ҚАЗАҚСТАНДА САЯСИ ҚУДАЛАУДЫҢ 2024 ЖЫЛҒЫ 1 МЕН 30 ҚАРАША АРАЛЫҒЫНДАҒЫ ЖАҒДАЙЫНА МОНИТОРИНГ

1 қараша, Алматы қаласы, Мәскеудің өтініші бойынша Алматы әуежайында ұсталған ресейлік Е. Наказненконың экстрадициялық қамауға алу мерзімін 2025 жылдың қыркүйегіне дейін ұзартты. Ресей азаматының қамауға алынғанына 40 тәулік өткеннен кейін, Алматы қаласындағы сот қаулы шығарды. 1 қарашада апелляция, 26.10.2024 жылы қабылданған бұл шешімді өз күшінде қалдырды[1].

1 қараша, Астана қаласы,Қазақстанның 10 азаматынан тұратын топ еліміздің Бас прокуратурасына қарсы сотқа жүгінді: қадағалау органы айқын бұзушылықтарға көз жұмумен, өзінің тікелей қызметтік міндеттерін орындамайды және шенеуніктерді өз жұмыстарын жасауға мәжбүрлеуге тырысады, деп мәлімдейді олар. «Қазіргі уақытта» түсірілім тобының қатысуы туралы өтінішхат берілгеніне қарамастан, процесс баспасөзсіз өтті, журналистерді сот залына жібермеді[2].

1 қараша, Астана қаласы, А.Сыздықов, ҚРҚК 297-бабы 2-бөлігі, 5 жылға қамауға алу, Астана қаласындағы ТИЗО-дан Көкшетау қаласына ауыстырылды, ол апелляциялық шағым шыққанға дейін Астана қаласындағы ТИЗО-да отыруы қажет болатын. Алайда ол, Астанадағы ТИЗО-да орын болмағандықтан Көкшетау қаласына ауыстырылды. А. Сыздықов өзінің құқықтарының бұзылуына байланысты аштық жариялады; оған қысым жасалуда, жаман жағдайда ұстап отыр және оның өтініштері мен хаттары ТИЗО-дан шығарылмайды[3].

2 қараша, Көкшетау қаласы, №65 мекеме, А.Сыздықов, ҚР ҚК 297-бабы 2-бөлігі, 5 жылға қамауға алу, тінту іс-шаралары кезінде қызметкерлер одан темекіні заңсыз алып қойғанын, алып қою хаттамасын жасамағанын және ол жедел-тергеу тобын шақыруды талап еткеннен кейін ғана оған темекі қайтарылғанын хабарлады. Өзінің лауазымдық өкілеттігінен асқан қызметкерлерді жауапкершілікке тартуды талап етіп, А. Сыздықов құрғақ аштық жариялады[4].

2 қараша, Алматы қаласы, аудан әкімі Алин Санжар, «Жеткен жеріміз осы ма… енді әкімдер де белсенділерге қарсы әмиян ұрлау туралы «арыздарды» полицияға жазуда… масқара! Полиция баянаттарын көрдік, прокурорлардан жеткізу сөздерді көрдік, енді міне әкімдер де белсенділерге жазатын болды», — деп хабарлады құқық қорғаушы Б. Төреғожина [5].

3 қараша, Көкшетау қаласы, «Аршалы аудандық сотының В.Емцоваға қатысты қаулысы — жойылсын. ӘҚБтК-нің 147 – бабының 1-бөлігі бойынша (қасақана зақым келтіру) іс жүргізу, әкімшілік құқық бұзушылық құрамының болмауына байланысты тоқтатылсын», — делінген Ақмола облыстық сотының қаулысында[6].

4 қараша, Атырау қаласы, түнде жасөспірімдерді ұстау орын алды, жергілікті тұрғын оқиғаның куәгері болды. Оның айтуынша, полицейлер жасөспірімдерді дөрекі түрде итеріп, қызметтік көлікке итеріп кіргізді. Әйел не болып жатқанын видеоға түсіре бастады, ұсталғандарға «мал сияқты» қарайтынын хабарлады[7].

4 қараша, Астана қаласы, сотта мәдениет және ақпарат министрлігіне қарсы 9 журналистің ұжымдық талабы бойынша жарыссөз аяқталды. Журналистер аккредиттейтіннен басқа кез келген БАҚ арқылы мемлекеттік органдардан ақпарат таратуға тыйым салатын жаңа бұйрықтың ережелеріне қарсы шығады. Прокурор соттан журналистерге бас тарту беруді сұрады [8].

4 қараша, Ақтөбе облысы,Ырғыз аудандық соты Мөлдир Ғапиздің пайдасына шешім шығарды, ол мектеп-гимназия директоры Г. Нұрмановаға қарсы талап арыз берген. Сот жұмыстан шығарылғаннан кейін жұмыста еріксіз болмаған күндері үшін тазалаушыға 40266 теңге төлеуге оқу орнын міндеттеді. Тазалаушы әйел сотта оның өткен қарашада жұмыстан шығарылуы заңсыз екенін дәлелдей алды [9].

4 қараша, Алматы қаласы, АҚмЗСЖҚХБ кеңсесіне Еуропалық Одақ делегациясының басшысы, елші Алешка Симкич келді. Жан-жақты әңгіме болды, оның барысында құқық қорғаушылар, заңгерлер оған 2022 жылдың қаңтарынан кейін адам құқықтарының күрт нашарлаған жағдайы, саяси тұтқындар, өзгеше ойлайтындарды қудалаулар туралы хабарлады[10].

