше, ағымдағы жылдың мамыр айында мектептердің бірінің оқушысы Н.Н. өзінің құрдасын ұрып-соғып, оған қатысты «әдепсіз дөрекілік» көрсеткен. Іс материалдары кінәні толық дәлелдеді. Сот ата-ананы ӘҚБтК-нің 127-2-бабының 3-бөлігі «Кәмелетке толмаған баланы қорлау (қорқыту, киберқорлау)» бойынша кінәлі деп танып, оған 27 000 теңге әкімшілік айыппұл салды[60].

13 тамыз, Жезқазған қаласы, №62 мекеме, Н.Әлтаев, ҚР ҚК-нің 366-бабының 4-бөлігімен 10 жылға бас бостандығынан айыру жазасы тағайындалған, ауырсынып төсекке жатқаны үшін ДИЗО тағы да алты айға ұзартылды. Бұрынырық оған өткір пышақ тастап кеткен болатын[61].

13 тамыз, адвокат Д.Жұбатова жәбірленуші тараптың арызы негізінде оған қарсы жала жабу бойынша қылмыстық іс қозғалғанын хабарлады. Бұрын қозғалған қылмыстық іс бойынша сотқа дейінгі тергеу деректерін жария еткені үшін іс тіркелген. Адвокат президент Қ.Тоқаевқа, Бас прокурор Б.Асыловқа, Ішкі істер министрі Е.Сәденовке адвокаттың заңды қызметіне кедергі жасау мәселесін ерекше бақылауға алуды және адвокаттарды қудалауды тоқтатуды сұрап жүгінді [62].

13 тамыз, Алматы қаласы, Qaznews24 сатиралық ақпарат агенттігі редакция қызметкерлерінің туыстарына құқық қорғау органдарының қысым көрсетуіне және жаңа тергеу тексерулеріне байланысты жабылу туралы шешім қабылдады[63].

13 тамыз, Қарағанды қаласы, Курьяновка ауылында тұрғындар қауіпті медициналық қалдықтарды жағатын зауыт құрылысына қарсы шықты, өйткені бұл ауаның ластануына және халықтың, әсіресе балалар мен қарттардың денсаулығының нашарлауына әкеледі. Олар Қазақстан Президенті мен Үкіметіне бұл жобаны жүзеге асырудан мүлде бас тартуды және бұл мәселеге нүкте қоюды талап етіп үндеу жолдады[64].

14 тамыз, Алматы қаласы, «белсенділер Н.Темірғалиев, Ф.Сыдықов, Ж.Қазақбай, А.Мүбараков және Н.Жауылбаев ҚР Қылмыстық кодексінің 272-бабы, жаппай тәртіпсіздіктер жоспарламады, қаржы жинамады және экстремистік идеяларды сотта ұсынбады», — деді тәуелсіз эксперт А.Қаиржанов. Олар АЭС құрылысына қарсы субъективті пікірлерін білдірді[65].

14 тамыз, Астана қаласы, Қазақстанның Жоғарғы соты ақтөбелік көру қабілеті бойынша 1-ші топтағы мүгедек М.Дауыловтың шағымын қанағаттандырып, 1-ші және 2-ші сатыдағы соттардың әкімнің төтенше жағдай енгізу және оның негізінде митингілер өткізуге тыйым салу туралы шешімін заңды деп тану туралы қаулыларының күшін жойды [66].

14 тамыз, Ақмола облысы, Гранитный ауылы, №7 мекеме, А.Сыздықов (ҚР ҚК 297-бабы, 5 жылға бас бостандығынан айырылған). Сот рақымшылық жасау туралы өтінішті қанағаттандырып, А.Сыздықовтың мерзімі өтелмеген мерзімнен 1 жыл 2 ай 17 күнге қысқартылды. Осылайша, қалған мерзім 2 жыл 5 айды құрайды, бұл ЖЖА және МБШБ үшін де өтініш беруге мүмкіндік береді [67].

14 тамыз, Өскемен қаласы, жетім Ч. Құрманхан тұрғын үй кезегіне тіркелу ережесін өзгерту туралы сотқа арызданған. Сот жетім баланы, пәтер күту мерзімі 20 жыл болатын, жалпы кезекке де қоспаған тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық қызметкеріне сөгіс жариялады[68].

14 тамыз, Жамбыл облысы, тарих пәнінің мұғалімі- зейнеткер оқу жылының соңына дейін жұмыс істемек болған, бірақ директор оны жұмыстан босату туралы бұйрыққа қол қойған. Мұғалім сотқа жүгінді, сот басшылықтың әрекетін заңсыз деп тапты. Жұмысқа мәжбүрлі түрде бармаған уақыты үшін 2,1 миллион теңге төлеу мектепке міндеттелді[69].

15 тамыз, Степногорск қаласы, адвокат Д.Малюга №4 мекемеге М.Жыланбаевқа (ҚР ҚК 258, 405-бабы, 7 жылға бас бостандығынан айырылған) барды. Сотталушының құқықтары бұзылуда: бейнеқоңырауларға рұқсат бермейді, оған басқа тұтқындарды қарсы қояды, Төреғожинаға сенімхат бермейді. Қан қысымы- 69/42, тамыр соғысы – 37 [70].

