ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ САЯСИ ҚУДАЛАУ БОЙЫНША ЖАҒДАЙЫННЫҢ 2022 ЖЫЛҒЫ 1 ШІЛДЕДЕН 31 ШІЛДЕГЕ ДЕЙІНГІ АХУАЛДЫҢ МОНИТОРИНГІ

1 шілде, Нұр-Сұлтан қаласы, «14 наурызда мен азаптау салдарынан сегіз адам қайтыс болғанын айттым. Олардың алтауының азаптау салдарынан қайтыс болғанын Бас прокуратура растады. Тағы екеуі денсаулық жағдайына байланысты қайтыс болды», — деп хабарлады омбудсмен Эльвира Әзімова [1].

1 шілде, Атырау қаласы, сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызмет Олеся Вертинскаяны азаптау туралы мәлімдемеге «оның «дәлелдемелік базасы» жоқ және оның ісі тоқтатылды» деген жауап берді. Ісбойынша бапты алдымен азаптаудан шектен шығуға ауыстырды, енді істі жапты[2].

1 шілде, Семей қаласы, қалалық сот #Qantar2022 оқиғасы бойынша Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 272 және 380-баптарымен «Жаппай тәртіпсіздікке қатысу» және «Билік өкіліне күш қолдану» бойынша жеңілдететін мән-жайларды ескере отырып, 4 жылға шартты түрде бас бостандығынан айыруға 3 адамға үкім шығарды», — деп хабарлады ШҚО прокуратурасының баспасөз қызметі[3].

1 шілде, Атырау қаласы, қалалық алаңда өткен стихиялық митингтен кейін ондаған адам ұсталды. Ұсталғандардың көпшілігін полиция бөлімшесінде жауап бергеннен кейін босатылды,- деп хабарлады полиция департаментінің баспасөз қызметі. Митингке Қарақалпақстаннан келген еңбек мигранттары шықты, олар өз елінде наразылық білдірген халықпен ынтымақтастығын көрсетті[4].

1 шілде, қырғызстандық Сыдықов Чолпонбек — Қазақстандағы қаңтар оқиғасы кезінде қауіпсіздік күштері тарапынан азапталғандардың бірі жарты жылдан кейін толыққанды өмірге оралуға тырысатынын айтты. Оңалту жалғасуда. #Qantar2022 оқиғасынан кейін екі аяғының күрделі сынығымен Бішкекке жеткізілген болатын[5].

2 шілде, Семей қаласы, Егінбаева Кербез Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 272-бабымен #Qantar2022 қаңтар оқиғасы бойынша айыпталған оның ағасы Жолатов Азиздің ҰҚК қызметкерлерінің қысымымен өзін айыптаудан және процессуалдық келісімге қол қоюдан, бастан кешірген ең ауыр азапқа қарамастан, бас тартқанын хабарлады. ҰҚК қызметкерлері 18 жастағы белсенді Жолатовты азаптау фактілерін жасыру үшін Кербез бен оның анасына қысым көрсеткен [6]. Сондай-ақ Егінбаева Кербез соңғы 3 айда тергеу әрекеттері жүргізілмегенін және оның ағасы Жолатов Азизге азаптаудан кейін медициналық көмек көрсетілмегендіктен, оның мүгедек болып қалуына тікелей қауіп бар екенін айтты[7].

2 шілде, Алматы қаласы, «Аулада тұрған көлігімді біреу зақымдады. Оны сызып тастап, есіктерге балағат сөздер жазған. Менен біреу әдейі кек алды деген қорытындыға келдім. Мен бұл қылмысты кәсіби қызметіммен, жоғары шенді полиция қызметкерінің ұлының үйлену тойының бейнежазбасын жариялауыммен байланыстырамын», — деді журналист Михаил Козачков [8].

3 шілде, Нұр-Сұлтан қаласы, журналист Әбжан Махамбет арнайы операция нәтижесінде 50 миллион теңге алғаннан кейін бопсалау ісі бойынша ұсталып, Нұр-Сұлтан полиция басқармасының уақытша ұстау изоляторына қамалды», — деп хабарлады «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігінің» баспасөз қызметі[9].

3 шілде, Атырау қаласы, Джалғасова Жаңылсын, Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 274-бабы 2-бөлігі 3-тармағы бойынша күдікті, қызымен бірге үйден шығып жатқан кезінде полиция қызметкерлерімен күш қолданып көліктен түсіріп алумен ұсталды. Полиция қызметкерлері қамауға алу себебін хабарламаған [10].

4 шілде, Нұр-Сұлтан қаласы, Әбжан Махамбет, ҚР ҚК-нің 194-бабының 4-бөлігі, «Тергеуді рұқсат етілмеген орган жүргізіп жатыр. Заң бойынша ҚР Қылмыстық кодексінің 194-бабының 4-бөлігімен қарастырылған қылмыстарды сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызмет емес, ішкі істер органдары тергеп-тексеруі тиіс», – деп хабарлады адвокат Бауыржан Азанов[11].

4 шілде, Алматы қаласы, Қазақстанда тұратын қарақалпақстандық белсенділер, құқық қорғау органдарына өткен наразылық акцияларына байланысты жауап алу үшін шақырыла бастады. Өзбекстан ІІМ Терроризм және экстремизмге қарсы күрес басқармасының Қарақалпақстан Республикасы бойынша басқарма бастығы Айпанов Парохат пен подполковник Бабаниязов Николай құқық қорғаушы Юлдашева Тома, Мамбетова Зивяр және Төремұратов Қошқарбайдан жауап алды[12].

4 шілде, Өскемен қаласы, ОВ-156/1 мекемесі, белсенділер Иржанұлы Тимурға, Түгелбаев Мұхитқа, Қатпушев Айдынға және Сұлтанбеков Кенжебекке, ҚР ҚК 272, 269-баптары #Qantar2022 бұлтартпау шарасын үйқамаққа өзгертті[13].

4 шілде, Алматы қаласы, Тәшімова Салтанат, Қаланың ауданаралық әкімшілік сотына Әуезов ауданы бойынша ЖПҚТ ПБ полиция инспекторы Б.К. Рахымбаевтың Қазақстан Республикасының ӘҚБтК-нің 73-1-бабының 1-бөлігімен 2022 жылғы 8 мамырдағы хаттама жасау туралы заңсыз әрекетіне (әрекетсіздігіне) шағым түсірді.

5 шілде, Ақтөбе қаласы, Шахкозов Нұралы, Мәди Жұмабек және Қосыбаев Елхат, Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 269-бабының 1-бөлігі, #Qantar2022 қаңтар оқиғасы кезінде «әуежайды басып алды» деп айыпталғандар. Сот үш жарым жылға шектеу және жыл сайын 100 сағат мәжбүрлі жұмысқа тарту үкімін шығарды. Сотталушылар айыпты мойындау туралы прокурормен процессуалдық келісім жасаған[14].

5 шілде, Алматы қаласы, қаңтар оқиғасына арналған баспасөз мәслихаты өтті. Азаматтық белсенділер, заңгерлер, қаңтар оқиғасына қатысушылар мен қаза тапқандардың туыстары қайғылы оқиға туралы шындық әлі ашылмады деп есептейді[15].

5 шілде, Нұр-Сұлтан қаласы, «Тергеуші маған Әбжанға қатысты іс бойынша сотқа дейінгі тергеу деректерін жарияламау туралы келісімге қол қоюды ұсынды. Махамбет менің кез келген түбіртектерге қол қоюыма үзілді-кесілді қарсы екенін айтты. Тергеуші бейнекамера әкелетінін айтты, онда мен осының бәрін айтуға тиіспін, мен осы Қолхатқа қол қоюға міндетті болатын норманы көрсетуді ұсындым», — деді адвокат Азанов[16].

5 шілде, Талдықорған қаласы, Батырбаев Азамат, #Qantar2022, Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 272-бабы, «жаппай тәртіпсіздіктерге қатысты» деген күдікпен қаңтарда шартты түрде қамауға алынған, төрт жарым жылға бас бостандығын айыруға сот үкім шығарды. Ол процессуалдық келісімге қол қойып, кінәсін мойындады [17].