4 қараша, Орал қаласы, №27 мекеме, Р. Өтепов, ҚР ҚК 190-бабының 3-бөлігі, 367-бабының 3-бөлігі, 7 жылға қамалған, «Біздің еліміздегі бассыздық біздің үнсіз келісімімізден болып жатыр. Тек өзіңіз туралы ойлаудың қажеті жоқ, өйткені бұл жағдай біздің еліміздегі әрбір отбасына түсуі мүмкін. Заңсыз түрмеге қамалған басқа адамдардың мәселелеріне бей-жай қарамаңыз[11].

4 қараша, Алматы қаласы, Қазақстандағы ақпаратты білдіру, алу және тарату құқығының 2024 жылғы 24 қазан мен 4 қараша аралығындағы жағдайына шолу. Мониторинг «Әділ сөз» қорымен дайындалған, ақпарат ашық көздерден алынды [12][13].

4 қараша, Атырау қаласы, № 2 сот «ДК» журналисі О. Вертинская мен белсенді К. Ыдырысованың арызы бойынша полиция қызметкері Р. Өтениязовқа қатысты қылмыстық істі қарады. Сот Р.Өтениязовты ҚР ҚК 109-бабы 2-бөлігі бойынша кінәлі деп тануға және 461 500 теңгеге айыппұл салуға қаулы етті. Вертинская О.-ның пайдасына 400 мың теңге және Ыдырысова К.-ның пайдасына 800 мың теңге өндірілді [14][15].

5 қараша, Жаңаөзен қаласы, Ж. Досекеева, ҚР ҚК 174-бабының 1-бөлігі, сот «әлеуметтік алауыздықты қоздырды» деген айыппен 3 жылға бас бостандығын шектеуге үкім шығарды, 3 жыл бойы әлеуметтік желілерді пайдалануға тыйым салды және оны қоғамдық жұмыстарға тартуға қаулы етті. Адвокаттың айтуынша, Ж. Досекееваға қарсы істі қарау кезінде сот ғимараты ішінен құлыпталған[16].

5 қараша, Астана қаласы, Қазақстан Президенті Қ.Тоқаевқа әділетсіз жазаға наразылық білдіріп, журналистердің құқықтарын қорғауға шақырған ашық хатқа 323 адам қол қойды және ол «E-otinish» арқылы ҚР Президентінің әкімшілігіне жіберілді[17].

5 қараша, Астана қаласы, «біздікі ғана дұрыс, ал журналистер бәрін өтірік айтады» — мемлекеттік органдар жауапкер болып табылатын сот ісінде Мәдениет және ақпарат министрлігі және Әділет министрлігінің ұстанымдары шамамен осылай көрінеді. Талапкерлер — қазақстандық әр түрлі БАҚ-ың 9 журналистері. Олар ағымдағы жылдың тамыз айында министрліктің бұйрығымен бекітілген «Журналистерді аккредиттеудің үлгілік қағидаларының» жекелеген тармақтарының заңдылығына сотта дау айтуға шешім қабылдаған[18].

6 қараша, Түркістан облысы, Келес аудандық соты журналист және «Сарыағаш-информ» газетінің редакторы А.Батырбековке қатысты қылмыстық істі қосымша тергеуге жіберді. 2017 жылы № 2 Сарыағаш аудандық соты А. Батырбековті «жала жабу» деген айыппен 2 жылға бас бостандығын шектеуге үкім шығарған, сотталушыға рақымшылық жасалып, қамаудан босатылған. Енді сот бұл істі қосымша тергеуге қайтару туралы шешім қабылдады. Батырбеков сот шешімімен келіседі[19].

6 қараша, Алматы облысы, «Алматы облысы бойынша АФМ департаменті облыстық прокуратурамен бірлесіп «Шаңырақ» ҚБ басшысы А. Садырбай, аса ірі мөлшерде алаяқтық жасағаны үшін ұсталды», іске қатысы бар тағы бір адам үй қамағында, АФМ оны «сыбайлас» деп атайды[20]. А.Садырбай #НетУтильСбору қозғалысының белсендісі болып табылады және оларды қаржыландырған.

6 қараша, Алматы облысы, 2 сотталушының аналары қыздарын, олар жасамаған қылмыс үшін соттағалы жатқанын мәлімдейді. Қызының кінәсіздігін дәлелдеуге тырысып, аналардың бірі тіпті Алматы облыстық прокуратурасы ғимаратының фойесінде өзін-өзі өртеп жіберуге шешім қабылдады және енді ҚР Бас прокуратурасында әрекетті қайталауға уәде берді [21].

6 қараша, Астана қаласы, Премьер-министр О.Бектенов депутаттардың сұрауына жауап бере отырып, Қазақстан «Феминита» ұйымын экстремистік қатардағыларға қосқысы келмейтінін айтты, өйткені басқа құқық қорғау топтары мұны адамның пікір білдіру бостандығы құқығын бұзу деп санауы мүмкін[22].

6 қараша, Астана қаласы, Д.Әділбековты қолдауға арналған ашық хат туралы жарияланымнан кейін, «Құқықтық медиа-орталықтың» аккаунтында жағымсыз пікірлер толып кетті. Біздің «e-otinish»–ке жіберген хатымызды қарау үшін жауапты органды тағайындау туралы ақпарат алғаннан кейін боттардың шабуылы басталды[23].

6 қараша, Астана қаласы, ҮЕҰ коалициясының отырысы өтті, онда Қазақстандағы адам құқықтарына қатысты мәселелер талқыланды. Құқық қорғаушылар бірлескен баяндама дайындады, онда біздің еліміздегі сайлау жүйесі туралы да айтылады [24].

6 қараша, Астана қаласы, Анафина Ләззат ұсталды, сот дәл сол күні өтті, ол «пробациялық бақылау» шарттарын бұзғаны үшін Астана қаласының тергеу изоляторына жіберуге шешім қабылдады. 2023 жылы оған ҚР ҚК 379-бабы және 380-бабы бойынша 2 жылға бас бостандығын шектеу жазасы кесілген. Оның бас бостандығын шектеу мерзімінің қалған 1 жыл және 2 айы бас бостандығынан айыру жазасына ауыстырылды[25].