15 тамыз, Астана қаласы, Д.Әбдімановтың, М.Медірқұловтың, Рамазановтың және Абдуллаевтың әйелдері күйеулеріне «екі кітап оқығаны үшін нақты мерзім күтіп тұрғанын» мәлімдеді. Үйде олар діни әдебиеттерді оқып, әңгіме-дүкен құрды; веб-сайттардан жүктеп алынған бұл екі кітап ұсталғандардың бірінің телефонынан табылған. Р.Акбарованың сараптамасы негізінде оларға ҚР Қылмыстық кодексінің 174, 405, 256-баптары бойынша айып тағылып отыр[71].

15 тамыз, Қостанай облысы, Жітіқара ауданының әкімдігі Станционный және Пригородный ауылдарының тұрғындарына митинг өткізуден бас тартты. Тақырыбы: «Құдықты бөлшектеуге қарсы және ұңғыманы бұзуға көрнекі түрде ауыр техника жіберді». Адамдар естімейтін мемлекетке шағымданады[72].

15 тамыз, ЕҚЫҰ ДИАҚБ миссиясына 2022 жылғы қаңтар оқиғалары бойынша сот процестерін бақылауда құқық қорғаушылар белсенді түрде көмектесті[73].

15 тамыз, Астана қаласы, А.Жабасова, сот ҚР ӘҚБтК-нің 488-бабының 6-бөлігімен кінәлі деп танылып, Министрліктер үйінің жанындағы акция үшін 15 тәулікке қамауға алынды. А.Жабасова 1-ші топтағы мүгедек ұлын асырап отырған жалғыз басты ана, баласына тегін жөргек алуға және басқа да жәрдемақыларға көмек көрсетуді талап етеді[74].

15 тамыз, Шығыс Қазақстан облысы, Зайсан қаласы, полиция қызметкерлері Зүлфия Сәдуақастың үйіне басып кіріп, оған 25 сәуірде Степногорск қаласындағы №7 мекеменің жанында М.Жыланбаевты қолдау акциясына қатысқаны үшін ҚР ӘҚБтК-нің 488-бабының 6-бөлігімен айып тағылды. Ол жаққа не мақсатпен барғанын сұрау үшін алып кетті[75].

15 тамыз, Ақтөбе облысында еліміздегі тұңғыш Балалардың құқықтарын қорғау департаменті құрылды. Жаңа бөлімше қорғаншылық органдарын реформалаудың негізгі элементіне айналады: өтініштер тезірек қаралады, баланың әл-ауқатына жауапты барлық қызметтердің өзара іс-қимылы үйлестіріледі[76].

15 тамыз, Петропавл қаласы, А.Қонқаев (ҚР ҚК-нің 174-бабы, 6 жыл бас бостандығынан айырылған), облыстық сот жекпе-жек кәсіпқой жаттықтырушысының апелляциялық шағымын қарауды аяқтады. Судьялар алқасы шағымды қанағаттандырмады. Палестинаны қолдағаны үшін сотталды[77].

15 тамыз, Атырау қаласы, сот алқасы блогер Р.Нығметованың апелляциялық шағымын (ҚР Қылмыстық кодексінің 190-бабы, 6,5 жылға бас бостандығынан айырылған) қанағаттандырмады, бірінші сатыдағы үкімді заңды және негізді деп танып, өзгеріссіз қалдырды[78].

16 тамыз, Астана қаласы, ҚР Қылмыстық кодексінің 177-бабы өзгертілді. Енді ол бұрынғы президент Н.Назарбаевты оған қастандық жасаудан қорғамайды, егер қазіргі заңды қызметіне кедергі жасау мақсаты болса[79].

17 тамыз, Қазақстан Республикасы, М.Жыланбаевты қолдауға арналған марафон акциясы күні белсенділер мен құқық қорғаушылар әр өңірлерінде ұсталды. Марафон М.Жыланбаевтың (ҚР ҚК 258, 405- бабы, 7 жыл бас бостандығынан айырылған) туған күніне орай ұйымдастырылды[80].

17 тамыз, Алматы қаласы, құқық қорғаушы Б.Төреғожина Ганди атындағы саябақта ұсталып, Алмалы аудандық полиция бөліміне жеткізіліп жатқанын хабарлады. Бірнеше сағаттан кейін ол қайтадан хабарласып, оқиғаны құқық қорғау қызметі үшін қудалау деп атады [81].

17 тамыз,Орал қаласы, полиция қызметкерлері саяси тұтқын М.Жыланбаевқа (ҚР ҚК 405, 258-баптары, 7 жылға бас бостандығынан айырылған) арналған марафон кезінде белсенділер Р.Кариева мен М.Ескендірованы ұстады. Кейін, оларды босатты[82].

17 тамыз, Шығыс Қазақстан облысы, Бобровка ауылы, С.Ыдырышев әкімшілік құқық бұзушылық жасағаны үшін ұсталды, өйткені белсенді М.Жыланбаевқа (ҚР ҚК 258, 405-бабы, 7 жылға бас бостандығынан айырылған) арналған марафон өтетін жерге бара жатқан [83].

