ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ САЯСИ ҚУДАЛАУ БОЙЫНША 2022 ЖЫЛҒЫ 1 ҚЫРКҮЙЕКТЕН 30 ҚЫРКҮЙЕККЕ АХУАЛДЫҢ МОНИТОРИНГІ

1 қыркүйек, Семей қаласы, Ишмұхаметов Фарит, ҚР ҚК 272-бабы, 405-бабы, 269-бабының 3-бөлігі, ешқайда кетпеу туралы жазылыммен тергеу изоляторынан шығарылды. Бұдан екі апта бұрын, тағылған айыптаулар «заңды» деген дәлелмен оған апелляциялаудан бас тартқан болатын[1].

1 қыркүйек, Алматы қаласы, «2022 жылдың 1 қыркүйегіне 9 белсенді тергеу кезеңіндегі қамауда отыр», — деп хабарлады құқық қорғаушы Бақытжан Төреғожина[2].

1 қыркүйек, Нұр-Сұлтан қаласы, «Мен қаңтар оқиғасына қатысушыларға біржолғы рақымшылық жариялау туралы шешім қабылдадым. Әрине, рақымшылық тәртіпсіздіктерді ұйымдастыруға қатысқан негізгі қайраткерлерге, сондай — ақ сатқындық жасады және билікті күштеп өзгертуге тырысты деп айыпталушыларға әсер етпейді», — деп мәлімдеді президент Тоқаев[3].

1 қыркүйек, құқық қорғаушы Евгений Жовтис «Ақтөбе Таймс» онлайн-ресурсына берген сұхбатында қаңтар айындағы оқиғалардан кейін елде оппозиция мен азаматтық белсенділерді қудалау қалай күшейгенін және «қанды қаңтар» кезінде зардап шеккендерге Адам құқықтары жөніндегі қазақстандық бюромен қандай көмектер көрсетілгенін айтты[4].

2 қыркүйек, Алматы қаласы, ЛА-155/18 мекемесі, Жанболат Мамай, ҚР ҚК 378-бабы, 272-бабының1-бөлігі, 274-бабының 4-бөлігі, Арман Жұмағелдиевтің криминалдық беделін сынағаны үшін қастандық жасалу қаупі туралы мәлімдеді. Қауіптің артында арнайы қызметтер болуы мүмкін,- деп санайды Мамайдың өзі[5].

2 қыркүйек, Ақтөбе қаласы, Nur.kz корреспонденті Ерубаева Ардақты ҚР ӘҚБтК-нің 667-бабымен, құқық қорғау мемлекеттік органы қызметкерінің заңды талабына бағынбау айыптауы бойынша сот өтуде. Полицияның нұсқасы бойынша, журналист бұқаралық ақпарат құралдарының белгісінсіз болған және қорғалатын адамы бар кортежге қарай көпшіліктің ішінен атып шыққан[6].

2 қыркүйек, Нұр-сұлтан қаласы, Әділет вице-министрі Алма Мұқанова қаңтардағы тәртіпсіздіктерге қатысушыларға жасалатын рақымшылық рәсімі жөнінде түсіндірді. «Алдымен мемлекеттік органдар қылмыстық кодекстің қандай баптарына рақымшылық жасалатынын белгілейтін заң жобасын әзірлейді. Содан кейін парламент бұл құжатты қабылдауы керек. Осыдан кейін ғана рақымшылық жасалатын болады»[7].

2 қыркүйек, Нұр-сұлтан қаласы, Бас прокуратура рақымшылық жасалатын қаңтар оқиғалары бойынша іс қозғаушылардың нақты санын атай алмады. Бас прокурордың орынбасары Әсет Чиндалиев мұны қаңтар айындағы оқиғаларға байланысты істердің өте көп болуымен байланыстырды[8].

2 қыркүйек, Нұр-Сұлтан қаласы, Байқоңыр аудандық соты Ғылым және жоғары білім министрі Саясат Нұрбектің журналист және блогер Әбенова Гүлбанға қарсы «ар-намысты, қадір-қасиет пен іскерлік беделді қорғау, моральдық зиянның орнын толтыру туралы» талабын ішінара қанағаттандырды[9].

2 қыркүйек, Түркістан облысы, Ленгер қаласы, Төлеби полиция басқармасы белсенді, Байдаулетов Мұратқа, ҚР ҚК 405-бабы 2-бөлігі бойынша, қылмыстық іс қозғады. Айыптау актісінде қылмыстық істің басталуына Байдәулетовтің Facebook парақшасында тікелей эфирде билік туралы өз пікірін білдіруі себеп болғаны көрсетілген[10].

3 қыркүйек, Нұр-Сұлтан қаласы, ҚР ҰҚК-і қаңтар оқиғалары барысында зардап шеккен Қырғыз джазмені Рузахунов Викрамға кезектен тыс президенттік сайлау кезінде Қазақстан аумағына кіруге тыйым салды. Ведомостводағылар бұның ұлттық қауіпсіздік мүддесі үшін жасалып жатқанын айтты[11].

5 қыркүйек, Ақтөбе қаласы, мамандандырылған сотының судьясы Есдәуір Мұратқан «Nur.kz» корреспонденті Ерубаева Ардақты, ҚР ӘҚБтК 667-бабы 1-бөлігі бойынша, полиция қызметкеріне бағынбауға кінәлі деп таныды және тілшіге ескерту жасаумен үкім шығарды [12].

5 қыркүйек, Ақтөбе қаласы, адвокат Дельманов Сисембай мәлімдеді: «Журналист Ардақ Ерубаеваға ұсталған сәттен бастап адвокат тағайындалмады, куәгерлер қарама-қайшы айғақтар берді, ал ұсынылған бейне жазбалар — үзінді болып шықты. Бұл «үзінді» бейнеден полицейлердің өздерін таныстырмағаны, тілші куәлігін сұрамағаны, бірақ бірден журналистің қолын сындырып, телефонын тартып ала бастағаны көрініп тұр»[13].

5 қыркүйек, Алматы қаласы, реформаларды қолдаушы азаматтық қозғалыс «Оян, Қазақстан!»және тіркелмеген «Қазақстан демократиялық партиясы» күзде күтілетін мерзімінен бұрын президенттік сайлау мен олардың нәтижесін заңды деп танымайтынын, президент Тоқаев кезектен тыс сайлау жариялай отырып, билікті басып алуда назарбаевтық әдісті қолдануға тырысатынын мәлімдеді[14].

5 қыркүйек, Алматы қаласы, «Адамдарға қарасты бұл кемсіту. Құрбан болғандардың негізгі бөлігі — мүлдем жазықсыз адамдар, балалар, қарттар. Сондықтан рақымшылық жариялау емес, мемлекеттің қару қолданудың дұрыс еместігін мойындауы қажет. Олар туыстары мен жақындарынан айырылған отбасылардың алдында шын жүректен өкінулері қажет және кез келген басқа құқықтық мемлекет сияқты қаза тапқандар үшін моральдық және материалдық зиянды өтеуі керек», — деп мәлімдеді Бақытжан Төреғожина[15].

5 қыркүйек, Атырау қаласы, Қанды қаңтар ісі бойынша бес сотталушының екеуін судья үй қамағына алды. «Олардың тұрақты тұрғылықты жері, отбасы, балалары, асырауында ата — аналары бар, сонымен қатар олар процестің барысына кедергі келтіреді немесе соттан жалтаруы мүмкін деп санауға негіз жоқ», — деп хабарлады судья Хамидуллина[16].