7 қараша, Қонаев қаласы, Алматы облыстық соты журналист Д.Мұхаммедкәрімнің 7 жылға кесілген үкімін өзгеріссіз қалдырды, ҚР ҚК 258, 405-баптары. «Қосымша мерзім ұзартылды, сондай — ақ 3 жылға қоғамдық орындарға, жиналыстарға қатысуға, сұхбат беруге және басқа да шектеулерге тыйым салынды», — деді адвокат Ғ.Нұрпейісов [26].

7 қараша, Алматы облысы, апелляциялық сатыдағы сот, ҚР ҚК 272-бабы 1-бөлігі бойынша, 4 жыл бас бостандығынан айыру мерзімін өтеп жатқан Ә. Тілеужанованың Жауғашты кентіндегі колония басшылығына өндіріп алу туралы шағымын қабылдамады. Тілеужанова Ә.-ге колониядағы мерзімін ерте босату құқығынсыз тағы жарты жылға жуық уақытта өткізуге тура келеді [27].

5 қараша, Алматы қаласы, кәсіпкер С. Каземирко өзінің баспа бизнесін рейдерлік басып алудың құрбаны болды және екі жыл бойы бұл фактіні заңдастыруға тырысуда. Қарсыластарына қарсы қозғалған алаяқтық туралы қылмыстық іс ақыры Каземирконың өзіне қарсы қойылды[28].

7 қараша, Астана қаласы, Қазақстанның мемлекеттік органдары балаларға «ЛГБТ- қозғалысының әсерін» зерттеп жатыр, деп хабарлады Премьер-министр Олжас Бектенов, Мәжіліс депутаттарының сұрауына жауап бере отырып олар бұрын әйелдер құқығын қорғайтын «Феминита» қозғалысын «экстремистік ұйым» деп тануды талап еткен болатын[29].

10 қараша, Алматы қаласы, якутиялық соғысқа қарсы белсендісі және панк-музыкант Аммосов Айхал (паспорттық аты Иванов Игорь) Қазақстандағы түрмеден 8 қазанда босатылды, бірақ ол бұл туралы Германияға көшкенге дейін хабарламаған, онда ол Ресей билігінің оны экстрадициялау туралы өтінішіне байланысты жіберілген еді. Германияда гуманитарлық виза алды. Белсенді Қазақстандағы түрмеде нашар жағдайда өмір сүргенін — таза су, жылу, кітапқа қол жетімділік болмағанын, оған сәлемдемелер берілмегенін айтты[30].

11 қараша, Астана қаласы, Мәдениет және ақпарат министрлігіне қарсы, 9 журналистің Қазақстандағы аккредиттеудің жаңа ережелері туралы шағымын сот қабылдамай тастады[31].

11 қараша, Астана қаласы, ҚР ІІМ Қылмыстық-атқару жүйесі (ҚАЖК) комитетінде бұрынғы министр Қ. Бишімбаевтың қашып кеткені туралы хабарламаларды теріске шығарды. «Осы жалған ақпаратты таратуға қатысты қылмыстық іс қозғалды және кінәлілер жауапқа тартылатын болады», — деп хабарлады ҚАЖК баспасөз қызметі [32].

11 қараша, Алматы қаласы, «Әділ сөз» қоры журналистерді аккредиттеудің үлгілік қағидаларының 11-тармағы 1) тармақшасының Конституцияға қайшы келетіндігін мойындау туралы журналистердің талаптарын қабылдамаған сот шешіміне қатты түңілгендерін білдіреді. Біз бұл шешім журналистердің ақпаратты еркін таратуға конституциялық құқығын бұзады, сондай-ақ ҚР Конституциясында бекітілген Құқықтық мемлекет қағидаттарына қайшы келеді деп санаймыз[33][34].

11 қараша, Алматы қаласы, Қазақстандағы ақпаратты білдіру, алу және тарату құқығының 2024 жылғы 31 қазаннан 11 қарашаға дейінгі жағдайына шолу. Мониторинг «Әділ сөз» қорымен дайындалды, ақпарат ашық көздерден алынды [35][36].

12 қараша, Алматы қаласы, адвокаттар Санрай Смағұлова мен Нұрбек Тоқушевтің «Қылмыс құрамы болмаған жағдайда тергеу қала тұрғынына қатысты істі үш рет тоқтатты, алайда прокуратура талап етуді жалғастыруда» тақырыбында баспасөз мәслихаты АҚмЗСЖҚХБ-да өтті [37].

12 қараша, Алматы қаласы, А. Достияров, «Аманат» билік партиясының кеңсесіне келіп, Қазақстан халқынан кешірім сұрауға шақырды. А. Достияров «Нұр Отанның» құқықтық мұрагері «Аманат» қоғамдық-саяси жағдайға, елдегі сілкіністерге, оның ішінде оппозициялық саясаткерлерді өлтіруге жауапты екенін айтты [38].

12 қараша, Көкшетау қаласы, № 65 мекеме, Атбасар қаласындағы колонияда азаптауға ұшыраған Т. Дәнебаев, ҚР ҚК 174-бабы 3 жылға қамауда, өзінің ұрланғаны туралы мәлімдеді. Т. Дәнебаев №64 мекемеден Көкшетаудағы №65 мекемеге ескертусіз түнде ауыстырылды және қауіпті жағдайда қалды, себебі №65 мекеме бастығы Абай Ақтанов бұрын Атбасарда болған [39].