6 шілде, Алматы қаласы, Абай ескерткішіне жиналғандарды, тіркелмеген Қазақстан демократиялық партиясы жақтастарының «Назарбаевтың қылмыстары» акциясына қатысушыларды полиция мен ЖҚАЖ қызметкерлері ұстап, белгісіз бағытқа алып кетті. Жеке акцияшылардың қолында «Жаңаөзен-2011, Қаңтар-2022», «Алтынбек Сәрсенбайұлы», «Арон Атабек», «Дулат Ағаділ», «Жанболат Мамайға бостандық!» атты плакаттар болды[18].

6 шілде, Алматы қаласы, Инга Иманбай, ҚР ӘҚБтК-нің 488-бабының 12-бөлігімен, Абай атындағы ескерткіш маңында «Назарбаевтың қылмыстары» тақырыбында рұқсат етілмеген митингі қайталап ұйымдастырғаны үшін, 150 087 теңге айыппұл салынды[19].

6 шілде, Алматы қаласы, Қазыбек Бердібеков, Сағидолла Мергембаев және Берік Хамидулин, ҚР ӘҚБтК-нің 488-бабының 6,11-бөліктерімен, Абай ескерткіші маңында
«Назарбаевтың қылмыстары» тақырыбында өткен митингіге қатысқаны үшін, 15 тәулікке қамауға алынды [20].

6 шілде, Алматы қаласы, «Ұстау кезінде белсенділердің бірі- Бәйтереков Нұрболды автозак көлігінде ЕММЖ ұрып кетті», — деп хабарлады Иманбай Инга «Назарбаевтың қылмыстары» тақырыбында өткен митингте [21].

6 шілде, Алматы қаласы, Абай атындағы ескерткіштің жанындағы «Назарбаевтың қылмыстары» митингке қатысқандары үшін — Аружан Дүйсебаева, Анар Мұхаметжанова, Нұрлан Бұланбаев ҚР ӘҚБтК-нің 488 бабының 6 бөлігімен 91 890 теңге айыппұл алды; Шарбат Қаржаубаева, Сайлау Лепесов 64323 теңге айыппұл алды; Гүлнәр Мирмамбетова, ҚР ӘҚБтК-нің 488-бабының 11-бөлігімен, 153 150 теңге айыппұл алды.

6 шілде, Талдықорған қаласы, қалалық сот Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 272-бабының 2-бөлігімен, 380-бабының 1-бөлігімен бес ер адамды 4 жыл 6 айға бас бостандығын шектеу жазасына кесті. Сот талқылауы барысында #Qantar2022 қаңтар айында айыпталушылардың зорлық-зомбылық пен қиратумен қатар жүретін тәртіпсіздіктерге қатысқаны анықталды [22].

6 шілде, «Әділ сөз» сөз бостандығын қорғау қоры ұсынған 2022 жылдың 1 шілдесі мен 6 шілдесі аралығындағы Қазақстандағы сөз бостандығының бұзылуының мониторингі[23].

7 шілде, Алматы облысы, Қаскелең қаласы, Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 291-бабы «Қару ұрлау» бойынша күдікті, #Qantar2022 Қаңтар оқиғасынан кейін тергеуге түскен 17 жастағы Қадыржан Абиза өзіне дене жарақатын салды. Мойын мен басынан жараланған ол ауруханаға жеткізілді[24].

7 шілде, Қазақстандық азаптауға қарсы үкіметтік емес ұйымдар коалициясы өз елдерінде азаптауға қарсы күресетін халықаралық коалициялар мен ұйымдардың ірі халықаралық желісінің мүшесі болды және Дүниежүзілік азаптауларға қарсы ұйымның (OMCT) демеушілігімен халықаралық SOS-азаптау(SOS-Torture network) желісінің құрамына кірді [25].

8 шілде, Алматы қаласы, ЛА-155/18 мекемесі, Жанболат Мамай, Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 274-бабы 4-бөлігі, 272-бабы 1-бөлігі, 378-бабы, Қаңтар оқиғасынан кейін ұсталған #Qantar2022 Мамандандырылған әкімшілік соты белсендіні қамауда ұстау мерзімін істің күрделі және тергеу әлі аяқталмағандығына байланысты, тағы бір айға, 12 тамызға дейін ұзартты[26].

8 шілде, Нұр-Сұлтан қаласы, омбудсмен Әзімова медициналық қызметті ҚАЖ/қылмыстық -атқару жүйесінен азаматтық денсаулық сақтау саласына ауыстыру туралы айтты. «Бұл реформаның мақсаты азаматтардың медициналық қызметтерге сапалы және тең қолжетімділігін қамтамасыз ету және қамауда ұстау кезіндегі денсаулыққа қауіп төндіретін азаптау немесе қатыгездіктің басқа түрлері түріндегі заңсыз әрекеттердің алдын алу»,- деді уәкіл Эльвира Әзімова [27].

9 шілде, Қызылорда қаласы, ЗК-169/1 мекемесі, Баймағамбетов Мұратбай, Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 272-бабының 2-бөлігі, #Qantar2022 қаңтар оқиғасынан кейін ұсталған белсендіге қатысты бұлтартпау шарасы үйқамаққа өзгертілді[28].

10 шілде, Нұр-Сұлтан қаласы, «Алға, Қазақстан!» партиясын құру жөніндегі топ мүшелері Венера Жанбаева, МаратЖыланбаев, Амангелді Жахин, Назгүл Жүсіпова, Мереке Нұғманов және Алмас Матаев «Алға Қазақстан» үгіт-насихат парақшаларын тарату кезінде ұсталды. Полиция қызметкерлері олардың әрекетін заңсыз деп атап, ҚР ӘҚБтК-нің 489-бабын бұзғанын мәлімдеді[29] және әрқайсысына 150 087 теңге көлемінде әкімшілік айыппұл салынды.

10 шілде, Нұр-Сұлтан қаласы, белгілі марафоншы Марат Жыланбаев белгісіз себептермен ұсталды. Бірнеше сағаттан кейін ол босатылды[30].

11 шілде, Нұр-Сұлтан қаласы, Қазақстан Президенті Қ.Тоқаев полиция басшыларының әрекетсіздігі үшін қылмыстық жауапкершілігін қатайтатын заңға қол қойды. Құқық қорғау немесе арнаулы мемлекеттік орган қызметкерінің төтенше және жаппай тәртіпсіздік жағдайында қызметтік міндеттерін орындаудан бас тартқаны немесе жалтарғаны үшін енді үш жылдан он жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыру жазасы қарастырылады[31].

11 шілде, Нұр-Сұлтан қаласы, Қазақстан Президенті Қ.Тоқаев төтенше жағдайлар және төтенше апат кезінде немесе антитеррорлық операция аймағында құқық қорғау органдары қызметкерлеріне бағынбағаны үшін азаматтардың жауапкершілігін қатайтатын заңға қол қойды. Азаматтарды 6 миллион 380 мың теңгеге дейін (2 000 АЕК) айыппұл, түзеу жұмыстары, шектеу немесе үш жылға дейін бас бостандығынан айыру жазасы белгіленген[32].

11 шілде, Нұр-Сұлтан қаласы, Алматы, Ақтөбе, Өскемен, Тараз және Шымкент қалаларынан Қазақстан астанасына келген 20-ға жуық адам президент әкімшілігінің алдына жиналып, қаңтар оқиғалары кезінде қаза тапқан жақындарын ақтауды және #Qantar2022 қаңтар оқиғаларын әділ тергеуді талап етті[33].

11 шілде, Алматы қаласы, Иманбеков Әлібек, Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 291-бабы 3-бөлігі 4-тармағымен, Алмалы аудандық соты #Qantar2022 қаңтар оқиғасы кезінде қару ұрлады деп айыпталған адамды алты жылға бас бостандығынан айырды[34].

11 шілде, Нұр-Сұлтан қаласы, полиция қызметкерлері 2022 жылдың қаңтарындағы бейбіт шерулерден кейін ескертусіз атылғандардың және саяси қуғын-сүргін мен азаптау құрбандарының туыстарын ұстады. Олар #Qantar2022 оқиғаларын әділ тергеуді талап етіп келген болатын[35].

12 шілде, Алматы облысы, Заречный кенті, ЛА-155/14 мекемесі, Кибиров Шухрат, ҚР ҚК 174-бабы, 256-бабы 2-бөлігі, Азаптауларға қарсы коалиция Қазақстан Президентіне заңсыз сотталған және колония әкімшілігі тарапынан тұрақты қысымға ұшыраған ретінде оны қамау орнынан босату туралы өтініш жасады[36].