5 қыркүйек, Алматы қаласы, бір топ азаматтар Қазақстан Президенті Тоқаевқа қытайлық Шыңжаңда түрмеге қамалған немесе Қытайда шығу құқығынсыз жүрген жақындарын қайтаруға көмектесу туралы үндеу жолдады. Олар Тоқаевты, Қытай президенті Си Цзиньпиннің алдағы 2022 жылғы 14 қыркүйектегі Қазақстанға сапары кезінде, осы мәселені көтеруге шақырды[17].

5 қыркүйек, Атырау қаласы, қаңтар оқиғалары бойынша сотталушылар олардың істерін жеке тәртіппен қарауды талап етеді. Сот өтініштен бас тартты, осылайша сотталушылардың конституциялық құқықтарын бұзып, оларды іс жүргізу келісімін жасасу мүмкіндігінен айырды [18].

6 қыркүйек, Нұр-Сұлтан қаласы, полиция Президент Әкімшілігіне келген 20-ға жуық адамды ұстады. Бұл «қанды қаңтар» күндері жақындарынан айырылған немесе әділ тергеуге ұмтылған Тараз, Қызылорда, Алматы және Талдықорған қалаларынан келген адамдар. Ұстау кезінде бір адамның қолы сынды, екіншісінің сіңірі созылды[19].

6 қыркүйек, Нұр-Сұлтан қаласы, күш қолдану арқылы қоғам қайраткері Сәрсенбай Рысбек ұсталды, оның жағдайы ауырлап, жедел жәрдем шақырылды, кейіннен ол босатылды. Сәрсенбайдың айтуынша, ол Астанаға қаңтар айындағы оқиғаларда зардап шеккендердің отбасыларын қолдау үшін келген[20].

6 қыркүйек, «2022 жылдың қаңтарында қаза тапқандардың 20 ата-анасы балаларын өлтірушілерді іздеп Нұр-Сұлтанға жетті. Олар көшеде түнеді. Бүгін олар күшпен ұсталды! Омбудсмен Әзімова Эльвираның жағдайға шұғыл түрде араласуын сұраймыз! Журналистің және қаза тапқан Қабылқанов Қуаныштың анасының қолдары сынғанын хабарлады. Көмек пен қолдау сұраймыз!»- деп хабарлады Бақытжан Төреғожина[21].

6 қыркүйек, Шымкент қаласы, ИЧ-167/11 мекемесі, Әштаев Жанмұрат, ҚР ҚК 405-бап, 269-бабының, 2-бөлігі, 272-баптың 2-бөлігі, ол АҚШ Мемлекеттік департаментіне Еуропарламент депутаттарына жолдаған хатын жіберді. Аштаев өз үндеуінде «Оның өміріне қауіп төніп тұр, түрмеде оны арандатушылық күтіп тұр. Егер оған бірдеңе болған жағдайда: жазатайым оқиға болса немесе түрме мерзімі ұзартылса, онда ол осы үшін Қазақстан билігін кінәлауды сұрайды»[22].

6 қыркүйек, Ақтөбе облысы, мұнайшылар ереуілінің жарияланған күніне 4 күн қалғанда, «ҚМК Мұнай» АҚ мұнай компаниясының иелері тәуелсіз кәсіподақ көшбасшысы Елеманов Ержанмен еңбек шартын бұзды, алайда бұрынғы жалақыны көтеру талабына енді белсенділерді қудалауды тоқтату талабының қосылғанына қол жеткізді[23].

6 қыркүйек, Өскемен қаласы, Хамидулин Руфат, ҚР ҚК 272-бабының 2-бөлігі, тергеу изоляторынан шығарылды, құқық қорғаушылардың және белсендінің әйелімен жүргізілген қоғамдық қорғаудың арқасында бұлтартпау шарасы қамауға алудан ешқайда кетпеу туралы жазылымға ауыстырылды. Билік Руфатқа қатысты «азаптау ісі» бойынша тергеу жүргізген жоқ, әлі бірде-бір қызметкер жауапқа тартылған жоқ[24].

7 қыркүйек, Жетісу облысы, Талдықорған қаласы, Шаден Кәрібаев, ҚР ҚК 189-бабының 2-бөлігі 4-тармағы, 7 жыл бас бостандығынан айыру, 67 жастағы көру қабілеті бұзылған саяси тұтқын және сыбайлас жемқорлыққа қарсы белсендіге қатысты апелляциялық сот өтті. Бірінші сатыдағы соттың шешімі күшінде қалды[25].

7 қыркүйек, Шымкент қаласы, ИЧ-167/11, ҚР ҚК 272, 269, 405-баптары бойынша сотталғандар: Ләззат Досмамбетованың, Қайрат Сұлтанбектің және Жанмұрат Әштаевтың жүзге жуық қолдаушысы әртүрлі мерзімге қалалық сот ғимаратының жанына жиналып, белсенділердің айыптарын алып тастауды және оларды дереу босатуды талап етті[26].

7 қыркүйек, Алматы қаласы, «Президент Тоқаев жариялаған рақымшылық — бұл биліктің бу шығаруға деген талпынысы», — деп мәлімдеді құқық қорғаушы Евгений Жовтис[27].

8 қыркүйек, Шымкент қаласы, ИЧ-167/11, Досмамбетова Ләззат, ҚР ҚК 269-бабы 2-бөлігі, 405-бабы, сотталу мерзімі 3 жыл 8 ай,апелляциялық сот кәмелетке толмаған баласының болуына байланысты үкімнің орындалуын екі жылға кейінге қалдырды және Әштаев Жанмұрат пен Сұлтанбек Қайратты темір тордың артында қалды [28].

8 қыркүйек, Шымкент қаласы, Қадырлиев Мейірман, Балтабай Нұркен, Әштай Нұрдәулет, Есенгелді Атымтай, Әштаев Жанмұратқа белгіленген сот шешімімен келіспейтін және судьялардан әділетсіз үкім туралы түсіндіруді белсенді талап еткен ағайындары, ҚР ӘҚБтК-нің 653-бабы бойынша «сотқа құрметсіздік көрсеткені» үшін 5 тәулікке қамауға алынды [29].

8 қыркүйек, Алматы қаласы, «Әділ сөз» сөз бостандығын қорғаудың халықаралық қоры Қазақстандағы ақпаратты білдіру, алу және тарату құқығының 2022 жылғы 1-8 қыркүйек аралығындағы жағдайына зерттеу жүргізді [30].

9 қыркүйек, Талдықорған қаласы, «Қаңтар оқиғалары» кезінде 24 адамды азаптау туралы іс бойынша сот процесі өтуде. Полициядағы қорқыту туралы мәлімдеген жәбірленушілердің қорғаушысы азаптауға айыпталған полицейлерді қамауға алу туралы өтініш берді. Судья Дүйсенбеков Бекмұрат жәбірленуші тараптың адвокатының негіздемесін «толық емес» деп санап, өтінішті қанағаттандырудан бас тартты[31].