17 тамыз, Шымкент қаласы, жаңадан құрылатын «Алға, Қазақстан!» партиясының мүшесі А. Е.Қоншбаев М.Жыланбаевқа (ҚР ҚК 258, 405-бабы, 7 жылға бас бостандығынан айырылған) арналған марафон өтетін жерге бара жатқан жерінде ұсталды [84].

18 тамыз, М.Жыланбаевты (ҚР ҚК 258, 405-бабы, 7 жылға бас бостандығынан айырылған) қолдау мақсатында марафон өткізілген күні Қазақстанның өңірлерінде бақылауға алынған және қамауға алынған белсенділер мен құқық қорғаушылардың тізімі [85].

18 тамыз, Алматы қаласы, Ж. Айымбетов пен Жамбыл облысындағы «Қаратау» фосфор кенін өндіру кәсіпорнында денсаулығынан айырылған басқа да бұрынғы жұмысшылар президент Қ.Тоқаевтың атына жүгініп, Алматыда өткен баспасөз мәслихатында әділетсіз өтемақы мәселесін тағы да көтерді[86].

18 тамыз, Астана қаласы, оларды аккредиттеуден бас тартқан Сыртқы істер министрлігінің әрекетін заңсыз деп тануды сұраған «Азаттық» радиосының 7 журналисіне қатысты сот процесі жалғасты. Бас тарту туралы шешімді олардың әлі де алмағаны сотта белгілі болды[87].

18 тамыз, Журналистерді қорғау комитеті (CPJ) Қазақстан билігін Азаттық радиосының 16 журналисін аккредитациялауға шақырды[88].

19 тамыз, Тараз қаласы, Б.Бақтыбаев М.Жыланбаевты (ҚР ҚК 258, 405-бабы, 7 жылға бас бостандығынан айырылған) қолдау мақсатында жарияланған марафон күні ұсталғанын және оны ұстауды ресімдеу үшін полиция бөліміне жеткізіліп жатқанын хабарлады [89].

19 тамыз, Алматы қаласы, 2025 жылғы 17 тамызда құқық қорғаушы Б.Төреғожинаның қамауға алынуына байланысты АҚЗСҚХБ-ң ашық үндеуі. АҚЗСҚХБ бұл ұстауды заң мен жалпы қабылданған нормаларды өрескел, заңсыз және демонстрациялық түрде бұзу деп санайды. Ұстау ұлттық заңнаманы да, халықаралық стандарттарды да бұзады және БҰҰ Адам құқықтары жөніндегі комитетінің, ЕҚЫҰ ДИАҚБ және Human Rights Watch құжаттары мен баяндамаларында бірнеше рет сынға алынған «алдын алу қамауға алу» тәжірибесін көрсетеді[90].

19 тамыз, Астана қаласы, мәжбүрлі некеге тұру үшін қылмыстық жауапкершілік күшіне енді. «Заң және тәртіп» тұжырымдамасын іске асыру және құқық бұзушылыққа мүлдем төзбеушілік қағидатын қамтамасыз ету мақсатында Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексіне неке қиюға мәжбүрлегені үшін қылмыстық жауаптылықты көздейтін жаңа 125-1 бап енгізілді[91].

19 тамыз, Алматы қаласы, Қазақстан билігі бұған дейін шешен билігін сынаған, кейін отанына экстрадицияланудан қорқып Қазақстаннан баспана сұраған шешен белсенді М.Мовлаевтың баспана іздеу мәртебесін ұзартты[92].

19 тамыз, Астана қаласы, «Әділ сөз» сөз бостандығын қорғау қоры Шымкент қаласы әкімінің орынбасары Р.Берденовке қастандық жасау ісі бойынша сот отырысында болған оқиғаға байланысты Жоғарғы Сот төрағасы А. Мерғалиевқа жүгінді. Отырыс барысында судья А.Қарабаев журналистер мен сот отырысына қатысушылардың қатысуында судьяның жоғары мәртебесіне сәйкес келмейтін әрекеттерге барды: ол астаналық журналист Б.Омароваға көпшілік алдында тіл шығарып көрсетті[93].

19 тамыз, Ақтөбе облысында «ҚМК Мұнай» АҚ серіктесі «Beijing Yangguantianchuan» жауапкершілігі шектеулі қауымдастығының жұмысшылары президент Қ.Тоқаевқа үндеу жазды. Жұмысшылар жалақыны көтеруді және басшылық тарапынан қысым көрсетуді тоқтатуды сұрап отыр. Қызметкерлер қиын жағдайларда – жоғары температура мен қысымда, қышқылдар мен сілтілерді қолданып жұмыс істейтіндерін айтады[94].

19 тамыз, Степногорск қаласы, адвокат Д.Малюга М.Жыланбаевтың (ҚР ҚК 258, 405-бабы, 7 жылға бас бостандығынан айырылған) қатты ісіну пайда болғанын, таңертең қатты ісінумен оянатынын, оған емдеу препараттарының қажеттілігін хабарлады[95].

20 тамыз, «Шекарасыз репортерлар» ұйымы Қазақстан Сыртқы істер министрлігінің бас тартуын «заңды» деген сот шешімінен кейін биліктің Азаттық журналистерін аккредиттеуден бас тарту шешімін айыптады. RSF арнайы мәлімдеме жасады[96].