12 шілде, Шолпан Бегайдарова Қазақстан Президентінен жеке тыңдауын талап етеді. 6 қаңтарда ол балаларына дәрі-дәрмек алу үшін Назарбаев даңғылы мен Сәтпаев көшесінің маңайындағы дәріханаға шықты, оның көлігі оққа ұшты #Qantar2022. Үш оқ іш, жамбас және арқа жағына тиді. «Мен бұл жүйенің қалай жұмыс істейтінін түсінбеймін. Мені ведомстводан ведомствоға жібереді. Мен қазір қалыпты жұмыс істей алмаймын – үнемі дәрі — дәрмектер мен ауырсынуды басатын дәрілердемін», — дейді Бегайдарова [37].

12 шілде, Нұр-сұлтан қаласы, «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызметпен #Qantar2022 қаңтар оқиғаларына байланысты азаптау туралы арыздар бойынша 177 іс тергеуде, мұндай арыздар бойынша тағы 171 істі тергеу аяқталды — деп хабарлады Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігінің төрағасы Олжас Бектенов[38].

12 шілде, Қостанай қаласы, әкімшілік құқық бұзушылық бойынша мамандандырылған сотта «Тобыл-Инфо» АА журналисі Александра Серғазинованың ӘҚБтК-нің 73-3 – бабының 3-бөлігін «Жала жабу» бұзғаны үшін айыптау ісін қарау басталды. Журналиске өтінішті Қостанай облысы Әділет департаментінің басшысы Әмір Омаров жазды [39].

12 шілде, Бішкек қаласы, « Менің ісім бойынша тергеуді аяқтаған қаланың Ленин аудандық ІІБ бізді қылмыстық іс материалдарымен таныстырды. Сарапшылар Алматы қаласындағы #Qantar2022 қаңтардағы оқиғалар барысында менің денсаулығыма ауыр зиян келтіргенін анықтады. Жиналған материалдар Қырғыз Республикасының Бас прокуратурасы арқылы кінәлі тұлғаларды анықтау және қылмыстық жауапкершілікке тарту үшін Қазақстан Республикасының құзыретті органдарына жіберіледі», — деді джазмен Рузахунов Викрам [40].

12 шілде, Көкшетау қаласы, Жоғарғы Сот «Көкшетау-Азия» жаңалықтарының шеф-редакторы журналист, Нұржан Баймулдиннің құқығын қорғайтын адвокат Айгүл Қалқаманованың кассациялық шағымын қараудан бас тартты. Осылайша соңғы ұлттық сот инстанциясы өтті. Баймулдин мен оның адвокаты «Әділ Сөз» қорының көмегімен БҰҰ Адам құқықтары жөніндегі комитетіне жүгіну үшін құжаттар дайындауда[41].

12 шілде, Бекіжан Меңдіғазиев ағасы Меңдіғазиев Барлықтың меценаттық және құқық қорғау қызметіне байланысты қудаланылуда. Азаптауларға қарсы Коалиция Қазақстан Президентіне Бекіжанды ешқандай қылмыстық қылмыс жасамағандықтан тез арада босату туралы үндеу дайындады[42].

12 шілде, Алматы қаласы, «сағат 19.00-ге жуық адвокат Лейла Рамазанова, өзінің адвокаттық қызметін жүзеге асырыуға, Ремизовка шағын ауданына «Сакура» ТК-не қарай қорғаушының үйінде өткізілуі тиіс тінтуге қатысу үшін шықты. Тінту жүргізілетін жерге баратын жолда ол екі автокөлікпен ізіне түскен адамдарды байқады», — деп хабарлады Алматы қалалық адвокаттар алқасы [43].

13 шілде, Алматы қаласы, «АҚАА Президиумының шұғыл отырысы өтті. Шақыруға Лейла Рамазанованың кәсіби құқықтарын бұзу оқиғасы себеп болды. Президиумда прокуратура мен полицияға қарсы айып тағылды», — деп хабарлады қалалық адвокаттар алқасы [44].

13 шілде, Нұр-Сұлтан қаласы., Сембай Асқар, Мұстафин Саркетпек және Жәнібеков Орынбасар Үкімет үйінің жанына жиналған, #Qantar2022 қаңтар оқиғаларының құрбандарының туыстарына келді. Белсенділер оларға ыстық тамақ пен су әкелді. Бірақ, ЖҚАЖ қызметкерлерімен ұсталды, оларды Есіл ауданының полиция басқармасына алып келді. Онда ҚР ӘҚБтК-нің 505-бабы бойынша әкімшілік хаттама толтырылып, үш сағаттан кейін белсенділер босатылды [45].

13 шілде, Шымкент қаласы, Құлбаев Ерғали, ҚР ҚК 269-бабы 2-бөлігі, 293-бабы 2-бөлігі, #Qantar2022 қаңтар оқиғаларына қатысқаны үшін 4 жыл мерзімге шартты түрде сотталды. Қалалық сот адвокаттың дәлелдерін негізсіз деп санап, үкімге апелляциялық шағымды қанағаттандырусыз қалдырды [46].

13 шілде, Шымкент қаласы, Әштаев Жанмұрат, Сұлтанбек Қайрат, Досмамбетова Ләззат, Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 269-бап 2-бөлігі 1,6 тармағы.; 272-баптың 2-бөлігі; 405-бабы, Әл-Фараби аудандық соты#Qantar2022 қаңтар оқиғасына байланысты «жаппай тәртіпсіздік» жасады деп айыпталған белсенділерге қатысты істі қарауды бастады[47].

13 шілдеде Нұр-Сұлтан қаласы, Жыланбаев Марат «Алға, Қазақстан!» партиясын үгіт-насихат жүргізгені үшін, оны ұстау және айыппұл салу жөніндегі Сарыарқа аудандық полиция бөлімі қызметкерлерінің заңсыз әрекеттері туралы елорданың әкімшілік сотына арыз берді[48].

13 шілде, Нұр-Сұлтан қаласы, полицияның арнайы жасақтары #Qantar2022 қаңтар оқиғасында қаза тапқандардың туыстарын президент резиденциясына апаратын жолдан бөгеп тастады. Олар өздерін қабылдап, өлім туралы істерді әділ қарап, өлгендерді ақтауды талап етті [49]. Қаза тапқандардың Қазақстанның әртүрлі қалаларынан келген туыстары Ақорда маңында түнде наразылық шарасын өткізді. Наразылық білдірушілер арасында төрт айлық сәбиін қолында ұстаған ана да бар. Олар әділ тергеуді және қаза болғандарды ақтауды талап етеді — олардың көпшілігі өлгеннен кейін тәртіпсіздіктерге қатысты деп айыпталғандар[50].

13 шілде, Атырау қаласы, №1 қалалық полиция бөлімшесінің полиция қызметкерлері журналист Вертинская Олесяға қатысты Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексінің 667-бабы бойынша сотқа дейінгі тергеуді бастады. «Мен прокуратураға арыз жаздым, содан кейін прокуратура бұл істі тоқтатты. Менің ойымша, мұның бәрі қаңтарда мені азаптаумен және Атырауда әскери борышын өтеп жүрген ақтаулық Медет Амангелдімен болған жағдайды жариялауыма байланысты», — деп хабарлады Олеся Вертинская[51].

14 шілде, Нұр-Сұлтан қаласы, президент резиденциясының жанында наразылық акциясын өткізген #Qantar2022 қаңтар оқиғасы кезінде қаза тапқандардың туыстарын полиция ұстады. Олар ел президентімен кездесуді, одан қантөгіс құрбандарын ақтауды талап етті. «Бәрімізді алып кетті, Сарыарқа полиция бөліміне апара жатыр», — деді наразылық білдірушілердің бірі- Бақытжан Шыңғысбеков[52].

14 шілде, Нұр-Сұлтан қаласы, «Әділ сөз» қоры Махамбет Әбжанның ісін қорғап жатқан адвокат Шаиков Төлегенге оның кінәсін мойындап, айыбын айтып жатқаны туралы басылымдар қаншалықты сенімді деген сұрақпен жүгінді. Адвокат: «Әбжан кінәсін мойындамайды!» деп жауап берді. Адвокат прокуратураға Қылмыстық кодексте 274-бап «көрінеу жалған ақпарат тарату» барын еске салды [53].