9 қыркүйек, Талдықорған қаласы, азаптаудан зардап шеккен Теңізбаев Арман, 2022 жылдың 8 қаңтарында ұсталған және ұсталғаннан кейін үтіктеу арқылы азапталған ол, сот отырысы барысында оны азаптаған үш полицейдің тек біреуі ғана сот алдында жауап бергенін мәлімдеді[32].

9 қыркүйек, Қазақстан ҮЕҰ Азаптауларға қарсы коалициясы және Адам құқықтары және заңдылықты сақтау жөніндегі Қазақстандық халықаралық бюро (АҚжЗС), Талдықорған қалалық сотында билік өкілдерінің қаңтар оқиғаларына қатысушыларды азаптау туралы іс бойынша тыңдауларына мониторинг жүргізуді бастады. Іс бойынша төрт тыңдау өтті[33].

9 қыркүйек, Талдықорған қаласы, азаптау құрбандары мен олардың отбасылары бостандықта бола отырып, бұрынғы полиция қызметкерлері сот процесінің барысына өздері немесе кешегі полиция әріптестерінің көмегімен әсер ете алады деп қорқады. Жәбірленушілер өздерін қауіпсіз сезінбейді және егер олар өздерінің азаптауларын дәлелдей алмаса, онда олар жала жапты немесе жалған айып тағылды деп айыпталады деп қорқады [34].

9 қыркүйек, Орал қаласы, Әкімшілік сот Өтебаев Бекболаттың ҚР ӘҚБтК 489-бабы 10-бөлігі бойынша 153150 тг мөлшерінде оған 18 тамызда салынған айыппұлға шағымын қарады. Сот айыппұлдың күшін жойды, себебі учаскелік полицияның айыппұл салуға құқығы жоқ, бірақ белсендіге 7 тамызда базар ауданында «Алға, Қазақстан!»партиясының парақшаларын таратқаны үшін, бірден ҚР ӘҚБтК-нің 489-бабы 10-бөлігі бойынша, 153150 теңге көлемінде айыппұл салды[35].

9 қыркүйек, Өскемен қаласы, қаңтар оқиғаларының 12 қатысушысын шартты түрде бас бостандығынан айырды. «Жеңілдететін мән — жайларды ескере отырып, ҚР ҚК 272 — бабының 2-бөлігі, 296-бабының 2-бөлігі бойынша жаза ретінде бес сотталушыға үш жыл шартты түрде бас бостандығынан айыру, жеті сотталушыға төрт жыл шартты түрде бас бостандығынан айыру тағайындалды», — деп хабарлады облыс прокуратурасы [36].

9 қыркүйек, Шымкент қаласы, Сатбаева Ардақ пен Нұранова Мөлдір саяси тұтқындардың әйелдері күйеулер- Сұлтанбек Қайратты және Әштаев Жанмұратты босатуды талап етумен пикеттер өткізу жөнінде әкімдікке хабарлама жіберді[37].

9 қыркүйек, Алматы қаласы, Байболат Күнболатұлы және Ақиқат Қалиолла, ҚР ӘҚБтК-нің 488-бабы 11-бөлігімен, 26 тамызда Қытай консулдығының жанындағы заңсыз пикетке қатысқаны үшін, 15 тәулік қамауға алынды [38].

9 қыркүйек, Алматы қаласы, Қытай консулдығы ғимаратының алдында пикет өткізетін адамдардың тобы Қытай басшысының Қазақстанға сапары қарсаңында қысым көрсетудің күшейгені туралы мәлімдеді. Олар қала әкімдігіне шақырылды, онда «сыртқы істер министрлігінің өкілі» деп өзін атаған белгісіз адам Қытай басшысының сапары қарсаңында Нұр-Сұлтанға барудан бас тартуды талап етті және әйтпесе олардың 15 тәулікке қамауға алынатынын ескертті [39].

9 қыркүйек, Алматы қаласы, Шырынбекова Баян, Иманбеков Әлібектің әйелі, ЛА-155/18 мекемесі, ҚР ҚК 291-бабының 3-бөлігі, 4-тармағы бойынша, қару ұрлады деген айыппен, алты жылға бас бостандығынан айырылған, ЛА-155/18 тергеу изоляторына апара жолда шабуыл жасалғанын хабарлады[40].

10 қыркүйек, Алматы облысы, Ермекбай Нұрзат, Қытайдағы екі ағайындыны босатуды талап етумен Қытай консулдығы алдындағы наразылықтарға қатысқан, Қарасай аудандық полиция басқармасының қызметкерлерімен 4 сағатқа ұсталды. Қытайлық басшының Қазақстанға сапары қарсаңында «елордаға бармау» Нұрзатқа ескертілген болатын [41].

11 қыркүйек, Алматы қаласы, жыл сайын өтетін «Байқоңыр» кинофестивалінің соңғы күнінде, қаңтар оқиғаларына арналған «Қаңтар» және «Біз көтерген ауыртпалық» атты екі фильмнің көрсетілімдері тоқтатылды. Кинотеатр әкімшілігі «техникалық ақауларға» сілтеме жасай отырып, көрсетілімнің тоқтатылатынын хабарлады. Кинотеатрдың фойесінде әскери киімдегі адамдар жүрді[42].

11 қыркүйек, Нұр-Сұлтан қаласы, Мүбарак Динара, Сейітқалиев Қайрат, Балжан Жанаш, Кантарбаева Сандуғаш Қытайдағы мұсылмандардың геноцидіне қарсы пикет өткізу үшін Қазақстандағы Қытай консулдығына келді. ЖҚАЖ қызметкерлері күш қолданып, автозакқа белсенділерді отырғызды. Мүбарак Динараны қауіпсіздік күштері соққыға жықты және оның телефонын тартып алды. Кейінірек оларды босатып жіберді[43].

12 қыркүйек, Алматы қаласы, сотталған Әлібек Иманбековтың әйелі Шырынбекова Баян, оған психологиялық қысым көрсетілгенін мәлімдеді. Ол пәтерінің есігінің жанындағы пәтер тамбурында белгісіз ер адамның тұрғанын көрген, оның татуировка салынған денесі жалаңаш, ол қысқа балақты шалбар мен шұлық киіп, балдаққа сүйеніп тұрған [44].12 қыркүйек, Алматы қаласы, Құрманалиева Гаухар, Ақытхан Халида және Қазыбек Гүлфия қалааралық автобустан шығарылып, Алатау ауданының полиция бөліміне жеткізілді. Билік Қытай басшысы келетін күні Нұр-Сұлтандағы Қытай консулдығының жанында өтетін пикеттерден қауіптенеді [45].

12 қыркүйек, Ақтау қаласы, жедел жәрдем қызметкерлері ереуілге шықты, оған Жаңаөзен, Мұнайлы, Бейнеу және Түпқараған аудандарындағы станциялардың қызметкерлері қатысуда. Олар жалақыны көтеруді және әлеуметтік пакетпен қамтамасыз етуді талап етіп отыр[46].

12 қыркүйек, Қызылорда қаласы, Құдайбергенов Қазыбек, қаңтар оқиғаларына қатысқаны үшін, ҚР ҚК 272-бабының 2-бөлігі, 255-бабының 4 бөлігі, 380-бабының 1/3 бөлігі бойынша айыпталушы, сот отырысы өтті[47].