20 тамыз, Петропавл қаласы, апелляциялық сот алқасы Ж.Көпеевтың (ҚР ҚК-нің 174-бабы 3,5 жыл бас бостандығынан айыру) өтінішін қанағаттандырмады. 01.07.2025 ж. сот үкімі өзгеріссіз қалдырылсын деген шешім шығарды[97].

20 тамыз, Human Rights Watch (HRW) «2025 жылдың 17 тамызында полиция құқық қорғаушы Б.Төреғожинаны тыйым салынған ұйымға қатысы бар деген күдікпен жүргізілген қылмыстық тергеуге байланысты ұстады және бірнеше сағат бойы қамауда ұстады. Қазақстандағы ең танымал құқық қорғаушылардың бірін бейбіт қызметі үшін нысанаға алу – қорқыту мен қорлаудың айқын үлгісі» [98].

20 тамыз, Қостанай қаласы, №38 ҚТЖД мекемесінде алғаш рет жасақтардың жергілікті жерлерінде бейнедомофондар арқылы қол жеткізуді қашықтан басқару жүйесі орнатылды. ҚББЖ (қолжетімділікті бақылау және басқару жүйесі) ҚТЖ маңызды рөл атқарады, өйткені бұл жерде қол жеткізуді бақылау тек қауіпсіздік мәселесі ғана емес, сонымен қатар құқық тәртібінің элементі, бақылау жүйесінің сотталғандардың қозғалысын есепке алу және басқару [99].

20 тамыз, Батыс Қазақстан облысы, «Қазақстан Республикасы Конституциясының 30 жылдығына байланысты рақымшылық жасау туралы» заңға Батыс Қазақстан облысының ҚАЖ мекемелерінде жазасын өтеп жатқан 150 сотталушы жатады[100].

20 тамыз, Шығыс Қазақстан облысы, Глубокое ауылы, С.Ыдырышев, аудандық сот белсендіні әлеуметтік желіде репост жасағаны үшін, ҚР ӘҚБтК-нің 488-бабы, 12-бөлігімен кінәлі деп танып, 192 000 теңге айыппұл салды[101].

20 тамыз, Қостанай қаласы, «ТоболИнфо» ақпарат агенттігі тұрғындардың байланыс сапасының нашарлығына қатысты шағымдарын хабарлайды. Жангелдин көшесі, № 54 бойынша тұрақты үзілістер. № 76 РГУ мекемесінің (тергеу изоляторы) жанында орнатылған бөгегіштерге байланысты желі жұмыс істемейді. Бұл факт Beeline кеңсесінде расталды. «Көрсетілген мекенжай бойынша №76 мекемеде ұялы байланыс желілерін бөгеу жүйелері қосылды. Әсер 1000 метрге дейінгі радиуста барлық 2/3/4G желілеріне таралады», — делінген ұялы байланыс операторының хабарламасында[102].

20 тамыз, Орал қаласы, қалалық сотта белсенді А.Өтеповтің (ҚР ҚК-нің 190-бабы, 3-бөлігі, 367-бөлігі, 3-бөлігі, 7 жыл бас бостандығынан айыру) №27 мекеме әкімшілігінің оған жаза тағайындаудағы әрекетіне қатысты шағымын қарау басталды. «Бұл тапсырыс бойынша жасалған айыппұл және ол ЖЖА-ға өтініш бергенге дейін 1,5 апта бұрын пайда болды», — деп хабарлады белсендінің әйелі[103].

20 тамыз, Степногорск қаласы, № 4 мекеме, М.Жыланбаев (ҚР ҚК 405-баптың 2-бөлігі, 258-баптың 2-бөлігі, 7-қорытынды). Әріптестері мен достары Маратты туған күнімен құттықтап видео түсіруді ұйғарды. Құттықтаулар жазылатын жерге прокурорлар, әкімдік қызметкері және үш патрульдік көлік келіп, оны құттықтап жатқан ұжымдық видеоға түсіру әрекетін рұқсат етілмеген митинг деп мәлімдеп, жол ережесін бұзғаны үшін жиналғандардың барлығына айыппұл салды[104].

20 тамыз, Алматы қаласы, Б.Төреғожина, ҚР ӘҚБтК-нің 456-2 –баптың 3 бөлігімен 78 640 теңге айыппұл салынды. Қалалық сот Б.Төреғозинаның шағымын қанағаттандырудан бас тарту туралы ұйғарым шығарды. Хабарландыру құқық қорғаушы Б.Төреғожинаның, адвокаттың және өкілдердің қатысуынсыз өтті[105].

20 тамыз, Астана қаласы, сот «Азаттық» радиосы өкілдігінің медиа корпорацияның 7 журналисіне аккредитация беруден бас тартуына байланысты Сыртқы істер министрлігіне қарсы шағымы бойынша шешім шығарды. «Сот министрліктің шешімі заңды деген қорытындыға келді, сондықтан талап арызды қанағаттандырудан бас тартылды», — деп судья шешімді оқып берді [106].