14 шілде, Алматы қаласы, стратегиялық басқару жөніндегі бас директоры – «Қазақтелеком» АҚ басқарма мүшесі, бұрын сыбайлас жемқорлық қылмысын мойындаған Батыр Маханбетәжиев «Вечерний Алматы» және «Алматы ақшамы» басылымдарын сот шешімімен қорқытып, басылымды теріске шығаруды талап етіп отыр[54].

14 шілде, Алматы қаласы, ЛА-155/18 мекемесі, Данат Намазабаев, ҚР ҚК-нің 179-бабының 2-бөлігі, қалалық сотта аппелляциялық шағымды қарау басталды. «Жәбірленушілердің билік атынан мәлімдеме жасауға құқы жоқ, ал сараптама –/ халтура жасандылық», — деді Намазбаев сот отырысында[55].

14 шілде, Алматы қаласы, «Әділ сөз» сөз бостандығын қорғау қоры 2022 жылдың 7-нен бастап14- шілдесі аралығында Қазақстандағы сөз бостандығы, ақпарат алу және тарату құқығының жағдайына зерттеу жүргізді[56].

14 шілде, Алматы қаласы, ЛА-155/18 мекемесі, Қожаев Азамат, Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 272-бабының 2-бөлігі, 126-бабының 3-бөлігі #Qantar2022 қаңтар оқиғасы бойынша қылмыстық жауапкершілікке тартылуда. Азаптауға, заңсыз қылмыстық қудалауға шыдай алмай, өзін-өзі өлтіру туралы хат жазып, өз-өзіне қол жұмсамақ болған[57].

15 шілде, Нұр-Сұлтан қаласы, 11-14 шілде аралығында елордада болып, жақындарының өлімінің мән-жайын әділ тергеуді және қайтыс болғаннан кейін тағылған айыптарды алып тастауды талап еткен, #Qantar2022 қаңтар оқиғасында қаза болғандардың туыстары, үйлеріне тарады. Өз қалаларына кету туралы шешім, бір апта ішінде сауалдарына жауап беруге уәде берген шенеуніктермен кездесуден кейін қабылданды[58].

15 шілде, «Эхо» үкіметтік емес ұйымы қазір қоғамдық талқылауға ұсынылған сайлау туралы заңға енгізілген жаңа түзетулер үкіметтік емес ұйымдарды сайлауды байқау құқығынан айыруы мүмкін екенін мәлімдеді, өйткені қоғамдық ұйымдар шетелдер есебінен қаржыландырылатын болса, байқаушыларды тіркеуден бас тарту құжатта ұсынылып отыр[59].

15 шілде, Шымкент қаласы, Әл-Фараби аудандық соты #Qantar2022 қаңтар оқиғасына байланысты Әштаев Жанмұратты ҚР ҚК 269- бабының 2-бөлігі, 272-бабының 2-бөлігі, 405-бабы бойынша 3 жыл 1 ай мерзімге, Сұлтанбек Қайратты- ҚР ҚК 269- бабы, 272-бабы, 405-бабы бойынша 3 жыл 6 ай мерзімге; Досмамбетова Ләззатты — ҚР ҚК 269- бабы 2-бөлігінің 1,6 -тармақтары, 405-бабы, бойынша 3 жыл 7 ай мерзімге бас бостандығынан айыруға үкім шығарды. Прокурор Қаратаева Құндыз сотталушылардың «тәуелсіздік пен егемендікке қарсы қылмыс жасағанын» және олардың кінәсі іс материалдарымен дәлелденгенін мәлімдеді [60]. Осылайша, Ләззат Досмамбетова қаңтар оқиғасы үшін нақты мерзімге бас бостандығынан айырылған алғашқы және жалғыз әйел болды.

15 шілде, Шымкент қаласы, екі жақтық пікір сайыста прокурор Құндыз Қаратаева белсенділерге қарсы айғақ ретінде Сұлтанбектің Досмамбетовамен және Аштаевпен сөйлескен жазбасын ұсынды. Сұлтанбектің телефоны «жасырын тергеу кезінде» тыңдалған[61].

15 шілде, Нұр-Сұлтан қаласы, Әбжан Махамбет, Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 194-бабының 4-бөлігімен қалалық сот адвокат Азанов Бауыржанның журналист Әбжан Махамбеттің заңсыз қамауға алынуына қатысты шағымын қарады. Судья Оңғарсырова адвокатқа оның қорғауындағыны босатудан бас тартты [62].

15 шілде, Семей қаласы, №2 қалалық сот #Qantar2022 қаңтар оқиғасы бойынша үкім шығарды: Қылмыстық кодекстің 272-бабының 2-бөлігі бойынша Б.К.Қоқанбековке, Б.С. Салменовке, Е.Ж.Сәкеновке және Ф.А. Сейтовке, шартты түрде 4 жылға дейін бас бостандығынан айыру. Іс бітімгершілік іс жүргізу тәртібімен (процессуалдық келісім) қаралды[63].

15 шілде, Алматы қаласы, Экономикалық тергеу департаментімен Заң консультанттар палатасының заң кеңесшісі Жансейітов Бұрхан, Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 293-бабының 3-бөлігінде көзделген қылмыстық құқық бұзушылықты жасады деген күдікпен ұсталды, АҚАА заңгері Лейла Рамазанованы олардың қызметкерлері қудалауға тойтарыс берген күні орын алғандай болып [64].

15 шілде, Талдықорған қаласы, Қазақстанның азаптауға қарсы үкіметтік емес ұйымдар Коалициясының үйлестірушілері мен сарапшылары қаңтар оқиғасында азаптау құрбандарымен және олардың туыстарымен кездесулер өткізді. Көбіне қайтадан медициналық көмек көрсетілді, барлығы бас ауруы, жүрек ауруы, ішкі ағзалардың зақымдануы, ұйқысыздық, жүйке жүйесінің бұзылуына шағымданады. Азаптау құрбандары өз проблемаларымен өздері жалғыз қалып отыр [65].

15 шілде, Нұр-Сұлтан қаласы, белсенді Сыздықов Айдарды үйінің жанынан полиция қызметкерлері ұстап, Байқоңыр аудандық полиция бөліміне жеткізген. Ұстау себебі белгісіз, кейінірек ол босатылған[66].

17 шілде, Алматы қаласы, Жансейітов Бұрхан, ҚР ҚК-нің 293-бабының 3-бөлігі, «Тергеу сотының қаулысымен Алматы қаласы Экономикалық тергеу департаменті тергеушісінің өтінішхаты бойынша қамауға алу түріндегі бұлтартпау шарасына санкция беруден бас тартылды, күдіктіге қатысты 17 қыркүйекке дейін екі ай мерзімге үйқамаққа алу сайланды» [67].

18 шілде, Алматы қаласы,, Намазбаев Данат, ҚР ҚК 179-бабының 2-бөлігі, қалалық сот белсендіге қатысты үкімді өзгеріссіз қалдырды. Сондай-ақ сот тағы бір сотталған Боранбаев Марғұланның мерзіміне екі ай бас бостандығынан айыру жазасын қосты.

18 шілде, Атырау қаласы, Берекенов Алмаз #Qantar2022 қаңтар оқиғасы кезінде полицияның қызметтік қаруының оғы басына тиіп қаза тапты. Алты айға жуық уақыттан кейін туыстары оның өліміне қатысты істің «қылмыс құрамының болмауына байланысты» жабылғанын білді. Бірнеше күннен кейін полиция қызметкерлері оларға келіп, «Алла разылығы үшін кешіруді сұрап, тергеуді тоқтатуға шағымданбауды» өтінген [68].

18 шілде, Атырау қаласы, Берекенов Алмаздың өліміне қатысты істі аяқтаған тергеуші Дәурен Айдосынов: «Полицейлер өз өмірін қорғау үшін қару қолданды, бұл заңды деп танылды, өйткені әкімдікке келген азаматтар, полиция қызметкерлерітарапынан берілген бірнеше ескертулеріне қарамастан полицияға тас лақтырды, содан кейін полиция қару қолданды» деді [69].