12 қыркүйек, Орал қаласы, Андрей Стариченков, қоғам белсендісі және сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрескер фирманың клиенті болған бюджеттік мекемеге шағымданғаннан кейін, оны жұмыс беруші жұмыстан шығарып жіберді. Ер адам министрлер мен әкімдердің блогына қандай да бір заңнаманың бұзылуына қатысты шағымдарды үнемі қалдырады және оларды түзетуді талап етеді [48].

13 қыркүйек, Шымкент қаласы, қаңтардағы оқиғаларға байланысты сотталған белсенділердің туыстарына әділетсіз үкімге қарсы пикет өткізуден қала әкімдігі бас тартты. Әштаев Жанмұраттың және Сұлтанбек Қайраттың жақындары оларды қолдау үшін акцияға шығуға ниетті екендіктерін мәлімдейді. Пикет туралы хабарламаның қате жазылуы бас тартуға себеп болды[49].

13 қыркүйек, Қарағанды облысы, Пришахтинск қаласы, Асқар Нұрмағанов оның үйіне екі полиция қызметкерінің баса-көктеп кіріп келгенін, соның салдарынан олардан қашуға және басқа жерді паналауға өзінің мәжбүр болғанын хабарлады. Ол мұны Украинаны қолдау акциясына және тіркелмеген «Алға, Қазақстан!» партиясын үгіттеуге қатысқанымен байланыстырады [50].

13 қыркүйек, Алматы қаласы, Қарақалпақтық белсенділер Жақсымбетов Жанкелді мен Төремұратов Қошқарбай Алматыда ұсталды. Өзбек ІІМ қызметкері подполковник Бабаниязов Николай оларды іздеп келді және Өзбекстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 244/1 бабы бойынша айып тағылды. Конституцияға енгізілген түзетулерге қарсы Қарақалпақстандағы наразылықтар, ұстаудың себебі болды. Оларды Өзбекстанға алып кетуі мүмкін[51].

13 қыркүйек, Павлодар қаласы, блогер Кузаиров Диас, ҚР ҚК 378-бабының 2-бөлігі әлеуметтік желілерді пайдалана отырып, билік өкілін қорлағаны үшін кінәлі деп танылды және оған 61260 теңге көлемінде айыппұл тағайындалды. Үкімді № 2 қалалық соттың судьясы Өрнек Әбжапаров шығарды [52].

13 қыркүйек, Алматы қаласы, «Соңғы күндері маған екі рет «сәлем» жіберілді — тікелей емес, «парламентшілер» арқылы. Таныс адам Ақорданың ірі шенеунігінің менімен кездескісі келетінін айтты. Президенттік сайлау кезінде сыннан аулақ болуым үшін бес таңбалы доллар сомалары ұсынылды», — деп хабарлады журналист Вадим Борейко[53].

14 қыркүйек, Семей қаласы, Серікқали Айдос, ҚР ҚК 274-бабының 3-бөлігі, Шығыс Қазақстанның әкімі Даниял Ахметов туралы жалған ақпарат таратқаны үшін, 2 жыл бас бостандығын шектеу мерзіміне кесілді. Қылмыстық істер жөніндегі сот алқасының қаулысына сәйкес ол қамауға алынып, 9 айға жазасын колонияға-елді мекенге өтеуге жіберілді[54].

14 қыркүйек, Алматы қаласы, «Әділ сөз» баспасөз қорғау ұйымы өткен аптада Ақпарат және қоғамдық даму министрлігі ұсынған «Масс-медиа туралы» заң жобасына реттеуші саясат құжатындағы шектеу ұсыныстары ретінде сынға алды [55].

14 қыркүйек, Алматы қаласы, белсенділер Қалиев Ерлан мен Назарова Арайлымға 17 қыркүйекте «Президентті мерзімінен бұрын сайлануға қарсы» тақырыбында митинг өткізуден бас тартқаны туралы хабарлама қала әкімдігінен келді, Ш. Уәлиханов атындағы саябақта мәдени-бұқаралық іс-шаралар жоспарланып қойылғанына сілтеме жасалған [56].

15 қыркүйек, «Freedom Now» құқық қорғау ұйымы «Қазақстан үкіметі белсенді Ильяшев Альнұрға, сот оны 3 жылға бас бостандығын шектеуге, 300 сағатқа мәжбүрлеп жұмыс жасауға және бес жылға саяси және азаматтық белсенділікке тыйым салуға әділетсіз үкім шығарғаннан кейін, әлі күнге дейін ешқандай құқықтық қорғау құралдарын ұсынбады»-, деп мәлімдеді[57].

15 қыркүйек, Талдықорған қаласы, қаңтар айындағы оқиғаларға байланысты азаптауға күдіктілерге қатысты соттың кезекті отырысында судья келесі отырыста істі тергеуге қайтару туралы мәселені талқылау жоспарланғанын мәлімдеді[58].

15 қыркүйек, Алматы қаласы, журналист Егеубаева Динара полицияның сапары туралы хабарлады, себебі белгісіз ер адам оның бұрынғы тұрғылықты жеріне бомба салған. Сол үшін оны, Медеу аудандық полиция бөлімшесіне, куәгер ретінде шақырды. «Менің ойымша, бұл- ескерту, менің қызметіме байланысты әңгіме жүреді деп ойлаймын. Мен оларды қызықтыратындай, басқа ештеңемен де айналыспаймын», — дейді Динара Егеубаева[59].

15 қыркүйек, Семей қаласы, ағайынды Ринат пен Шыңғыс Әлпиевтер қанды қаңтарға байланысты ҚР ҚК 272-бабы бойынша айыптаумен тергеу изоляторында отыр. Тергеу олардың кінәсін растайтын бірде-бір дәлел таба алмады және өндірісті тоқтатуға мәжбүр болды, сол күні прокуратура оларға, ҚР ҚК 256-бабының 2-бөлігі «Терроризмді насихаттау» бойынша, жаңа айып тауып тақты. Күдіктер бір дәлелге негізделген, екі ағайынды да мұсылман діндарлары және осы себептен сақалдарын өсіріп жіберген[60].

15 қыркүйек, Алматы қаласы, Еңсебек Темірлан, ҚР ҚК 274-бабы, полиция «Qaznews24» сатиралық пабликтің авторына қатысты «көрінеу жалған ақпарат тарату» туралы істі тоқтатты. Іс «қылмыстық құқық бұзушылық құрамының болмауына» байланысты тоқтатылды. Лингвистикалық және саясаттанушылық екі сараптама жүргізілді, олар заңнаманың бұзылуын анықтаған жоқ [61].

15 қыркүйек, Ақтау қаласы, № 2 сот ереуілге шыққан жедел жәрдем қызметкерлерін жұмыстан шығаруға рұқсат берді. Жедел жәрдем станцияларының ереуілге шыққан ондаған жұмысшылары жұмыстан шығарылу қаупіне ұшырады. «Орындалмаған немесе жұмыскерлер ереуілді жалғастырған жағдайда, жұмыс беруші үшін бұл тәртіптік сипаттағы шараларды оларға шарт бұзуға дейін қолдануы үшін негіз бола алады» -деп мәлімдеді сот Рахымжан Бейсенов[62].

15 қыркүйек, Алматы қаласы, «Әділ сөз» сөз бостандығын қорғаудың халықаралық қоры Қазақстандағы ақпаратты білдіру, алу және тарату құқығының 8-15 қыркүйек аралығындағы жағдайына зерттеу жүргізді[63].