12 қараша, Алматы қаласы, егер нәтиже алдын ала белгілі болса да, мемлекетті сотқа беру неге маңызды. Сотқа ұжымдық талап қою деген, бұл бейінді министрліктің саясатына қарсы қоғамдық наразылықты білдіреді. Ақпарат министрлігіне қарсы сот ісінде журналистердің ұтылатыны күтілген жағдай, — деп жазады журналист Джамля Маричева[40].

12 қараша, Астана қаласы, адвокат М.Досқараевтың және сотталған А.Сыздықовтың апелляциясы қаралды, ҚР ҚК 297-бабы, 5 жылға сотталған. Сот қаулы етті: Астана қаласының қылмыстық істер жөніндегі сотының А.М.Сыздықовқа қатысты 27.09.2024 жылғы үкімі өзгеріссіз қалдырылсын[41].

13 қараша, Көкшетау қаласы, Атбасар колониясындағы азаптау о бойынша сот процесінде Астана қаласының белсендісі Т.Дәнебаев сөз сөйледі, ҚР ҚК 174-бабы 3 жылға қамалған, соңғы 2 жыл темір тордың ар жағында. Отырыста Т. Дәнебаев колониядағы қорлықты сипаттай отырып, 3 сағат сөйледі. Осы іс жүргізу аясында мекеменің 12 қызметкері тұтқындарға азаптау жасады деп айыпталуда[42].

13 қараша, Астана қаласы, Қазақстан Мәдениет және ақпарат министрі А. Балаева. Парламент Мәжілісінің аясында журналистердің сұрақтарына жауап бере отырып, елімізде сөз бостандығына қатысты проблемалар жоқ екенін мәлімдеді. «Шекарасыз репортерлар» ұйымының сөз бостандығы рейтингінде Қазақстан 180 елдің ішінде 142-ші орында тұрғанын, журналистер А. Балаеваның есіне салды[43].

13 қараша, Маңғыстау облысы, Жаңаөзен қаласы, «Бұрғылау жұмыстары басқармасы» компаниясының қызметкерлері ереуілге шығу және өндірісті тоқтата тұру туралы хабарлады. Кәсіпорын «Өзенмұнайгазға», «ҚазМұнайГаз» ұлттық компаниясының еншілес ұйымына қызмет көрсетеді[44].

13 қараша, Астана қаласы, Қазақстанның тәуелсіз БАҚ — тарына және олардың өкілдеріне қатысты арандатушылық болуы мүмкін, деп хабарлайды ҚазТАГ агенттігінің тілшісі. «Қазіргі уақытта белгілі бір құрылымдар жұмыс істей бастайды және тәуелсіз БАҚ өкілдерінің «тамырын басады» — Ақпараттық өрістегі жағдайды шиеленістіру нұсқаларының бірі жанжалдарды қоздыру және оларға Қазақстанның тәуелсіз журналистерін тарту болуы мүмкін [45].

12 қараша, Алматы қаласы, Қылмыстық істер бойынша сот сотталушыға Т.С.Бегадиловқа, ҚР ҚК 146-бабы 146-бабымен жәбірленуші А.Т.Сарқытбайға «қаңтар» оқиғалары кезеңінде азаптауды қолдану бойынша айыптау үкімін шығарды. «Сот үкімімен кінәні мойындау туралы іс жүргізу келісімін ескере отырып, сотталушыға арнаулы атағы мен мемлекеттік қызметте жұмыс істеу құқығынан айыра отырып, 2 жыл 6 ай мерзімге бас бостандығын шектеу түріндегі жаза тағайындалсын»[46].

13 қараша, Алматы қаласы, Алтынбайқызы Гүлжанат, Алматы облысынан, 1959 жылы туған зейнеткер-тарихшы, саяси қудалауға ұшырады, оған қатысты ҚР ҚК 272-бабы («жаппай тәртіпсіздіктерді ұйымдастыру және оған қатысу») бойынша қылмыстық іс ашылды[47].

14 қараша, Алматы қаласында Ресейдің өтініші бойынша 18 жастағы Воронеждік соғысқа қарсы белсенді — Павел Владимиров ұсталды. Ол, 4 қыркүйекте ұсталған, бірақ бұл туралы жақында белгілі болды. Ұсталудан бір күн бұрын Росфинмониторинг П. Владимировты «террористер мен экстремистер» тізіміне енгізді және РФ ҚК 20-бабының,1-бөлігі, 205-бабының 2-бөлігі террористік ұйымның қызметіне қатысуға дайындық ісі бойынша іздеу салуда [48].

14 қараша, Алматы қаласы, Қазақстандағы ақпаратты білдіру, алу және тарату құқығының 2024 жылғы 7-14 қараша аралығында жағдайына шолу. Мониторинг «Әділ сөз» қорымен дайындалды, ақпарат ашық көздерден алынды[49][50].

15 қараша, Жаңаөзен қаласы, «Өзенмұнайгаз» компаниясының мердігері, «Бұрғылау жұмыстары басқармасы» мұнай сервистік кәсіпорны қызметкерлерінің ереуілі жалғасуда. Олар 12 қарашаның кешінен ауысымға шықпай отыр[51].

19 қараша, Степногорск қаласы, №4 мекеме, М.Жыланбаев, ҚР ҚК 258, 405-баптары, 7 жылға қамалған, Түрмеде отырған белсенді, тағы да кезекті аштық жариялады. Оның адвокаты М. Досқараев «белсенді 13 қарашадан бастап тамақтанудан бас тартты»,- деп хабарлайды[52].

19 қараша, Қонаев қаласы, К.Қлышев ҚР ҚК 405-бабының 1-бөлігі 5 жылға қамауда, К.Қлышевтің бас бостандығынан айыру жазасын бас бостандығын шектеуге ауыстыру туралы өтінішін қарау бойынша сот отырысы өтті. Сот жазаның болуына және «теріс мінез-құлық дәрежесіне» байланысты бас тартты, онымен К. Клышев келіспейді және жаза қолдануға шағымданды [53].