18 шілде, Алматы қаласы, «12-15 шілде аралығында #Qantar2022 оқиғасында қаза тапқан азаматтардың 22 туыстары қаза тапқандарды тергеуде әділдік орнату үшін Нұр-Сұлтанға барды. Істерді жабуда немесе Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 255-бабы «Терроризм актісін» ілуде. Прокурорлар тарапынан (бұл үшін Тараз, Алматы, Шымкент, Өскемен прокурорлары келді) 7 күн ішінде тергеу барысы туралы жауап беруге уәде берілді және олардың үйлеріне қайтуын сұрады», — деп мәлімдеді құқық қорғаушы Бақытжан Төреғожина[70].

18 шілде, Нұр-Сұлтан қаласы, #Qantar2022 қаңтар оқиғасы бойынша сотқа 429 іс жолданып, олар бойынша 545 адам сотталды. «Жаппай тәртіпсіздік» бойынша 53 іс және «терроризм актісі» бойынша 32 іс жүргізілуде. 83 адам бас бостандығынан айырылды, 349 адам қамауда қалып отыр. Сегіз облыста 30 мыңнан астам тергеу әрекеттері жүргізіліп, төрт мыңнан астам сот-медициналық сараптамалар тағайындалды. 2 мыңнан астам қару әлі де қылмыскерлердің қолында», — деп хабарлады Бас прокуратураның баспасөз хатшысы Қилымжанов Елдос[71].

18 шілде, Шымкент қаласы, қалалық Еңбекші аудандық соты «қызмет бабын асыра пайдалану» және «жәбірленушінің өліміне әкеп соқтырған азаптау қолдану» бабы бойынша күдікті 4 полиция қызметкеріне қатысты қылмыстық істі қарай бастады. Олар 30 жастағы Жұмабаев Нұрболат полиция бөлімінің ғимаратында қайтыс болғаннан кейін қамауға алынды [72].

19 шілде, Алматы қаласы, Қазақстан халықтық партиясы мәслихат депутаты Әбілқасымова Ақбөпені өз қатарынан шығарылып, мандатынан айырды.Оның «Facebook» желісінде Алматыдағы ҚҰП филиалындағы жағымсыз ахуал туралы жазғаны, оған себеп болды. Бұл филиалдың отырыс жасап, оны шығаруға негіз болды. Депутат партияның үстінен Жетісу облысының сотына шағым түсірді[73].

19 шілде, Алматы қаласы, Самат Нұрмұханов, #Qantar2022 қаңтар оқиғасынан кейін ұсталып, 3 ай қамауда отырған ол, денсаулығының нашарлағанын айтады. Омыртқасында ақау бар, қол-аяғы тартылып қалады. Ол мұны ЛА-155/18 мекемесіндегі азаптаулардың салдары деп санайды. Дәрігерлер оған омыртқажотасының жарығы мен протрузиясы диагноздарын қойған [74].

19 шілде, Атырау қаласы, «Жол бақылау» порталының тілшісі Олеся Вертинскаяны өз үйінің жанында ұрып-соққан. Ол үйден шыққан кезде оған бейтаныс жігіт жақындап, көмек сұрап, одан кейін бетінен қатты ұрған, Олеся соққыдан құлап, шабуылдаушы оны тепкілей бастаған. Компьютерлік томографияда мұрынның ығысқан сынығы анықталған[75].

19 шілде, Нұр-Сұлтан қаласы, Қазақстанның Жоғарғы соты Журналистер одағының төрағасы Матаев Сейітқазыны және оның ұлы Матаев Әсетті ақтап шықты. Сот Матаевтарға қатысты елордалық соттың 2016 жылғы, оларды БАҚ-та мемлекеттік тапсырыстарды орналастыруға бөлінген қаражатты жымқырды және салық төлеуден жалтарды деген үкімінің күшін жойды[76].

19 шілде, Нұр-Сұлтан қаласы, Кәрім Мәсімов, ҰҚК экс-басшысы, Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің 175-бабтың 1-бөлігі; 179 баптың 3-бөлігі; 218-баптың 3-бөлігінің 3-тармағы; 362-баптың 4-бөлігінің 3-тармағы; 366 баптың 4-бөлігі. Қамау мерзімі 6 тамызға дейін, сондай-ақ оның орынбасарлары Әнуар Садықұлов пен Ерғожин Дәулеттің мерзімдері 13 тамызға дейін ұзартылды. ҰҚК-нің бұрынғы басшысы 6 айдан бері қамауда отыр[77].

19 шілде, Алматы қаласы, Тәліпов Сәкен, Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 272-бабы, #Qantar2022 қаңтар оқиғасы кезіндегі «жаппай тәртіпсіздіктерге» қатысты деп айыпталған Өзбекстандық қазақты бір жылға шартты түрде бас бостандығынан айыруға сот үкім шығарды[78].

20 шілде, Қарағанды облысы, Шет ауданы, «Нова Цинк» ЖШС Ақжал кенішінде жұмысшылардың ереуілі басталды. Ереуілге шығу себебі – тұрғындар жалақыны көбейтуді қалайды және қазіргісі олардың жұмысына сәйкес келмейді деп есептеп, жалақыны 50 пайызға көтеруді талап етеді. Олар 3 тамызға дейін мәселені шешуді талап етіп отыр. Бас тартқан жағдайда, бейбіт наразылық туралы хабарлама беруге ниетті[79].

20 шілде, Нұр-Сұлтан қаласы, Әбжан Махамбет, ҚР Қылмыстық кодексінің 194-бабының 4-бөлігі, ол кәсіпкер Рашит Махаттан ақша бопсаламағанын мәлімдеді. Ол «Telegram» арнасынан ақпаратты өшіру үшін ақша төлеу туралы ұсынысты арандатушылық деп атады. Ал үлкен соманы айтқаны, оған ұсыныспен қоңырау шалғандарды «қорқыту» үшін жасалған[80].

20 шілде, Орталық Азиядағы еңбек құқықтарын бақылау миссиясымен, Қазақстан Республикасы Тәуелсіз кәсіподақтар Конфедерациясымен, Адам құқықтары және заңдылықты сақтау жөніндегі Қазақстандық халықаралық бюромен бірлесіп, Елшібаев Ержанды қудалауды тоқтату және оны түрмеден босату талаптарымен Қазақстан Президентінің атына хат жолданылды [81].

20 шілде, Алматы қаласы, ЛА-155/18 мекемесі, #Qantar2022Қаңтар оқиғасы бойынша қамауға алынған Құдайберген Қайрат Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 272-бабы 1/2 бөлігі, Алматы қалалық мәслихатындағы депутаттық мандатынан айырылды[82].

20 шілде, Қостанай қаласы, #Qantar2022 қаңтардағы наразылық акциясына қатысқаны үшін, ҚР ҚК 272-бабының 2-бөлігі бойынша, Ануханов Әмірбек пен Ерназар Рамазан 4 жылға , Абулов Дамир мен Бурдюк Андрей 3 жылға шартты түрде бас бостандығынан айырылды. Барлық айыпталушылар кінәларын мойындап, прокурормен жасалған процессуалдық келісімді қолдады, — деп хабарлады Қостанай облыстық сотының баспасөз қызметі[83].

20 шілде, Ақмола облысы, Степногорск қаласы, Айя Садуақасова Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 274-бабы 4-бөлігінің 2-тармағы; 405-бабының 2-бөлігі бойынша құқық қорғаушыға қатысты бірінші сот отырысы офлайн режимінде өтті. Бұлтартпау шарасы: күдікті үйқамаққа алынды[84].

20 шілде, Нұр-Сұлтан қаласы, сот шешіміне наразы елордалық тұрғын Жоғарғы сот ғимаратының алдында өзіне бензин шашып, өзін өртеп жібермек болды. Әкімшілік құқық бұзушылық істері жөніндегі сот Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 434-бабының 1-бөлігі «Ұсақ бұзақылық» бойынша іс қозғап, оны 5 тәулікке қамауға алды[85].

21 шілде, Алматы қаласы, қалалық тергеу соты, ҚР ҚК 272-бабының 1/2-бөлігімен, қалалық мәслихатының депутаты Құдайберген Қайраттың қамауда ұстау мерзімін төрт айға дейін ұзартты, деп хабарлады Алматы қалалық сотының баспасөз қызметі #Qantar2022 қаңтардағы оқиғалар туралы[86].