16 қыркүйек, Алматы қаласы, өткен баспасөз мәслихатында қаңтар оқиғалары кезіндегі «жаппай тәртіпсіздіктерге» ҚР ҚК 272-бабы бойынша айыпталушы — Бердах Бекетовтың әпкесі және қоғамдық қорғаушысы: «Ағасының денсаулығының темір тордың артындағы азаптаулардан кейін нашарлап кеткенін және ағасын ЛА-155/18 мекемесінен босатып, үй жағдайына қамауға ауыстыруға прокуратураны шақыратынын»,- мәлімдеді [64].

16 қыркүйек, Талдықорған қаласы, Айтов Дәурен сот отырысында полицей Кенжебаев Айдынның үтікті қалай қосқанын, оның қызып кетуін күткенін, күйдіріп жатқанда садист- әріптестерінен Дәуренді ұстауды талап еткенін айтты. Азаптауға Кенжебаевтан басқа тағы бес тәртіп сақшысы қатысқан, олардың барлығын күндізгі беттесуде ол анықтап таныған. Алайда олардың біреуі ғана жауапқа тартылған[65].

16 қыркүйек, Алматы облысы, Казцик ауылы, Қарақалпақ белсендісі Худайбергенова Райса Атабайқызы ұсталды. Ұстауды медициналық орталықта пациенттерді тікелей қабылдау кезінде азаматтық киімдегі 3 адам жүргізді. Біреуі өзін ҚР ІІМ лейтенанты Айдос Сыдықұлы Расулов ретінде таныстырды. Қалған екеуі Өзбекстаннан келген қызметкерлер екенін хабарлады. Конституцияға енгізілген түзетулерге қарсы өткен Қарақалпақстандағы наразылықтар ұстаудың себебі болды[66].

16 қыркүйек, Алматы қаласы, «Құқық қорғаушылар адам құқықтарының барлық сайлауалды бұзушылықтарына мониторинг жүргізеді. Билік, ҰҚК, полиция, әкімдіктер тарапынан болған барлық соққылар, қоқан-лоққылар, бопсалау және қорқыту туралы хабарлаңыздар. Тоқаев мырза бәсекелестік пен шуылсыз тыныш және «тұрақты» 7 жылға қайта сайланғысы келеді, содан кейін қайтадан немесе бірнеше рет (?)тұрақты түрде конституцияны өзгерту және «нөлге айналдыру»мүмкін болады (?)Тіпті күлкілі емес», — деді Бақытжан Төреғожина[67].

19 қыркүйек, Астана қаласы, тіркелмеген «Ел Тірегі» партиясы Әділет министрлігімен соттасып жатыр, оған министрлігтің осы партияны тіркеуден бас тартуы себеп болды. Министрліктің бас тартуына партия тізімінде қайтыс болғандардың, кәмелетке толмағандардың және ЖТСН дұрыс емес азаматтардың болғаны сияқтысы себеп болды [68].

19 қыркүйек, Алматы әкімдігі демократиялық күштер коалициясының 24 қыркүйекте «Президенттің мерзімінен бұрын сайлауының күшін жою, президенттіктің 7 жылдық мерзімін енгізудің күшін жою, саяси тұтқындардың бостандығы, сайлау туралы Заңға және сайлауға дейінгі саяси партиялар туралы заңға нақты өзгерістер енгізу» тақырыбында бейбіт наразылық өткізуден бас тартты. Бас тартудың себебі: «құрылыс-монтаждау жұмыстарын» жасау[69].

19 қыркүйек, Маңғыстау облысы, Жаңаөзен қаласы, үстемеақы төлеуді және әлеуметтік пакет ұсынуды талап етіп наразылық білдірген жергілікті жедел жәрдем станциясының ондаған қызметкерлері, сот өткен аптада қызметкерлердің ереуілін заңсыз деп танығаннан кейін, жаппай жұмыстан шықты, ал жұмыс беруші сот шешімі негізінде 11 адамды жұмыстан шығарды[70].

19 қыркүйек, Алматы қаласы, «тергеу соты Мамай Жанболатты ЛА-155/18 мекемесінде қамауда ұстау мерзімін ұзарту туралы тергеу органының өтінішін қанағаттандырды, ҚР ҚК 272-бабының 1-бөлігі, 274-бабының 4-бөлігі, 378-бабы, жеті айға дейін, 12 қазанға дейін»,-деп хабарлады қалалық соттың баспасөз қызметі [71].

19 қыркүйек, Қонаев қаласы, Алматы облысы, ЛА-155/14 мекемесі, сот Нарымбай Ермекке босатудан бас тартты, ҚР ҚК 174-бабы. Оның адвокаты Нұрпейісов Ғалым:«Сот үшін сараптама қажет болғандықтан және сот өз бетінше шешім қабылдай алмайтындығына байланысты сот өтінішті қабылдамады», — деп мәлімдеді[72].

19 қыркүйек, Алматы қаласы, ЛА-155/18 мекемесі, Құдайберген Қайрат, ҚР ҚК 272-бабының 1/2-бөлігі, «тергеу өтініші бойынша қамауда ұстау мерзімін 2022 жылғы 21 қазанға дейін, 6 айға дейін ұзартты»,- деп хабарлады қалалық соттың баспасөз қызметі[73].

19 қыркүйек, Атырау қаласы, қаланың мамандандырылған қылмыстық соты 27 адам күдіктілер ретінде өтіп жатқан Қаңтар оқиғалары бойынша істерді қарауды бастады. Сотталушыларға ҚР ҚК 272-бабы «жаппай тәртіпсіздіктерге қатысу,» ҚР ҚК 380-бабы «билік өкіліне қатысты күш қолдану», «құқық қорғау, арнаулы мемлекеттік орган қызметкерінің өміріне қол сұғу» кінәлары тағылуда[74].

20 қыркүйекте, Астана қаласы, сот аса ірі мөлшерде ұрлық жасады деп айыпталушы- Сатыбалды Қайратқа қарсы қылмыстық іс бойынша іс жүргізу барысында аудио — және бейнежазбалар жасауға журналистерге тыйым салып, іс жүргізуді аудио — және бейнетіркеуге тыйым салу туралы қорғау тарапының талабын қанағаттандырды[75].

20 қыркүйек, Алматы қаласы ЛА-155/18 мекемесі, Валиев Дархан, ҚР ҚК 272-бабы 2-бөлігі, «жаппай тәртіпсіздіктерге қатысу» айыбы бойынша шартты 4 жыл 2 ай мерзім және қоғамдық өмірге қатысуға 2 жыл шектеу алып, бостандыққа шықты. «Валиев кінәні мойындай отырып, іс жүргізу келісімін жасады», — деп хабарлады адвокат Балғабаева[76].

20 қыркүйек, Алматы қаласы, Валиев Дархан, ҚР ҚК 272-бабы 2-бөлігі, шартты мерзімі 4 жыл 2 ай, «жаппай тәртіпсіздіктерге қатысты» деген айыппен шартты түрде сотталған ол, «Қазақстанда әділеттілік жоқ»,- деп мәлімдеді [77].