21 тамыз, Ақмола облысы, Гранитный кенті, №7 мекеме, адвокат Д.Малюга өзінің қорғауындағы А.Сыздықовпен (ҚР ҚК 297-бабы, 5 жыл бас бостандығынан айыру жазасына кесілген) кездесіп, Айдармен жеңіл жазаға айырбастау туралы арыз беру және шартты түрде мерзімінен бұрын босату мәселесін талқылады. Адвокат Айдарға 13 есеп көрсетілген құжаттарды көрсетпегенін айтады. Адвокаттың ресми сауалына олар бұл ішкі құжат екенін, оны бере алмайтындарын айтқан, бірақ адвокат онымен сол жерде танысуға болатынын айтып, жауап берген, оны жасамаған. Бұл тікелей бұзушылық[107].

22 тамыз, Алматы қаласы, адвокат Ж. Балғабаев пен белсенділер Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 179-бабы 2-бөлігі бойынша 5 жылға сотталған Д.Намазбаевты шартты түрде мерзімінен бұрын босату қажеттігін мәлімдеді. Шартты түрде мерзімінен бұрын босату туралы берілген өтініштер оң сипаттамаларына және кәмелетке толмаған 3 баласының, сондай-ақ III топтағы мүгедек жұбайының болуына қарамастан қанағаттандырусыз қалдырылды[108].

22 тамыз, Алматы қаласы, Қытайда хабарсыз кеткен Ә.Тұрғанбайдың мән-жайы белгілі болды. Қытайдан 9 жыл бұрын елге оралған, Қазақстан азаматтығын алған этникалық қазақ А.Тұрғанбай Шыңжаңда қалған туыстарына талай рет қонаққа барған, бірақ осы жазда Ғулжаға сауда-саттықпен барған кезде Қытай полициясы оны ұстап алған, туыстарымен байланыссыз және қазақстандық дипломаттармен байланыссыз белгісіз жерде қамауда отыр[109].

22 тамыз, Ranking порталының мәліметі бойынша, әкімдіктер мен министрліктерге қатысты сотқа түскен арыздардың саны екі есеге жуық өскен. Егер 2021 жылы мемлекеттік органдарға қатысты 14,5 мың талап-арыз сотқа берілсе, 2024 жылдың өзінде – 32,9 мың, бұл өткен жылмен салыстырғанда 23,7 пайызға көп[110].

22 тамыз, Астана қаласы, 2025 жылдың 31 тамызынан бастап Қазақстандағы әуе, теміржол және теңіз көлігіне билеттерді сататын тасымалдаушылар мен компаниялар барлық жолаушылар туралы ақпаратты тікелей уәкілетті мемлекеттік және құқық қорғау органдарына беруге міндетті болады. Тиісті өзгерістер Көлік министрінің міндетін атқарушының бұйрығымен енгізілді[111].

22 тамыз, «Клуни Әділет Қоры (CFJ)» Қазақстандағы біздің бақылаушыларымыздың бірі, құқық қорғаушы Б.Төреғожинаға қарсы қудалаудың өсіп келе жатқаны туралы алаңдаулы. Осы аптаның басында ол таңертеңгі серуен кезінде себепсіз ұсталып, билік оны бірнеше сағат бойы қамауға алып, Қазақстандағы оппозицияны қудалаудың тағы бір құрбаны М.Жыланбаевтың түрмеге жабылуына наразылық білдіру үшін жоспарланған митингіге қатысты сұрақ қойды[112].

22 тамыз, Астана қаласы, полицейлер Э.Бекзадинаны кәмелетке толмаған балалардың көзінше ұстап, алып кеткен, сөйтіп балаларды психологиялық күйзеліске ұшыратқан. Сот белсендіні Қазақстан Республикасы ӘҚБтК-нің 488-бабы бойынша кінәлі деп танып, 2025 жылдың 17 тамызында М.Жыланбаевты қолдап, жүгіруге қатысқаны үшін 50 АЕК (196 600 теңге) көлемінде айыппұл салды[113].

22 тамыз, Алматы қаласы, Д.Ардақұлы, ҚР ӘҚБтК-нің 488-бабы, 7-бөлігі, 1 қыркүйекте ашылатын №215 жаңа мектепті қазақ тілінде оқытуды талап еткені үшін 15 күнге әкімшілік қамауға алынды. Оған әлеуметтік желіде «мектепке барайық» деген «№215 мектеп қазақша болуы керек» деген жазба себеп болды[114].

23 тамыз, Қазақстан Ресейден кейін өзінің Aitu мессенджерін енгізумен айналысуда. Әлеуметтік желі қолданушылары оның ресейлік Макстың аналогы болатынын және шетелдік мессенджерлердің елде бұғатталғанын бірден айта бастады. Цифрлық даму министрлігі мұндай салыстырулардың дұрыс емес екенін алға тартады[115].

23 тамыз, Тараз қаласы, «Тараздағы мейірімді жүректер» қоғамдық бірлестігінің жетекшісі В.Кольченковаға 2 әйел шабуыл жасаған. Ол мұндай әрекеттерінің мақсаты – Т.Нұрматовамен блогермен сотта дау бойынша өтетін апелляциялық сот отырысы алдында оның беделін түсіру деп санайды. Бұған дейін №2 сот Т.Нұрматованы Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 131-бабының 2-бөлігімен кінәлі деп тауып, оған 73 840 теңге айыппұл салған[116].