21 шілде, Женева қаласы, Қазақстанда әділдікке жетудің барлық мүмкіндігін сарқып бітірген белсенді Минғали Гүлсайран БҰҰ-ның Женевадағы штаб-пәтері алдында жеке пикетке шықты. Белсенді халықаралық қоғамдастықтың назарын Қазақстандағы сыбайлас жемқорлық фактілері мен зағип мүгедектердің құқықтарының бұзылуына аударуды көздеп отыр [87].

21 шілде, Алматы қаласы, Адам құқықтары жөніндегі Қазақстан бюросының директоры Евгений Жовтис азаптауларға кінәлілерді төменгі буын қызметкерлерінен анықтау мүмкін болмаса, жауапкершілік олардың бөлімшелерінің командирлеріне жүктелетінін атап өтті. Азаптауларды мемлекеттің өзі дәлелдеуі қажет,- дегенді қоса айтты, ол [88].

21 шілде, Азаптауға қарсы үкіметтік емес ұйымдар коалициясының үйлестірушісі Роза Ақылбекова азаптау фактілері бойынша бірнеше жүздеген шағым түскенімен, тек 15 полиция мен арнайы орган қызметкері күдікті деп танылғанын айтады. Оның айтуынша, қауіпсіздік күштері азаптау құрбандарымен, «жаппай тәртіпсіздіктер» бойынша жеңіл жаза беруге немесе тағылған айыптарды қайта қарауға уәде берумен, оларды арыздарын қайтарып алуға көндіріп «келіссөз» жүргізуде[89].

21 шілде, Алматы қаласы, прокуратура Иманбай Инганы күйеуі Мамай Жанболаттың қорғаушысы мәртебесінен айырды. Іске қатысудан шеттетуге «ол куәгер болып табылады» деген негіз болды. 4 қаңтарда « Мамаймен бірге «Алматы Арена» спорт сарайында болдым және митингке қатыстым» дегені құжатта көрсетілген[90].

21 шілде, Алматы қаласы, «Әділ сөз» сөз бостандығын қорғау халықаралық қоры 2022 жылғы 14-21 шілде аралығындағы Қазақстандағы сөз бостандығы, ақпарат алу және тарату құқығының жағдайына зерттеу жүргізді[91].

21 шілде, Нұр-Сұлтан қаласы, қалалық сот алқасы уәкіл Эльвира Азимованың үстінен бұған дейін сотқа шағым түсірген Санавар Закированың апелляциялық шағымын қанағаттандырусыз қалдырды. 2022 жылдың 11 сәуірінде оған 5 адам шабуыл жасап, көлікке күштеп кіргізіп алып кеткен. Закирова Азимованың атына қарап беруді сұрап арыз жазған. Жауап алмаған Закирова, уәкіл «Конституцияға бағынбады» дегенді алға тартып, сотқа арыз жолдаған[92].

21 шілде, Нұр-Сұлтан қаласы, «Сағат 23:00 шамасында белгісіз біреулер ас үйдің терезесін сындырды, менің тереземе де лақтырды, бірақ тигізе алмаған сияқты, немесе жарықтар түнде байқалмайды, күндіз мұқият тексеру қажет, соққылар сериясынан шыққан гүріл қатты болды. Терезеден айқайлай бастадық, шабуылшылар қашып кетті. Мен кездейсоқтыққа сенбеймін, өйткені мамыр айында мені көлік қағып кетті, бұл менің құқық қорғау және журналистік қызметіме байланысты», — деді белсенді Жасұлан Сүлейменов[93].

21 шілде, Нұр-Сұлтан қаласы, Акишева Айжан, Матаев Алмаз, Сембай Асқар және Нұғыманов Мереке «Тұлпар» сауда үйінің жанында тіркелмеген «Алға, Қазақстан» партиясының парақшаларын таратып жатқан жерінде полиция қызметкерлерімен ұсталды. Олар Байқоңыр аудандық полиция бөліміне жеткізілді, екі сағаттан кейін барлығы босатылды[94].

21 шілде, Нұр-Сұлтан қаласы, Акишева Айжан, Матаев Алмаз, ҚР ӘҚБтК-нің 489-бабының 10-бөлігі, 153 150 теңге (323 доллар) айыппұл салынды. «Алға, Қазақстан!» тіркелмеген қоғамдық бірлестігінің қызметіне қатысқаны үшін[95].

22 шілде, Қостанай қаласы, «Наша газета» апталығының тілшісі Георгий Говоров «Тобыл-инфо» журналисі Александра Сергазиноваға жала жапты деген айып бойынша сот отырысына келді. Судья Сабыр Тәжкенов Говоровтан сот процесі аяқталғанша мақала жарияламауды талап етті. Ол барлық бақылаушылар, соның ішінде Говоров, ақпаратты жарияламау туралы келісімге қол қоюы керектігін көрсетті. Говоров бас тартты, содан кейін судья -Тәжкенов хатшыға Говоровты келесі кездесуге кіргізбеуді бұйырды [96].

22 шілде, Алматы қаласы, тіркелмеген Қазақстан Демократиялық партиясының жақтастары қалалық прокуратура ғимаратының жанына жиналғаннан кейін, Иманбай Ингаға күйеуі Мамай Жанболатпен кездесу өткізу құқығы ағымдағы жылдың қазан айына дейін қайтарылды[97].

22 шілде, Қарағанды қаласы, 3 жылдан астам уақыт бұрын басына оқ тиіп ажал құшқан, Атасу ауылының белсендісі Ғалы Бақтыбаевты «тапсырыс бойынша өлтіру» ісі бойынша қазылар алқасы өз үкімін жариялады. Қазылар алқасы кісі өлтірді деп айыпталғандарды ақтап, бірақ төрт айыпталушының екеуін белсендіні соққыға жыққаны үшін кінәлі деп тапты, ол Бақтыбаевтың өлімінен бірнеше ай бұрын орын алған болатын[98].

22 шілде, Атырау қаласы, журналист Олеся Вертинскаяны соққыға жыққан күдікті ұсталды. ҚР Қылмыстық кодексінің 107-бабы 2-бөлігі (денсаулыққа қасақана ауырлығы орташа зиян келтіру) бойынша тергеу амалдары жүргізілуде, — деп хабарлайды Атырау облысының полиция департаменті[99].

22 шілде, Алматы қаласы, «Әйелдер істері жөніндегі ұлттық комиссияның төрағасы Балаева Аидаға, #Qantar2022 қаңтар оқиғасы бойынша Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 272-бабы 2/3 бөлігі жалған іс бойынша 3 жыл 7 айға сотталған 4 баласы бар шымкенттік жалғызбасты ана Ләззат Досмамбетоваға көмек көрсету туралы өтінішпен жүгіну» құқық қорғаушы Бақытжан Төреғожина өтінішпен жазды[100].

23 шілде, Тараз қаласы, «#Qantar2022 бойынша 164 қылмыстық іс қозғалды, оның 11-і «Терроризм» бабы бойынша. Қылмыстық жауапкершілікке тартылған 165 адамның 130-ы қамауға алынды. Қаңтар оқиғасы бойынша айыпталған 68 адамға қатысты қылмыстық іс сотқа жолданды, 23 сотталушы бас бостандығынан айыруға байланысты емес жазаларын алды. 45 адамның ісі соттарда қаралуда, 11 айыпталушы кәмелетке толмағандар. Қаза тапқандар 15 адам», — деп хабарлады Жамбыл облысының әкімдігінде[101].

23 шілде, Батыс Қазақстан облысы, «Жария» тәуелсіз байқаушылар бірлестігі әкім сайлауы өткен Чапаев ауылдық округіндегі бір сайлау учаскесінің барлық бюллетеньдерін жарамсыз деп тану, ал сайлаудың өзін жарамсыз деп тану талабымен сотқа шағым түсірді. Төрт сайлау учаскесінің үшеуіне тәуелсіз бақылаушылар қатысты. Біреуі бойынша олар заң бұзушылықты тіркеп, ол үшін сотқа арыз беріп, сотқа жүгінді[102].