20 қыркүйек, Алматы қаласы, қаңтар айындағы оқиғалардан кейін соқыр болған Ермек Әбдірешовты қылмыстық қудалауды қалалық прокуратура тоқтатты, «Қаңтар» қорының адвокаттары істен көптеген бұзушылықтарды тапты: «мысалы, көзі көрмейтін соқыр адамнан өкілсіз жауап алынған, өзі оқи алмаған, жауап алу хаттамасына қол қоюға оны мәжбүрлеген, Әбдірешовті азаптаған деп болжамдалған полицей әлі де бостандықта жүр», — деп хабарлады «Qantar» КҚО қорындағылар[78].

20 қыркүйек, Алматы қаласы, тергеу соты Қарақалпақстаннан келген белсенділер Төремұратов Қошқарбайды және Жақсымбетов Жангелдіні 40 күн мерзімге қамауға алуға қаулы шығарды. Алматы облысының Іле аудандық соты Құдайбергенова Раисаға осындай бұлтартпау шарасын тағайындады, «қазір Төремұратов пен Жақсымбетов СИ-18 – де отыр, Құдайбергенова Раисаны Қонаев қаласының тергеу изоляторына алып кетті», — деп хабарлады Қарақалпақ диаспорасының өкілі- Мұратбай Ақылбек [79].

21 қыркүйек, Алматы қаласы, 2022 жылғы қаңтар-тамыз аралығында «Әділ сөз» қоры тіркеу жасады: журналистер мен БАҚ құқықтарының бұзылу фактілері-137 ,

шабуыл кезінде қаза табу-1, кісі өлтіруге оқталу-1, журналистерге, БАҚ редакцияларына шабуыл жасау – 27, журналистер мен БАҚ – қа қоқан-лоққылар-18, қудалау фактілері-69, ақпарат алу және тарату құқығын бұзу фактілері-189 рет [80].

22 қыркүйек, «Әділ сөз» сөз бостандығын қорғаудың халықаралық қоры Қазақстандағы ақпаратты білдіру, алу және тарату құқығының 2022 жылғы 15-22 қыркүйек аралығындағы жағдайына зерттеу жүргізді [81].

22 қыркүйек, Астана қаласы, Әділет министрлігіне белсенділер «Алға, Қазақстан!» партиясын тіркеу процедурасы шеңберінде құжаттарды тапсырды. Саяси ұйымды құру бойынша жұмысты жалғастыра алатын бастамашыл топты ресми түрде құру үшін 1996 қол жиналды, қолтаңбалармен бірге министрлікке мыңдаған азаматтардың бастамашыл топқа қатысқанын растайтын бейне жазбалары жіберілді[82].

22 қыркүйек, Алматы қаласы , әкімдік Қазақстан Президентінің кезектен тыс сайлауына қарсы митинг өткізуден екінші рет бас тартты. Бас тартудың себебі митинг өткізілетін күндері мәдени-бұқаралық іс-шараларды өткізу болды. Митинг туралы хабарламаны азаматтық белсенділер мен «Демократиялық күштер коалициясы» берді[83].

22 қыркүйек, Ақтөбе қаласы, облыстық соттың апелляциялық алқасы, ҚР ӘҚБтК 667-бабы 1-бөлігі бойынша, журналист Ардақ Ерубаеваға ескерту әкімшілік жаза түріндегі қала сотының шешімінің күшін жойды. Ол Премьер-Министрдің кортежін фотоға түсіріп алмақ болған кезінде ұсталған және полицияның талабына бағынбады деп айыптаоған болатын [84].

22 қыркүйек, Қазақстанның бұрынғы президенті құрған «Назарбаев Қоры» және британдық «Jusan Technologies» компаниясы АҚШ пен Ұлыбритания соттарына сыбайлас жемқорлық және ұйымдасқан қылмысты зерттеу орталығына (OCCRP), Telegraph басылымына, Bureau of Investigative Journalism үкіметтік емес ұйымына және OpenDemocracy басылымына қарсы жала жабу туралы талап арыз берді. Назарбаевпен құрылған қорлар желісінің активтеріне тергеулер жүргізу талап қоюдың себебі болды[85][86].

23 қыркүйек, Астана қаласы, Қазақстанның Әділет министрлігі «Алға, Қазақстан!» партиясын тіркеу рәсімдері шеңберінде тапсырылған құжаттарды тағы да қайтарды. Тіркеу қызметі және заң қызметтерін ұйымдастыру департаменті өз жауабында Саяси партиялар туралы Заңның 8-бабына сілтем жасаған және Тізімдегі мәліметтердің сәйкес еместігін мәлімдейді, бірақ қандайда бір растау бермеген[87].

23 қыркүйек, Астана қаласы, «Ел тірегі» мүшелері партияны тіркеуден бас тарту туралы істе ұтылды. Сот Н.А. Ермахановтың Әділет министрлігінің мемлекеттік мекемесіндегі 2023 жылғы 10 тамыздағы саяси партия құру ниеті туралы хабарламаны растаудан заңсыз бас тарту туралы әкімшілік талабын қанағаттандырудан бас тарту туралы шешім қабылдады, — делінген сот шешімінде [88].

23 қыркүйек, Астана қаласы, Қазақстанның Бас прокуратурасы рақымшылыққа 1520 адам түсетінін хабарлайды. Оның ішінде: сотқа дейінгі тергеуде — 383 адам, қылмыстық іс бойынша 391адам; 36 іс бойынша сот ісінде -102 адам; 1035 адам сотталды, оның 93-і бас бостандығынан айыру орындарында жазасын өтейді, 930-ы пробацияда, 9 сотталушы қоғамдық жұмыстарды орындайды, тағы 3-не айыппұл салынды [89].

23 қыркүйек, Астана қаласы, Бас прокуратурада рақымшылыққа кім түспейтіні туралы мәлімделді: «Заң жобасы мемлекеттік опасыздыққа, жаппай тәртіпсіздіктерді ұйымдастыруға, сыбайлас жемқорлыққа, террористік, экстремистік қылмыстарға, азаптауға байланысты қылмыстар жасаған, сондай-ақ қылмыстардың қайталануы немесе қылмыстардың қауіпті қайталануы кезінде жазасы тағайындалған адамдарға қолданылмайды» [90].23 қыркүйек, Қарағанды қаласы, Фазылов Айтқожа, қала әкімдігінен бас тарту алды. Ол, жедел президенттік сайлау өткізуге қарсылық білдіру үшін, Тәуелсіздік стелласы маңындағы орталықта жеке наразылық акциясын өткізуді көздеген болатын. Бұл орынның бос болмауы бас тартудың себебі болды, бірақ әкімдік орынды кім алғанын өз жауабында көрсетген [91].

23 қыркүйек, Түркістан облысы, Төлеби ауданы, Байдәулетов Мұрат, ҚР ҚК 405-бабының 2-бөлігі, осы жылдың наурыз айында Президент Тоқаевты сынға алып, оған қарсы жеке санкциялар енгізу туралы Facebook-те тікелей эфир жариялағаны үшін, мүгедектігі бар белсендіге қатысты сот процесі басталды[92].