23 тамыз, Ақтау қаласы, Т.Латифов бұрынғы әйелінің отбасында балаларына қатыгездікпен қарау туралы видео мәлімдеме жасады. Ол өгей әкесі 6 жасар қызын шелекке «суға батырғанын», балаларға түнде ұйықтауға мүмкіндік бермей оқуға мәжбүр жасағанын айтты. Қызы үнемі ұрып-соғуға шағымданды, ал үлкен өгей ұлы үйден қашып кеткен, зорлық-зомбылық туралы хабарлады. Кіші қызы әкесіне ұрып-соғу туралы тікелей айтуға қорқатын видео жіберді[117].

25 тамыз, Амстердам қаласы, бірнеше қазақстандық қазақстандық саяси тұтқындарды босатуды талап етіп, наразылық акциясын өткізді. Наразылық акциясы Қазақстанның Нидерландыдағы елшілігінің алдында өтті. Белсенділер дауыстады: «М.Жыланбаевқа бостандық! Д.Мұхаммедкәрімге, Ә.Тілеужанға бостандық!» [118].

24 тамыз, Қарағанды облысы, Қызылқайың ауылының тұрғындары президент Қ.Тоқаевтан көмек сұрағанына 1,5 ай өтсе де, ауылдағы жағдай ушығып бара жатқанына наразы. Жұрт өзіне сұрақ қояды: Ақ Орда неге қарапайым азаматтарды тыңдамайды? «Тыңдайтын Қазақстан» деген ұғым жойылды ма? [119].

25 тамыз, Алматы қаласы, әкімдік Н.Әйтеленовке 2025 жылдың 25 және 29 тамызында Алматы қалалық соты ғимаратының жанында, Б.Төреғожинаны қолдау мақсатында және бизнес орталығының жанында Алматыда бірыңғай пикет өткізуге рұқсат бермеді. Бас тарту себебі «Қорғаныс қабілетін, мемлекеттік қауіпсіздікті және халықтың өмірін қамтамасыз етуді қамтамасыз ететін ұйымдарға іргелес аумақта пикеттер өткізуге тыйым салынады (28.08. 24ж. тамыздағы № 144 Заңға қосымша)». Балама орын ұсынылмады[120].

25 тамыз, Орал қаласы, Б.Өтебаев, Р.Кариева, әкімдік белсенділердің 2025 жылдың 30 тамызында «Қазақстанның даңқты қыздары» алаңында «Қазақстанның саяси тұтқындарына бостандық, азық-түлік, дәрі-дәрмек пен коммуналдық қызметтер бағасының өсуін тоқтату, зейнетақы мен жәрдемақыларды көтеру» тақырыбында митинг өткізуге рұқсат бермеді. Бас тарту себебі айтылмады[121].

25 тамыз, Алматы қаласы, «Әділ сөз» сөз бостандығын қорғау қоры журналист О.Гусевтің мессенджерлеріне рұқсатсыз кіру әрекеттеріне байланысты SIM картасын өшіру әрекеттеріне байланысты алаңдаушылық білдіреді. Және олар бұл істі нақты бір адамға ғана емес, елдің цифрлық кеңістігіндегі сенім жүйесінің тұтастығына төнетін ықтимал қатерлердің белгісі ретінде қарастырады[122].

25 тамыз, Батыс Қазақстан облысының тұрғындары ұлдары Исабектің облыстық психиатриялық орталықта азапталып, соққыға жығылғанын хабарлады. Ата-аналар прокуратура мен құзырлы органдардан тез арада тексеру жүргізуді талап етуде. «Ұлымның өзгергені сонша, бір орнында тұра алмай қалды. Үйге апарсақ, қашпақшы болады», — дейді Ғалияш ана[123].

25 тамыз, Алматы қаласы, судья Е.Қасымбеков Алмалы аудандық сотында, атом электр стансасын салу жөніндегі референдум алдында «жаппай тәртіпсіздіктер ұйымдастырмақ болды» деген айыппен ұсталған белсенділердің: Н. Жаулыбаев, Ж.Қазақбай, Ф.Сыздықов, Н.Темірғалиев және А.Мүбарақов (ҚР ҚК 272-бабы, 1-бөлігі) ісі бойынша сотта барлық журналистерді сот залынан шығарып жіберді[124].

25 тамыз, «Демос» үкіметтік емес ұйымының жетекшісі Т.Құсайынов ашық хат жолдады: онда ол, 2010 жылдан бері Орыс православиелік шіркеуінің құрылымын Қазақстан Республикасында басқарып келе жатқан Орыс православ шіркеуінің өкілі, Астана және Қазақстан митрополиті Александрдың (әлемдегі – Могилев) өмірбаянын, беделі мен моральдық жауапкершілігін тексеруді сұрайды[125].

26 тамыз, Ақмола облысы, А.Сыздықов, №7 мекемеден сотталғандардың арыз-шағымдарын жіберуге арналған терминалдар жұмыс істемей тұрғанын, сонымен қатар 25 жылғы 19 тамызда әкімшіліктің өтініштің мәтінін өзгертіп құжаттарды уәкілетті органдарға жолдағанын анықтады, ол қылмыстық құқық бұзушылық болып табылады[126].