23 шілде, Батыс Қазақстан облысы, «Дауыс беру кезінде сайлауға келген әйелдердің біріне бірден үш бюллетень берілгенін байқадық. Бірақ біз заң бұзушылықты көрсеткеннен кейін де комиссия мүшелері барлық қажетті шараларды қабылдап, заң нормаларын сақтамады: берілген бюллетеньдердің екеуі алынды, ал үшіншісінің қайда кеткенін біз де білмейміз», — деп мәлімдеді сотта «Жариядан» келген бақылаушы Нұрболат Сатағұлов[103].

23 шілде, Павлодар облысы, Екібастұз қаласы, Жамалиев Жанат «Алға, Қазақстан!» тіркелмеген бірлестіктің қызметіне қатысқаны үшін ұсталып, ҚР ӘҚБтК-нің 489-бабы бойынша оған, 153 150 теңге (323 доллар) көлемінде айыппұл салынды[104].

24 шілде, Павлодар облысы, Жамалиев Жанат «Шахтер» саябағында тіркелмеген «Алға, Қазақстан» партиясына қосылу туралы үндеумен парақшалар таратқаны үшін ҚР ӘҚБтК-нің 669-бабының 1-бөлігімен 2 тәулікке қамауға алынды, яғни Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 405-бабында көзделген қоғамдық-саяси қызметпен айналысуға тыйым салуға қатысты сот үкімін орындамай отыр[105].

24 шілде, Алматы қаласы, полиция Сүпиев Даниярды ,сайлауды тәуелсіз бақылауды шектейтін түзетулерге қарсы, «Тәуелсіздік таңы» монументінің жанына жеке пикетке шыққаны үшін ұстады. Белсенді Бостандық аудандық полиция бөліміне жеткізілді. Олар түсіндірме хат алып, 25 шілдеге «әкімшілік іс жүргізуге» шақырту қағазын тапсырып, босатты[106].

24 шілде, Алматы қаласы, «Бұл түзетулер байқаушылардың құқығын қатты шектейді, енді тәуелсіз байқаушыларды жібере алатын ұйымдар аккредитациядан өтуі керек. Егер бұл түзетулер қабылданса, тәуелсіз бақылау мүлдем болмайды деп айтуға болады. Мен бұл түзетулерді ең болмағанда өңдеуге жіберуді талап етемін», — деп мәлімдеді Данияр Сүпиев[107].

24 шілде, Нұр-Сұлтан қаласы, «Мені азаматтық киім киген адамдар ұрлап әкетті және полицияда жауап алды. Олардың ешқайсысы өздерін таныстырған жоқ. Адвокатқа қоңырау шалуға рұқсат бермеді. Ештеңеге қол қоймадым және жауап бермедім. Сот ертең болады. Қазір үйдемін», – деп хабарлады белсенді Марат Жыланбаев[108].

25 шілде, Алматы қаласы, Супиев Данияр, ҚР ӘҚБтК-нің 488-бабы 7-бөлігі, 24 шілдеде «Тәуелсіздік таңы» монументінің алдында пикетке шыққаны үшін 153 150 теңге айыппұл салынды [109].

25 шілде, Нұр-Сұлтан қаласы, құқық қорғаушы Жасұлан Сүлейменов үйінің терезелерін сындырған адамдарды іздеуден бас тартқан полицияның әрекетіне қатысты қалалық прокуратураға шағым түсірді. Ол полиция қызметкерлерінің әрекетінен «әрекетсіздікті» көріп, үстінен арыз жазды[110].

25 шілде, «Қаңтардағы қайғылы оқиғадан кейін Қазақстан билігі ашық түрде халықаралық тергеу жүргізуден бас тартты және өз бетінше объективті және толыққанды тергеу жүргізетінін мәлімдеді. Алайда, кейінгі оқиғалар қазақстандық құқық қорғау органдарының тергеуі кінәні бейбіт шерулерге қатысушылар мен наразылық күндері көшеде болған бейбіт тұрғындарға аударумен шектелгенін көрсетті», — деп мәлімдеді «Белсенділер Экстремистер емес» құқық қорғау қозғалысы коалициясы[111].

25 шілде, Павлодар облысы, Екібастұз қаласы, Анафина Ләззат, белсендінің үйіне полиция қызметкерлері 23 шілдеде «Алға, Қазақстан!» партиясына жақтастар тарту үшін парақшалар таратқанына байланысты келді. Полиция қызметкерлері, оған 25 шілде күні сағат 20:00-де «оның мәселесі бойынша» полицияға келуге шақыру қағазын тапсырды[112].

25 шілде, Түркістан қаласы, қылмыстық істер жөніндегі мамандандырылған сотта «Сарыағаш-ақпарат» газетінің бас редакторы Батырбеков Амангелдінің «кісі өлтіруге тапсырыс беру» ісі бойынша күдіктілердің соты басталды[113].

25 шілде, «Еркіндік қанаты», «Қазақстанның жастар ақпараттық қызметі», «Азаматтық сараптама», «Құқықтық саясатты зерттеу орталығы (LPRC)» қоғамдық қорлары және «Эхо» қоғамдық бірлестігі Әділет министрлігіне, Орталық Сайлау комиссиясы мен Парламент Мәжілісіне «Сайлау туралы» заңға енгізілетін сайлаудағы тәуелсіз бақылауды «жоятын» өзгерістерге байланысты мәлімдеме жасады[114].

25 шілде «Шетелдік араласудың алдын алу» — билік сайлау заңнамасына енгізілген өзгерістерді осылай түсіндіреді. Билік аккредиттеу институтын енгізіп, ОСК өкілеттігін кеңейтеді. Кімге рұқсат беріп, кімнің күшін жоюға болатынын сайлау комиссиясы шешеді. Сарапшылар енгізіліп жатқан өзгерістер сайлаудың әділ әрі ашық өтуіне тосқауыл қоюдың бір жолы деп есептейді[115].

25 шілде, Шымкент қаласы, қалалық прокуратура #Qantar2022 жылғы қаңтар оқиғасына байланысты 21 адамға қатысты «Жаппай тәртіпсіздік» бабы бойынша қылмыстық істі тоқтату туралы қаулы шығарды, 69 айыпталушының 58-іне «Жаппай тәртіпсіздік» бабы бойынша үкім шығарылды. . Тағы 9 адамның ісі сотқа дейінгі тергеу сатысында, 1 күдіктінің ісі прокуратурада. Тағы 27 адам күдікті деп танылып, тергеу амалдарының аяқталуын күтуде[116].

26 шілде, Батыс Қазақстан облысы, «Жария» қоғамдық бірлестігінің байқаушылары Ақжайық ауданы Чапаев ауылдық округінің әкімін сайлау кезінде бір қолға үш бюллетень берілгені үшін дауыс беру нәтижесін жарамсыз деп тануға сотқа өтініш білдірген болатын. Әкімшілік сот талап арызды толығымен қанағаттандырусыз қалдырды[117].

26 шілде, Қазақстанда #Qantar2022 оқиғасында Рузахунов Викрамды азаптады деген күдіктілерді анықтай алмай отыр, «Бүгін іс бойынша Алматы қаласы, Алматы облысы полиция департаментінің, ҰҚК шекара қызметінің қызметкерлері мен медицина қызметкерлерінен жауап алынды, бірақ күдіктілер тобын анықтау мүмкін емес, «бейнежазбалар, келушілер мен жеткізілген адамдарды тіркеу журналдары жоқ, барлық қатыстырылған қызметкерлер бетперде киген, соның ішінде медициналық бетперде де киген», — деп хабарлады Бас прокуратурада[118].

26 шілде, Нұр-Сұлтан қаласы, белсенділері Жыланбаев Марат пен Жахин Амангелді әкімшілік сотқа қайтыс болғандардың, кәмелетке толмағандардың, шетелдіктердің (нөмірі, тегі, аты-жөні), оның ішінде Әділет министрлігі әкімшілік сотқа берген «Алға, Қазақстан!» партиясын тіркеуден бас тартуға негіздеме ретінде жолдаған 638 адамның тізімімен ескірген деректерді қоса беруді сұрап арыз берді [119].

26 шілде, Нұр-Сұлтан қаласы,мамандандырылған сот Жыланбаев Мараттың полицейлердің әрекетіне қатысты шағымын ішінара қанағаттандырды. Судья Ахметқалиев «құқықтарын түсіндірмеген, хаттаманың көшірмесін бермеген және қорғау құқығының сақталуын қамтамасыз етпеген» полиция қызметкеріне қатысты жеке қаулы шығарылатынын айтты. Бірақ салынған айыппұл жойылған жоқ[120].