23 қыркүйек, Алматы қаласы, жұмылдыру\ мобилизация жарияланғаннан кейін ресейліктердің Қазақстанға қоныс аударуына қарсы пикеті үшін, студенттер Қасым Қаракөзді және Құдайберген Айсұлтанды полиция ұстады. Олар Мәскеуден «Ресей» компаниясының рейсі келгеннен кейін пикет өткізді, онда «Че, сіз ет екеніңізді түсіндіңіз бе?» және «Құрметтеңіз немесе кетіңіз» деген жазулар бар плакаттары болды. Оларды полиция бірден ұстады. Оларды бөлімде жарты сағат бойы ұстады, ауызша ескертулер жасады, профилактикалық әңгіме жүргізді, кейін босатты[93].

24 қыркүйек, «бірқатар қазақстандық БАҚ DDos-шабуылдарға ұшырады және Біз маршруттарды қалпына келтіру және оңтайландыру бойынша техникалық жұмыстар жүргізіп жатырмыз, бұл кейбір сыртқы интернет-ресурстарға қол жеткізу жылдамдығының ішінара төмендеуіне әкелуі мүмкін», — деп мәлімдеді «Қазақтелеком» АҚ коммуникациялар департаментінде [94].

24 қыркүйек, Алматы қаласы, «Азаттық» радиосының сайтына кіру қиындаған. Сайттың орыс тіліндегі нұсқасы ғана жөнді жұмыс істемеді, қазақ сайты да мерзімді төмендеп тұрды. Сайтқа кіру проблемаларына дейін редакция «Тоқаевтың жерасты бизнесі» және «Қазақстанның соғысқа тартылу қаупі» атты материалдарын шығарған еді. Жариялымның бірінші бөлімінде Швейцарияның Рublic Eye ұйымының тергеуі баяндалған болатын[95].

24 қыркүйек, Президент Тоқаев пен оның ұлы ТимурТоқаевтың хакерлер бұзған хат-хабарларына қол жеткізген батыс журналистері, Тоқаев 2010-шы жылдардың ортасында мұнай және газ саласында «жерасты бизнесіне» ие болды деген қорытындыға келді. Осы жарияланымдар Азаттық сайтына DDos-шабуылдарды жасауға және жарияланғаннан кейін оның жұмысының бұзылуына себеп болды[96].

25 қыркүйек, Алматы қаласы, «Бас прокуратура #Qantar2022-де қаза тапқандардың тізімдерін жариялағаннан кейін 25 адамның аты-жөні біздің тізімдерімізбен сәйкес келмеді. Біз Бас прокуратураға осы фамилияларды тексеруді және қаңтар трагедиясы барысында олардың қайтыс болғанын растаған жағдайда, оны ҚР Бас прокуратурасының тізіміне енгізуді сұрап 3 хат жібердік. Олар бізге жауап берді деп ойлайсыз ба? Біздің барлық сұрауларымызға олар, тек бір бас тарту жазды. Бізді жай ғана алысқа жіберді», — деп хабарлады Бақытжан Төреғожина[97].

26 қыркүйек, Алматы облысы, Рузахунов Викрам, Қазақстанға адвокат Бақытбек Автандилдің алып жүруімен, Қазақстанның сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызметінің шақыруы бойынша, «жәбірленуші ретінде» тергеу іс-шараларына қатысу үшін келді. Жәбірленуші қырғызстандық музыкант Алматыдағы қаңтар айындағы азаптауларды тергеуге жәрдемдесетінін хабарлады. Ол органдардың ақпан айынан бастап азаптауға кінәлі адамды таппағанын хабарлады[98].

26 қыркүйек, Қарағанды қаласы, Зверева Сания аудандық сот ғимаратына пикетке шықты, онда оған қатысты азаматтық іс қаралуда. Зверева бұған дейін оған қатысты әкімшілік істі қараған бірнеше судьяға және оның ісін қазір қарайтын сотқа шағым түсірді. Оған полиция, прокуратура қызметкерлері келді, прокуратура ғимаратына баруға мәжбүрледі және пикетке шығу себебі туралы түсіндірме алды [99].

26 қыркүйек, Қарағанды қаласы, бұрын Украинадағы соғысқа қарсы акциямен шыққан Асқар Нұрмағанов, Ресейде жүргізіліп жатқан жұмылдыру аясында Қазақстанға келетін Ресей азаматтарының ағынына қарсы, «веложарыс» ұйымдастырды. Белсенді велосипедке Қазақстан мен Украинаның туларын, ал рюкзакқа « Ресей Федерациясының шекарасын жабуды талап етеміз. Путин-кет!» плакатын іліп қойды[100].

27 қыркүйекте Алматыда Анафияев Жасұланның өлім мәселесі туралы іс бойынша адам құқықтары жөніндегі қазақстандық бюроның баспасөз конференциясы өтті. Ер адам, 11-12 қаңтарға қараған түні, Қалалық полиция департаментінің уақытша тергеу изоляторында, қайтыс болғанға дейін азапталды деп болжануда. Прокуратура кісі өлтіру фактісі бойынша қылмыстық іс қозғады, алайда күдікті полиция қызметкерлері әлі жауапқа тартылған жоқ[101].

27 қыркүйек, Алматы қаласы, «Сараптама нәтижелері бойынша Анафияевтың 13 қабырғасын сындырған және қолдары мен аяқтарын байлап ұстаған. Оған барлық жарақаттар оның өлімінен бір сағат бұрын жасалған. Баспасөз мәслихатына бір апта қалғанда, оның ағасын өлтірді деген күдіктілерге ешқайда кетпеу туралы жазылым түрінде сотқа дейін бұлтартпау шарасы тағайындалғанын, өлтірілген адамның әпкесі- Ләззат айтты[102].

27 қыркүйек, Орал қаласы, облыстық сотта Өтебаев Бекболаттың шағымы қаралды, ол тіркеуді алуға тырысып жүрген «Алға, Қазақстан» партиясы туралы парақшаларды сот тұрғысынан «заңсыз» таратқаны үшін, ҚР ӘҚБтК-нің 489-бабы 10-бөлігі бойынша, 107205 теңгеге айыппұл салынғаны туралы. Сот шағымды қабылдамай тастады[103].

27 қыркүйекте Қазақстанда «Азаттық» радиосының сайты қайтадан қолжетімсіз болды. Мобильді қосымша және смартфондарға арналған сайт нұсқасы проблемалармен ашылады немесе мүлдем ашылмайды. Сарапшылар Тоқаевтың бизнесі және Қазақстанның соғысқа тартылу қаупі туралы жарияланым шыққаннан кейін сайтты ішінара бұғаттау мүмкіндігі туралы айтады. Билік «Азаттық» радиосының бұғатталуын жоққа шығарады[104].

27 қыркүйек, Астана қаласы, Жоғарғы Сот ғимаратында наразылық білдіргеннен кейін белгілі адвокат Айтқалиев Хамида ұсталды, онда ол Теміртау қалалық сотының судьясы Айжан Шаяхметованы жұмыстан шығаруды талап еткен. Адвокат «судья оған жала жапты» және «озінде Шаяхметованың сөздерінің аудиожазбасы бар» деп хабарлады. Келушілердің өтуіне ол кедергі келтіргендей және өткелді жауып тастағандай қылып, оны құқық бұзушылық туралы хаттама жасау үшін Есіл полиция бөліміне апарды [105].

27 қыркүйек, Алматы қаласы, «Еurasianet» американдық порталының редакторы Дэвид Триллинг Алматы қаласындағы баспадағы журналистерге полицияның сапары туралы мәлімдеді. Джоанна Лиллис пен Пол Барлеттің пәтерінің есігінде полиция тұр (біреуінен ішімдіктің иісі сезіледі) және оларды полицияға алып кетуге тырысуда[106].