26 тамыз, Алматы қаласы, сот Н.Жауылбаевты, А.Мүбараковты, Н.Темірғалиевті, Ж. Қазақбай мен Ф.Сыдықовты Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 272-бабының 3-бөлігімен кінәлі деп танып бас бостандығына 4 жылға шектеу қойды, сондай-ақ 5 жыл бойына қоғамдық қызметпен айналысуға және партия құруға, оларға қосылуға тыйым салды[127].

26 тамыз, Алматы қаласы, Алмалы аудандық сотының судьясы Е.Қасымбеков «Жаппай тәртіпсіздік ұйымдастырмақ болды» деген 5 айыпталушының ісі қаралып жатқан «Азаттық» радиосы журналистерінің сот залынан шығарылуына байланысты түсініктеме берді. Судья басқа медиа өкілдерді кетіргісі келгенде «білместікпен» журналистерді сот залынан қуып жібергенін айтты[128].

26 тамыз, Ақтау қаласы, «Отпан Логистик» компаниясына қарасты №109 және №110 «Маңғыстау-Ақтөбе» пойыздарының жолсеріктері президент Қ.Тоқаев пен «ҚТЖ» төрағасына және облыс әкіміне еңбек жағдайына қатысты шағыммен жүгінді. Жұмысшылардың айтуынша, әлеуметтік пакет қысқартылды, пансионаттар мен тоқсан сайынғы төлемдер жойылды. Жолсеріктер бұл олардың еңбек жағдайын күрт нашарлатып, кәдімгі жеңілдіктерден айыру деп есептейді[129].

27 тамыз, Астанада Денсаулық сақтау министрлігі Bes.Media порталына М.Жыланбаевтың денсаулық жағдайы туралы ақпарат беруден бас тартты. «М.Жыланбаевтың денсаулық жағдайы туралы кез келген ақпарат медицина қызметкерінің құпиясы болып табылады. «Халық денсаулығы туралы» Қазақстан Республикасы Кодексінің 273-бабының 1-бөлігіне сәйкес, жеке медициналық деректер, медициналық көмекке жүгіну фактісі, адамның денсаулық жағдайы, диагнозы туралы мәліметтер медицина қызметкерінің құпиясы болып табылады», — делінген Денсаулық сақтау министрлігінің жауабында[130].

27 тамыз, Астана қаласы, әкімшілік соты адвокат М.Досқараевқа қатысты істі қарауға кірісті. Қазақстан Республикасының ӘҚБтК-нің 456-2-бабының 3-бөлігі. Полиция қызметкері жасаған хаттама негізінде іс сотқа жіберілді. Хабарламада айтылғандай, М.Досқараев «жалған ақпарат жариялаған, таратқан» [131].

27 тамыз, Алматы қаласы, Қытайда жоғалып кеткен қазақстандық Ә.Тұрғанбайдың отбасы, оның жұбайы Ғ.Шеризатқызы мен қызы Р.Әлімнұр ҚР Президентіне бейнеүндеу түсіру үшін қалалық әкімдікке барды. Бұл қазірдің өзінде биліктің назарын аударудың 8-ші қоғамдық әрекеті. ҚХР консулдығы мен ҚР Сыртқы істер министрлігі өкілдігінің жанындағы бұрынғылар бейбіт жиындарды өткізу тәртібін бұзғаны үшін айыппұл салумен аяқталған[132].

27 тамыз, gov.kz сайты елімізде жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға жеке қолдау көрсетуге бағытталған тәлімгерлік институтын дамыту жалғасып жатқаны туралы хабарлады. Бүгінгі таңда республиканың 20 өңірінде 360-тан астам азамат тәлімгер атанды[133].

27 тамыз, Қостанай қаласы, М.Сәрсенбаева (ҚР ҚК-нің 194-бабының 4-бөлігі, 2-тармағы) тергеу соты тергеу мен облыс прокуратурасының қамауда ұстау мерзімін 2025 жылғы 19 қыркүйекке дейін тағы 20 тәулікке ұзарту туралы өтінішхатын қарап, қанағаттандырды[134].

28 тамыз, Астана қаласы, әкімшілік соты полиция ҚР ӘҚБтК-нің 456-2 бабы бойынша «көрнеу жалған ақпарат орналастырды және таратты» деп айыптаған адвокат М.Досқараевқа қатысты істі тоқтатты. «Сот әкімшілік құқық бұзушылықтың болмауына байланысты істі қысқартты», — деп хабарлады судья[135].

28 тамыз, Астана қаласы, әкімшілік сотта Азаттық радиосының бұған дейін 9 журналисті аккредиттеуден бас тартқан Сыртқы істер министрлігіне қарсы шағымы бойынша кезекті сот отырысы басталды. Бұл аккредиттеуден бас тартуға қатысты жаңа сот процесі. Талапкердің өкілдері аккредиттеуден бас тартуға негіз жоқ деп есептейді. Жауап беруші басқаша есептейді[136].

28 тамыз, Талдықорған қаласы, Қоғамдық кеңес мүшесі В.Друзин Талдықорғандағы мүмкіндігі шектеулі жандарға қаншалықты қиын екенін өз мысалымен көрсетіп отыр. Талдықорған қалалық әкімдігінің қызметкерлері Вадимнің өтінішіне құлақ асып, жағдайды түзетеміз деп уәде берді[137].