27 шілде, Алматы қаласы, баспасөз мәслихатында «Қазақстаннан заңсыз шығарылған қаражатты қайтару» үшін құрылған «Елге қайтару» қорының өкілдері Болат Әбілов пен Оразалы Ержанов биліктен, президенттің мәлімдеуінше, ел байлығының жартысына иелік етіп отырған 162 адамның аты-жөнін айтуды және сол адамдардың өздеріне тиесілі қаражаттар мен мүліктердің заңдылығын дәлелдеулерін талап етті [121].

27 шілде, Алматы қаласы, «Елге Қайтару» қоры экс-президент Назарбаевқа тексеру жүргізуді талап етеді және «Назарбаевтың сомасы шамамен 8 миллиард долларды құрайтын активтері туралы» айтылған Ұйымдасқан қылмыс пен сыбайлас жемқорлықты зерттеу орталығының (OCCRP) «Vlast» және қырғыз БАҚ-тарымен бірлесіп жүргізген тергеуіне сілтеме жасайды[122].

27 шілде, Нұр-Сұлтан қаласы, Жыланбаев Марат, Ақышева Айжан және Сембай Асқар, «Алға, Қазақстан!» партиясының тіркеу тобының мүшелері, үгіт-насихат парақшаларын таратқаны үшін қысымға ұшырағанын айтады. Құзырлы органдар оларды «тіркелмеген қоғамдық бірлестіктердің» қызметіне қатысы бар деп ұстады, айыппұл салды[123].

27 шілде, #Qantar2022, 2022 жылдың қаңтарында қаза тапқан қазақстандықтардың қауымы елордада Ақорда маңында екінші акцияға жиналып, туыстарының өлімін тергеуді талап етуде. Белсенділер акцияға еліміздің әр өңірінен ондаған адам, оның ішінде көп балалы аналар мен сәбилі әйелдер жиналып жатқанын айтты және олар қазақстандықтардан материалдық көмек беруді сұрайды[124].

27 шілде, Орал қаласы, Охасов Орынбай, ҚР ҚК-нің 405-бабының 2-бөлігі, нақты мерзімді бас бостандығын шектеумен ауыстыру туралы өтінішхат берді. «Колония әкімшілігі аз зерттелгендіктен, жеңілдету шараларын орынсыз деп санайды», — деді сотта колония өкілі Ерасыл Лесбеков. Прокурор Құрбанов соттан Охасовтың өтінішінен бас тартуды сұрады, өйткені «сотталған түзеу жолына түсті деуге ешқандай негіз жоқ». Сот өтінішті қанағаттандырмады және оны колонияда қалдырды[125].

28 шілде, Алматы қаласы, бір топ қоғам қайраткерлері мен белсенділері баспасөз мәслихатын өткізді, онда Әділет министрлігінің «Сайлау туралы» заңға түзетулер енгізу туралы заң жобасына келіспейтіндерін білдірді. 8 шілдеде қоғамдық талқылауға ұсынылған заң жобасы «тәуелсіз бақылауды жоятын түзетулер» үшін сынға алынды[126].

28 шілде, Алматы қаласы, «Аккредитация алу керек пе? Бүгінгі күнге дейін тәуелсіз бақылаушылар тарапынан зиян болды ма, кедергілер болды ма? Аккредитация арқылы байқаушыларды өткізу– бұл әділ сайлаудың жолын жабу», — деді баспасөз мәслихатында Тәуелсіз бақылаушылар қауымдастығының жетекшісі Назар Арайлым[127].

28 шілде, Шымкент қаласы, #Qantar2022 қаңтарында болған оқиға кезінде қаза тапқан 20 адамның бірі Бағдад Оңалтаевтың отбасы билік оны «жаппай тәртіпсіздіктерге» күдікті деп танығанын ол қайтыс болғаннан кейін бірнеше айдан кейін білді. 6 баласымен жалғыз қалған Қаражанова Күләштің жесірі тағылған айыппен келіспейді. Асыраушысынан айырылып, күнкөріс қамымен жүрген жанұяға мемлекет көмек көрсетуі керек деп есептейді, ол[128].

28 шілде, Алматы қаласы, Айман Кохаева, Ниязбек Юсупов, Қазақстан Республикасы ӘҚБтК-нің 489-бабының 10-бөлігі, «Алға, Қазақстан!» тіркелмеген қоғамдық бірлестіктердің қызметіне қатысқаны үшін, атап айтқанда 24 шілдеде үгіт-насихат парақшаларын таратқаны үшін, 153 150 теңге көлемінде айыппұл салынды [129].

28 шілде, Алматы қаласы, «Әділ сөз» сөз бостандығын қорғау халықаралық қоры 2022 жылдың 21-28 шілдесі аралығында Қазақстандағы сөз бостандығы, ақпарат алу және тарату құқығының жағдайына зерттеу жүргізді[130].

28 шілде, Алматы қаласы, Жексебаев Асхат, Бегімбетов Ноян, Әділбекқызы Дәметкен, «экстремистік» баптар бойынша даулы үкімдерден кейін бас бостандығын шектеу жазасын өтеп жатқандар, банк шоттарын ашуға қойылған шектеулерді алып тастауды талап етеді. Қаржы мониторингі агенттігі оларды үкім шығарған соттарға жүгінуді ұсынды [131].

28 шілде, Алматы қаласы, Әбішев Әсет сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызметке көзбе-көз беттестіруге қатысу үшін шақырылды. Ол #Qantar2022 жылдың 4 қаңтарында қамауға алынғаннан кейін оны азаптауға қатысқан қалалық полиция басқармасының УҰИ төрт қызметкерімен кездесті. Әбішев олардың барлығын анықтады және айғақтар берді[132].

29 шілде, Нұр-Сұлтан қаласы, «#Qantar2022 қаңтар оқиғасы кезіндегі «жаппай тәртіпсіздіктерге қатысу», «ұрлық жасау», «тонау, иемдену» және «қару алып жүру» айыптары бойынша 717 адам сотталды. Соттарға 474 қылмыстық іс жолданды», — деп мәлімделді Бас прокуратураның алқа отырысында[133].

29 шілде, Нұр-Сұлтан қаласы, Қазақстан Үкіметі Ақпарат және даму министрлігіне мессенджерлер мен әлеуметтік желілердің жұмысын шектейтін жаңа өкілеттіктер беретін қаулыға қол қойды. Заңға сәйкес, бір ай ішінде Қазақстан аумағында орналасқан жүз мыңнан астам пайдаланушыға қолжетімді шетелдік әлеуметтік желілерге БАҚ саласындағы уәкілетті органмен өзара іс-қимыл жасау үшін өздерінің заңды өкілін тағайындау ұсынылады[134].

[1]https://rus.azattyq.org/a/31924591.html

[2]https://www.facebook.com/shutov2.0/posts/pfbid0JbDPs8x6uDupnr39kAHrdJ29gBPVjspSfkjaQd4fQRmtoL5pfmFSSSRB4fyKExaQl

[3]https://ratel.kz/kaz/v_semee_osudili_troih_uchastnikov_janvarskih_sobytiij

[4] https://rus.azattyq.org/a/31926005.html

[5] https://rus.azattyq.org/a/kyrgyzstan-cholponbek-sydykov-torture-bloody-january-in-almaty/31925665.html

[6]https://www.facebook.com/100014552677145/videos/565925381759511/

[7]https://www.facebook.com/100014552677145/videos/565925381759511/

[8]https://www.facebook.com/mikhail.kozachkov/posts/pfbid02Gg45EY3CJ6phgAvcxcjQUf1CWn8CdthPLbo3TTzSfFvQmyRqSGqT2bajFzzvMSd8l

[9] https://kaztag.kz/ru/news/kazakhstanskiy-zhurnalist-makhambet-abzhan-zaderzhan-po-delu-o-vymogatelstve

[10]https://www.facebook.com/groups/ActivistsNotExtremists/posts/3307011129618147/

[11] http://www.adilsoz.kz/news/show/id/3656

[12] https://rus.azattyq.org/a/31928289.html