19 қараша, Жаңаөзен қаласы, «Өзенмұнайгаз» басқарма төрағасы Ж. Саймағамбетов ереуілге шыққан жұмысшылардың біріне балағат сөздер айтып қорқытты. «Өзенмұнайгаз» топ-менеджерінің іс-әрекетінде ҚРҚК 115-бабы (қатер) мен 131-бабы (қорлау), ҚР ӘҚБтК-нің 434-бабы 1-бөлігі (қоғамдық орында балағат сөзбен айтылған ұсақ бұзақылық) бұзушылықтарын көруге болады [54].

19 қараша, Жаңаөзен қаласы, жетінші күні «Бұрғылау жұмыстары басқармасы» компаниясының қызметкерлерінің митингі жалғасуда. Наразылыққа мыңнан астам адам қатысты. Жұмысшылар лагерь ұйымдастырды, ереуіл тәулік бойы жалғасуда. Мұнайшылар белгісіз адамдардан келетін қауіптер туралы хабарлады[55].

19 қараша, Астана қаласы, Қазақстанның мемлекеттік кеңесшісі Е. Карин қоғамдық пікірталастарда кейбір тақырыптар бойынша «қызыл сызықтар» туралы тағы да мәлімдеді. «Qazaqstan» телеарнасына берген сұхбатында Е. Карин тағы да мемлекеттік газеттегі мақаласында «қызыл сызықтар» туралы айтқан сөздерін ұстамдылыққа шақырумен түсіндірді [56].

19 қараша, Астана қаласы,«Құқықтық медиа-орталық» ҚҚ және бірқатар құқық қорғау ұйымдары БҰҰ арнайы баяндамашысына, өз жарияланымы үшін ҚР ҚК 419-бабымен, 4,6 жылға бас бостандығынан айырылған журналист Д. Әділбековтың әділетсіз үкіміне назар аударуды сұрап хат жолдады [57].

20 қараша, Астана қаласы, Өскемен қаласынан Ахметжанов Серікжан Қазақстан үкіметіне қарсы Астананың азаматтық сотына талап қойып, уақытты ауыстыру туралы қаулыны заңсыз деп санап, күшін жоюды талап етті [58].

20 қараша, Алматы қаласы, Алматы Наурызбай ауданының тұрғындарымен және заңгер Е. Қалиевпен белгілі тегі бар талап қоюшының құқық белгілейтін құжаттардың түпнұсқалығының жалғандығын елемей, қарапайым тегі бар 4 үй иесін отбасыларымен бірге үйлерін босатуға міндеттеген Наурызбай аудандық сотының бас тартуы туралы баспасөз конференциясы өтті[59].

20 қараша, Алматы қаласында «Media Құрылтай» өтті. Бұл жыл сайынғы конференция, онда БАҚ саласындағы мамандар мен сарапшылар Қазақстанның медиасферасының ең өзекті мәселелерін талқылайды. Әлеуметтік медиа фейктері, жасанды интеллект және штатты қысқарту — бұқаралық ақпарат құралдарының басты қиындықтары[60].

20 қараша, Астана қаласы, «Алға, Қазақстан!» партиясының бастамашыл топ белсенділері Қазақстан Әділет министрлігіне саяси ұйымды тіркеуге есеп бойынша 25-ші өтінім берді. Құжаттар Астанадағы Министрлік қызметкерлерімен қабылданды[61].

20 қараша, Алматы қаласы, әкімшілік сот «Қазақстандағы еркін Еуропа/Азаттық радиосы» медиакорпорациясының өкілдігін ҚР ӘҚБтК-нің 456-2-бабы 2-бөлігі «жалған ақпаратты орналастыруға, таратуға» кінәлі деп таныды және 184000 теңге (шамамен 370 доллар)айыппұл салу туралы қаулы шығарды[62].

20 қараша, Орал қаласы, апелляция 22 жасар Нариман Рагуфтың қайтыс болуы туралы іс бойынша үкімді өзгеріссіз қалдырды, сотталушы орындығында Е.Сәтбаев пен Е.Қадырбаев. Судьялар сот залынан шыққан кезде, сотталушы Е.Сәтбаевтың әкесі – Жанқабыл Сатпаев «Umarovnews» журналисі Т.Омаровты оң қолымен ұрды. Соққы жақ пен тамақ аумағына тиген[63].

20 қараша, Алматы қаласы, «Әділ сөз» сөз бостандығы қоры Батыс Қазақстан облыстық сотының ғимаратында болған «Umarovnews» желілік басылымының журналисі Т.Омаровқа жасалған шабуылға алаңдаушылық білдіреді[64].

20 қараша, Астана қаласы, ҚР Конституциялық сотында «Иегова куәгерлері» христиан қауымының атынан түскен талап арыз қаралды, олар миссионерлік қызмет ұғымына қатысты заңнама ережелерінің конституциялық нормаларын бұзды деп есептейді. Өскемен қаласының тұрғынының Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы ҚР Заңының 1-бабы, 5)тармақшасының , сондай-ақ басқа да баптардың Конституцияға сәйкестігін тексеру туралы өтініші бойынша қаралуда[65].

20 қараша, Степногорск қаласы, А. Садуақасова, ҚР ҚК 274-бабының 4-бөлігі, 405-бабының 2-бөлігі, 3 жыл бас бостандығын шектеу. Шартты түрде мерзімінен бұрын босату туралы өтініші қаралды. Сот құқық қорғаушыға өтінішті қанағаттандырудан бас тартты[66][67].

21 қараша, Петропавл қаласы, Ж.Көпеев ұсталды, ҚР ҚК 174-бабы (ұлтаралық алауыздық), тергеу соты 2 айға қамауға алуға санкция берді. №66 мекемеде отыруы мүмкін[68].