29 тамыз, Батыс Қазақстан облысы, РУ-170/2 мекемесі, Б.Мендығазиев (ҚР ҚК-нің 245-бабы 3-бөлігі,218-бабы 2,3-бөлігі, 3-тармағы, 262-бабының 2-бөлігі, бас бостандығынан айыру мерзімі 5,1 жыл), бас бостандығынан айыру мерзімінің өтуіне байланысты босатылды[138].

29 тамыз, ORDA.KZ порталы Қазақстан билігі ҮЕҰ туралы жаңа заң әзірлеп жатқанын хабарлады. Белсенділер мен сарапшылар дабыл қағуда, өйткені елде бюрократия, жапсырмалар және мемлекеттік бақылау күшейуі мүмкін. Қазақстан ресейлік үлгі бойынша «шетел агенті» мәртебесін енгізеді деген қауіп бар. Бұл ретте жаңа Салық кодексінде шетел мемлекеттерінен, қорлардан және жеке донорлардан қаражат алатын ұйымдарға арнайы міндеттер белгіленетін болады[139].

29 тамыз, Атырау қаласы, 62 жастағы М.Мұханбеталиев бір жылдан астам электр арбасын алуға талпынған. Бірақ оған әр жолы бас тартады. 2010 жылдың 15 қарашасында ол жұмыстан қайтып келе жатқанда тепловоз қағып кеткен. Мүгедектер арбасынан басқа, ер адам памперс сияқты қарапайым күтім құралдарын да алмаған[140].

30 тамыз, Қарағанды облысы, Осакаров ауданы Пионерское ауылының тұрғындары президент Қ.Тоқаевқа үндеу жолдады. Халық мемлекет басшысынан олардың мәселелеріне назар аударуды сұрайды: сумен жабдықтау, электр қуаты, су басу және қоқыс үйінділері, жергілікті әкімдік не елемейтін, не көптен бері кейінге шегеретін мәселелер [141].

30 тамыз, Тараз қаласы, «БМ» ЖШС өндірісінің жұмысшылары Президент Қ.Тоқаевқа видеоүндеу түсірді. Тұрғындар заңсыздыққа жол беріп жатқан Жамбыл облысы бойынша Экономикалық тергеу департаментіне назар аударуды сұрайды. Кезінде «БМ» ЖШС-е заңсыз әрекеттері үшін жұмыстан босатылған жандардың қудалауға қатысы бар деп есептейді адамдар [142].

30 тамыз, Алматы қаласы, Конституция күні Е.Қуандық және басқа да қоғам қайраткерлері ҚР Президенті Қ.Тоқаевқа Қазақстанның сот-құқықтық жүйесіндегі заңсыздықты тоқтатуды талап етіп, үндеу жолдады [143].

31 тамыз, Өскемен қаласы, Шығыс Қазақстан облысы бойынша азаптаулардың алдын алудың ұлттық алдын алу тетігінің бір топ қатысушылары ҚР ІІМ ТЖК-нің №73 мекемесінде (тергеу изоляторы) болды. Келесі бұзушылықтар анықталды: келушілердің жеке заттарын сақтау шарттары және балалары бар әйелдерді ұстау жағдайлары одан әрі жетілдіруді талап етеді[144].

31 тамыз, Астана қаласы, А.Жабасова, сот оны қайтадан Қазақстан Республикасы ӘҚБтК-нің 488-бабын бұзды деп танып, 15 тәулікке қамауға алу туралы үкім шығарды. Оған Астанадағы Министрліктер үйі маңындағы наразылық акциясы себеп болған. 1-топтағы мүгедек ұлы бар жалғызбасты ана А.Жабасова памперс және басқа да жәрдемақы алуға көмектесуді талап етіп шықты[145].

[1] https://www.instagram.com/reel/DMz51pkNxal/?igsh=MWprcDhyd3FnMzgybg%3D%3D

[2] https://kaztag.kz/ru/news/sotrudnitsa-akmolinskoy-oblprokuratury-ugrozhaet-napisat-zhalobu-na-zhurnalista

[3] https://surl.li/pbobkt

[4] https://surli.cc/ssfahw

[5] https://orda.kz/kto-v-kazahstane-zakryvaet-sudy-dlja-zhurnalistov-kogda-gosudarstvennaja-tajna-ne-vpolne-gosudarstvennaja-404850/

[6] https://www.instagram.com/p/DMw-ostt1TZ/?igsh=eXN5aDd3a2VpZTN2

[7] https://azh.kz/ru/news/view/118043

[8]https://www.facebook.com/YermekNarymbai/posts/pfbid02ktkJChq3RTKtv318GU7uQ9z1ipTe5yCHF1K2tjrsZpEcFqSVhTk8UPC6UJwdVRfGl

[9] https://exclusive.kz/za-otkrytie-nezavisimoj-ot-moskvy-pravoslavnoj-cerkvi-vystupili-v-kazahstane/

[10] https://www.tiktok.com/@user1528320332725/video/7534243468219108613?_r=1&_t=ZM-8yfoqhMvwCm

[11] http://www.lada.kz/aktau_news/incidents/141713-eto-podstava-selchane-v-mangistau-trebuiut-proverki-prokuratury-posle-obyska-chastnogo-doma.html

[12] https://www.facebook.com/groups/ActivistsNotExtremists/posts/4242946159357968/