21 қараша, Алматы қаласы, баспасөз мәслихатында тәңіршілдікті жақтаушылар оларға қарсы құқық қорғау және сот органдарын тарта отырып майдан ашылғанын мәлімдеді. Соңғы уақытта 3 әйелге қатысты қылмыстық іс, тағы біреуіне қатысты әкімшілік іс қозғалды. Тәңірлік көзқарастарды ұстанатын қазақстандықтар қылмыстық және әкімшілік тәртіпте қудалауға айналатын ұйымдасқан шабуылдарға ұшырағандарын айтады[69].

21 қараша, Алматы қаласы, Алматы метрополитенінің бұрынғы қызметкерлері баспасөз мәслихатын өткізді, онда «Метрополитен» КМК басшылығына қысым мен жұмыстан босату салдарынан сотқа талап-арыз беруді жоспарлап отырғандары туралы хабарлады. Олар өздерін қытайлық тежегіш жастықшаларды сатып алу туралы БАҚ-қа хабарлағаны үшін жұмыстан шығарды деп санайды [70].

21 қараша, Алматы қаласы, қылмыстық істер жөніндегі мамандандырылған сотта алқабилердің қатысуымен 2 айдан астам уақытқа созылған процесс аяқталды, ол Сұңқар Бейбітті «Магнум» сауда желісінің иелерінен, осы желіс дүкендерінің жарамдылық мерзімі өткен азық-түлік сатуына шағымдарды тоқтату үшін, ірі сома бопсалады деген айыптау бойынша процесс[71].

21 қараша, Алматы қаласы, Қазақстандағы ақпаратты білдіру, алу және тарату құқығының 2024 жылғы 14-21 қараша аралығындағы жағдайына шолу. Мониторинг «Әділ сөз» қорымен дайындалды, ақпарат ашық көздерден алынды[72][73].

21 қараша, «ARTICLE 19» Халықаралық ұйымы журналист Д.Әділбековтың ісі, ҚР ҚК 419-бабымен 4,6 жылға жалған ақпарат таратқаны үшін бас бостандығынан айыру бойынша мәлімдеме жасады. Ұйым өз мәлімдемесінде Қазақстан билігінің әрекеттерін айыптап, үкім елдегі БАҚ бостандығын басудың алаңдатарлық үлгісі екенін атап өтті [74].

22 қараша, Женева қаласы (Швейцария) Қазақстандық құқық қорғау ұйымдары коалициясының баяндамасының тұсаукесері өтті. Ақпаратта мемлекеттің халықаралық міндеттемелеріне сәйкес адамның негізгі құқықтары мен бостандықтарын қамтамасыз ету мен қорғаудағы заңнамалық, институционалдық және практикалық проблемалар тұрғысынан Қазақстандағы ахуалды жалпы бағалау, сондай-ақ Әмбебап кезеңдік шолу шеңберінде ұсынымдардың орындалуын бағалау қамтылған [75].

22 қараша, Алматы қаласы, сот Алматыда АЭС референдумы алдында ұсталған 5 белсендіні қамауға алуды тағы бір айға ұзартты, олар 1 қазанда «жаппай тәртіпсіздіктерді ұйымдастыруға тырысқан» үшін деп қамауға алынған. Н.Жаулыбаев, Жанат Қазақбай, Ф.Сыздықов, Н.Темірғалиев және А.Мүбараков[76].

22 қараша, Алматы қаласы, «ҚР омбудсменінің Т.Дәнебаевты азаптау жөніндегі сотта бақылауды қамтамасыз етуге бас тартуы. Біздің өтінішіміз және Ақмола облысы бойынша орындаушының жауабы. Соңында, тағы да сенімхат талап етіледі», — деді құқық қорғаушы Б.Төреғожина[77].

22 қараша, Астана қаласы, А. Жабасова, ҚР ӘҚБтК-нің 434-бабы, 1-бөлігі, президент әкімшілігінің ғимаратында заңды бұзды деп 10 тәулікке қамауға алынды. Ол 2 ересек мүгедек баланың анасы[78].

23 қараша, Жаңаөзен қаласы, «Өзенмұнайгаз» мұнай компаниясының ереуілге шыққан қызметкерлерінің айналасындағы арандатушылықтар бәрін де шаршатты», — деп хабарлады журналист Е. Бейсенов, Жаңаөзендегі жағдай туралы[79].

25-26 қараша, Алматы қаласында отбасылық-тұрмыстық зорлық-зомбылыққа қарсы күрес жөніндегі Орталық Азия конференциясы өтуде, онда Қазақстан, Қырғызстан, Өзбекстан және Тәжікстан өкілдері зорлық-зомбылық деңгейін төмендету үшін әйелдердің құқықтарын қорғау жөніндегі заңнамалық шаралар мен бірлескен бастамаларды талқылайды[80].

25 қараша, Жаңаөзен қаласы, «Өзенмұнайгаз» АҚ Бас директоры Саймағанбетов Жанболат Жаңаөзендегі «Бұрғылау жұмыстары басқармасы» компаниясының ереуілге шыққан қызметкерлеріне бейнеөтініште ереуілді тоқтатып, кеше өз міндеттеріне оралған жұмысшылар 50% — ға дейін еңбекақы алатынын хабарлады. 25 қарашадан кейін жұмысқа шықпаған қызметкерлерге жалақы есептелмейді», — деді ол [81].

26 қараша, Астана қаласы, Президент Қ.Тоқаев мемлекеттік қызметшілердің жұмысына қатысты өзінің бұрынғы жарлықтарына түзетулерді бекітті. Қазақстан саясаткерлері Президенттің тапсырмаларын орындамағаны үшін жазаланатын болады[82].

26 қараша, Талдықорған қаласы, журналист С.Дүйсенова тағы да сот тергеуінде, оған және белсенді Мүлкібаева К.-ға қарсы 6 әкімшілік және азаматтық іс қозғалды, оның ішінде мереке туралы жариялағаны үшін Кербұлақ ауданы әкімінің орынбасарының 4 млн. теңгеге талабы бар [83].

26 қараша, Астана қаласы, М.Күкетаева, ҚР ӘҚБтК-нің 434-бабының 2-бөлігі, 15 тәулікке қамауға алу. Қазақстан Республикасы Жоғарғы сотының залында, айналасындағыларға құрметсіздік білдіретін іс-әрекеттер жасады, осылайша әкімшілік жаза қолданылғаннан кейін бір жыл ішінде қайталап жасалған ұсақ бұзақылық жасады [84].

26 қараша, Өскемен қаласы, «Инвесторларға-ақша, балаларға-қатерлі ісік», «Экологиялық геноцид», «Біз күн сайын уланамыз» — осындай ұрандармен Риддерден келген белсенділер тобы Өскеменде экология тақырыбында митинг өткізді. Адамдар ШҚО-дағы экология мәселесіне, соның ішінде өзендердің жүйелі ластануына, топырақтың улануына, сондай-ақ атмосфераға тұрақты шығарындыларға жұртшылық пен жергілікті биліктің назарын аударуды ұйғарды [85].

27 қараша, Алматы қаласы, жеке қабылдаудан негізсіз бас тарту бойынша Қазақстанның Жоғарғы сотына ұжымдық талап қою туралы баспасөз конференциясы. Заңсыз, әділетсіз, негізсіз және орындалмайтын сот актілері салдарынан құқықтары бұзылған бірқатар қазақстандықтар заңды күшіне енген сот актілеріне ұсыныс енгізу туралы өтінішпен ҚР Жоғарғы Сотының Төрағасына бірнеше рет жүгінді [86].

27 қараша, Ақмола облысы, Шортанды ауылы, белсенді А.Джахиннің үйін сырттан бақылау. Үйден алыс емес жерде 3 көлік тұр. Сыртқы бақылауды жүргізетін қызметкерлер: жедел уәкіл А.Бегалин аға жедел уәкіл С.Шаменов [87].

27 қараша, Қарағанды қаласы, қылмыстық істер жөніндегі сот ҚАЖ мекемесі басшысының орынбасарын сотталғанды азаптағаны үшін 2 жылға бас бостандығынан айырды. Сот оны ҚР ҚК 146-бабының 2-бөлігіне («Қатыгез, адамгершілікке жатпайтын немесе ар-намысты қорлайтын қарым-қатынас, азаптау») сәйкес кінәлі деп таныды[88].

27 қараша, Алматы қаласы, «Қазақмыс» корпорациясында мертіккен бұрынғы қызметкерлер өздерінің құқықтарының бұзылғаны мен әділетсіздік жөнінде мәлімдеп, қожайындарына қарсы санкциялар енгізуді талап етті. «Қазақмыс» мүгедектері қызметкерлердің құқықтарының бұзылуын тергеу жөніндегі қоғамдық комиссия құруды және алған мертігулері үшін лайықты өтемақы төлеуді талап етеді [89].

27 қараша, Семей қаласы, Абай облысы сотының әкімшілік істері жөніндегі сот алқасы Е.М. Аққожаның өтініші бойынша жеке пикет өткізу құқығын бұзу бөлігінде істі қарады. Сот өтінішті қанағаттандырусыз қалдырды, өйткені сот алқасы істің материалдарын зерделеп, әкімдік тарапынан бұзушылықтарды анықтаған жоқ [90].

28 қараша, «Қазақстан билігі журналист Д.Әділбековтың айыптау үкіміне қатысты апелляциялық шағымының әділ сот талқылауын қамтамасыз етуі керек», — деді «Human Rights Watch» құқық қорғау ұйымы. Жарияланған мәлімдемеде HRW Астананы елдегі журналистердің сөз бостандығы құқығын жүзеге асырғаны үшін темір тордың артында қалмауын қамтамасыз ету үшін заңнаманы қайта қарауға шақырады[91].

28 қараша, Алматы қаласы, Адам құқықтары бюросында баспасөз конференциясы мына тақырыпта өтті: «Қоғамды жалған ақпараттандыруға жол берілмейді!». Кербұлақ ауданының тұрғындары белсенді К. Ж. Мүлкібаеваны заңсыз қудалау туралы шынайы көріністі қоғамға жеткізгісі келеді[92].

28 қараша, Көкшетау қаласы. Ресей президенті В. Путиннің Қазақстанға келуіне қарсы шыққан М. Жанұзақовқа, Б.Балташевқа және У.Негметовке айыппұл салынды. Сот оларды ҚР ӘҚБтК-нің 434-бабы 1-бөлігі бойынша кінәлі деп атады және әрқайсысына 51688 теңге көлемінде айыппұл салды [93].

28 қараша, Маңғыстау облысы, Мұнайлы ауданы, Ө.Тұрдиева, «Femina vertute» құқық қорғаушысын сот ғимаратында полицейлер заңсыз ұстады. Оны ҚР ӘҚБтК-нің 434-бабы 1-бөлігі бойынша жауапқа тарту үшін тірек пунктіне алып кетті. Ө. Тұрдиева хаттама жасау кезінде өзінің қорғау құқығының бұзылғаны туралы хабарлады[94].

28 қараша, Алматы қаласы, Қазақстанның жастар ақпараттық қызметі жобасының сайты (МИСК) youth.kz жастарды адам құқықтары туралы хабардар ете отырып, Маңғыстау облысы бойынша Экономикалық тергеу департаментінің нұсқауы бойынша бұғатталып, ол «Кибернадзор» ақпараттық жүйесіне енгізілді. ҚЖАҚЖ (МИСК) Қазақстан аумағында бұғаттау туралы хабарлады, бірақ VPN арқылы ашылады[95].

28 қараша, Қостанай қаласы, қалалық сот азамат С. Зинченконың ар-намысын, қадір-қасиетін, іскерлік беделін қорғау және моральдық зиянды өтеу туралы Т. Гросстың талабы бойынша ішінара қанағаттандыруды шешті: желіде теріске шығаруды жариялауды міндеттеу және Т.Гросстың пайдасына 200 мың теңге өтемақы мен сот шығындарына 100 мың теңге өндіріп алу[96].

29 қараша, Шымкент қаласы, сот А.Идаятовтың Еңбек және әлеуметтік қорғау Комитетінің департаментіне іс-әрекет пен әрекетсіздік туралы әкімшілік талабын қанағаттандыруға шешім қабылдады. «22.07.24 Ж.және 09.08.24 ж. өтініштерді қарау жөніндегі іс-әрекеттерді заңсыз деп танылсын және өтініштерді қарау кезінде жіберілген бұзушылықтарды жою міндеттелсін»[97][98]

29 қараша, Астана қаласы, Мәдениет және ақпарат министрлігі «мәдени, адамгершілік және отбасылық құндылықтар» нормаларын айқындайтын, «Бұқаралық-медиа мониторингін жүргізу қағидалары» нормативтік-құқықтық актін әзірлейтінін хабарлады[99].

29 қараша, белсенділер Қазақстанның әртүрлі қалаларында Бірыңғай уақыт белдеуіне қарсы бейбіт митингілер өткізу туралы хабарлама берді. Акцияны 6-16 желтоқсан аралығында Қарағанды, Жезқазған, Шымкент, Тараз, Алматы, Талдықорған, Семей, Өскемен, Павлодар, Петропавл және Астанада өткізу жоспарлануда. Әкімдіктер оларды өткізуге әлі келісім берген жоқ [100].

29 қараша, Ақтау қаласы, мұнайшылар жолдарды жауып тастауға тырысты, әлеуметтік желілерде бір топ адам жаяу жүргіншілер өткеліне шығып, көлік қозғалысын тоқтатуға тырысатын бейне таралуда [101].

30 қараша, Алматы қаласы, Жаңа адамдар (облыстық ұйым) 1000 белсенділері митингке шығып Алматыдағы мерзімі өткен ойлауға қарсылық білдірді. Бастапқыда акцияның тақырыбы Алматы дүкендерінде мерзімі өткен азық-түлік өнімдерін сатуға наразылық болуы тиіс еді. Алайда, іс — шараны дайындау барысында сөрелердегі мерзімі өтіп кеткендер — бұл кешіктіріп ойлау проблемасының көрінетін бөлігі ғана екендігі белгілі болды. Бұл мәселе ел үшін әлдеқайда қауіпті [102].

30 қараша, Астана қаласы, № 64 мекеме, саяси сотталушы Т. Дәнебаев, ҚР ҚК 174-бабы 3 жылға түрмеге қамалған, «European Parliament»-ке көмек сұрап бейне өтініш жазды, сондай-ақ азаптау және Қазақстан түрмелерінде не болып жатқаны туралы айтты [103].

Ақмола облысы, Шортанды ауылы, А. Джахин, ҚР ӘҚБтК -нің 488-бабы 11-бөлігі бойынша хаттама толтыру үшін №2-бөлімге келу қажеттігі туралы смс-хабарлама алды. Негізі: 2024 жылғы 18 қыркүйекте Ақмола облысының облыстық сот ғимаратының жанында, ол Т. Дәнебаевты қолдау үшін рұқсат етілмеген жиналысқа қатысқан деп болжануда[104].

[1] rus.azattyq.org/a/33183639.html

[2] https://rus.azattyq.org/a/kazahstantsy-sudyatsya-s-genprokuraturoy-vedomstvo-ne-reagiruet-na-obrascheniya-/33182880.html

[3]www.facebook.com/groups/ActivistsNotExtremists/posts/3966246353694618/

[4]www.facebook.com/buharzhyrau/posts/pfbid035zK7f5tNx3JoGziPb5AHDwzzTbhKiniwGxWAyL3WAF8dgvAkNZipY5BY8aDUrojKl

[5]wwwfacebook.com/toregozhina/posts/pfbid02FmDtPtLRsPRgfRZKM1wJ26YVGjym8HtdDSp3PPSLi4AZGKGoL9UaCnq9tEfc4UdPl

[6] https://kaztag.kz/ru/news/grazhdanskuyu-aktivistku-opravdali-v-sude-akmolinskoy-oblasti

[7]https://orda.kz/obraschajutsja-kak-so-skotom-ochevidcy-o-zaderzhanii-podrostkov-v-atyrau-393973/

[8] https://vlast.kz/novosti/62502-prokuror-poprosila-sud-otkazat-zurnalistam-osparivausim-pravila-akkreditacii-v-iske-k-mininformacii.html

[9] https://rus.azattyq.org/a/33188925.html

[10]https://www.facebook.com/max.bokay/posts/pfbid0TdaPzEFNLCadu6kR795t8BSuCTizS9qS2AWVZ7U7fXwRUHqw2NLnTWuc1GSmubpTl

[11]https://www.facebook.com/toregozhina/posts/pfbid02fyZyoWwae634EAspRbWecuLJnSE2ThNDqct8NwVru62VqwVGTZ4PVToqmob1SzAhl

[12] https://adilsoz.kz/weekly-monitoring/narusheniya-svobody-slova-v-kazahstane-s-24-oktyabrya-po-4-noyabrya-20.html