27 қыркүйек, Алматы қаласы, «Көмектесіңіз, полицейлер өте табанды және куәліктерін көрсетпейді. Олар әзірге кетіп қалды. Толық қудалау. Олар менің авторларымды – Қазақстандағы жұмыс тәжірибесі мол, өз ісіне берілген және адал екі журналистерімді қатты алаңдатады», — деп хабарлады Дэвид Триллинг өзінің Твиттерінде[107].

27 қыркүйек, Алматы қаласы, «Мемлекеттік мекемелер мен қоғамдық қызмет көрсету қызметкерлерінің салалық кәсіподағы» мүшелеріне жасалған қысымға байланысты баспасөз конференциясы өтті. Алматы халықаралық мектебінде әкімшілік тарапынан «Мемлекеттік мекемелер мен қоғамдық қызмет көрсету қызметкерлерінің салалық кәсіподағы» РҚБ бастауыш кәсіподақ ұйымына бұрын-соңды болмаған қысым көрсетілуде[108].

27 қыркүйек, Талдықорған қаласы, «Азаптауға қарсы Коалиция» ҮЕҰ үйлестірушісі Ақылбекова Роза хабарлады: «Қаңтар оқиғалары кезінде азаптау құрбандарына қатысты Талдықорған соты – бұл азаптаудың жалғасы. Мәжіліс залы кішкентай, азаптауға күдіктілер және олардың құрбандары шағын кеңістікте бірге, бұл әділетсіздік. Мемлекеттік тілді білмейтіндерге арналған аударма төмен деңгейде, ал бұл ақпаратқа қол жетімділікті азайтады. Соттың тиімділігі мен объективтілігі төмен деңгейде»[109].

28 қыркүйек, Семей қаласы, Жолатов Азиз, ҚР ҚК 272-бабы 2-бөлігі 4 жыл шартты түрде, билік саяси қудалауды жалғастыруда. Қазір жеке сот орындаушысы Азизді «ол жеке сот орындаушысының қызметтері үшін төлем жасамаса, сондай-ақ сот шығындары мен Жәбірленушілер қорына төлем жасамаса, мүлікті және банктік шотты бұғаттаймын»,- деп қорқытуда [110].

28 қыркүйек, Мәлімдеме: «Қазақстан, Талдықорған қаласында азаптауды қолданды деп айыпталған құқық қорғау органдарының қызметкерлеріне қатысты бірінші істі қарау басталды. Адам құқықтары жөніндегі халықаралық әріптестік (АҚжХӘ), Адам құқықтары және заңдылықты сақтау жөніндегі Қазақстандық халықаралық бюро (АҚжЗСҚХБ), Азаптауларға қарсы Қазақстандық коалиция және азаптауларға қарсы дүниежүзілік ұйым (АҚДҰ) осы іс бойынша сот тыңдаулары барысында байқалған процестік бұзушылықтарға қатты алаңдайды және Қазақстан билігін адам құқықтары мен заңдылықтар саласындағы халықаралық нормаларды сақтауға және қиянат жасағаны үшін жауапкершілікке тарту міндеттемесін орындауға шақырады» [111].

28 қыркүйек, Freedom House өз есебінде «2022 өтпелі кезеңдегі елдер. Демократияның құлдырауынан авторитарлық агрессияға дейін» Қазақстанда қалыптасқан саяси жүйені «шоғырландырылған авторитарлық режим» (екі балл және одан аз) ретінде сипаттайды. Бұл саяси бәсекелестік пен плюрализмге кедергі келтіретін және саяси және басқа да адам құқықтарының елеулі бұзылулары байқалатын авторитарлық қоғамдарды білдіреді [112].

28 қыркүйек, Freedom House: «Тәуелсіз бақылаушыларды сайлауға жіберетін немесе баспасөз бостандығын жақтайтын үкіметтік емес ұйымдар есептік кезеңде әкімшілік айыппұлдармен және олардың қызметін тоқтата тұру қаупімен бетпе-бет келеді» [113].

28 қыркүйек, Астана қаласы, адвокат Мейіржан Досқараев Марат Жыланбаевтың мүддесі үшін, ҚР ӘҚБтК-ң 489-бабының 10-бөлігі бойынша, Жыланбаевқа тіркелмеген ұйымдардың қызметіне қатысқаны үшін жаза қолдану туралы, 3 тамыздағы қаулыға шағым жолдады. Өткен сот отырысында, судья Иманалин шағымды қанағаттандырудан бас тартты[114].

29 қыркүйек, Атырау облысы, Мақат аудандық соты жергілікті тұрғынға қатысты ҚР ҚК 274-бабы 2-бөлігінің 3-тармағы бойынша 1,5 жыл шартты түрде «көрінеу жалған ақпарат таратқаны» үшін үкім шығарды. Іс материалдарына сәйкес, ер адам ұялы телефонына «қаңтар оқиғаларына қатысты жалған ақпарат бар» бейне түсіріп, оны YouTube-те жариялаған [115].

29 қыркүйек, Варшава қаласы, ЕҚЫҰ конференциясы, Төреғожина Бақытжан құқық қорғаушы, «Ар.Рух.Хак» ЕҚЫҰ конференциясында Қазақстандағы адам құқықтарының жағдайы туралы баяндама жасады. Төреғожина Қазақстанда сөз бостандығы құқығы барлық жерде бұзылатынын мәлімдеді. «Біз саяси оппозицияның болуына төзбеушілікпен және саяси сенімдер бойынша кемсітушілікпен бетпе-бет келудеміз» -деді[116].

29 қыркүйек, Варшава қаласы, Төрегожина Бақытжан: « #Qantar2022 трагедиясының мысалында көрсеткім келеді, президент Тоқаев ескертусіз жеңіліске оқ атуға бұйрық берді және 232 адам қаза тауып, тергеу изоляторларында тағы 6 адам өлтірілді. Өлгендердің ең кішісі 4 жаста, ең үлкені 78 жаста болды. Біз қаза тапқандардың туыстарымен, зардап шеккендердің өздерімен және адвокаттармен қарым-қатынас жасаймыз және билік мұқият, жан-жақты, толық және объективті тергеу жүргізуге мүдделі емес және осы трагедияға шынайы кінәлілерді, тапсырыс берушілерді және орындаушыларды атауға дайын емес деген қорытынды жасаймыз» [117].

29 қыркүйек, Варшава қаласы, ЕҚЫҰ конференциясы, Барлық Меңдіғазиев: «Қазақстанда бейбіт жиналыстар өткізуге тыйым салынады. Осы жылға билік бейбіт жиналыстар өткізуге 107 негізсіз бас тарту жасады. Осы жылдың қаңтар айындағы оқиғаларға қатысқан бейбіт демонстранттарды ату, азаптау және қудалау бойынша ақпарат жинаумен айналысатын- Төрегожина Бақытжан, Садырбаева Райгүл, Сәдуақасова Айя және Бекқұлова Шалипа сияқты құқық қорғаушылар да қуғын-сүргінге ұшырауда» [118].

29 қыркүйек, Қызылорда қаласы, № 2 қалалық сот БҚ-169/5 мекемесінде, ҚР ҚК-нің 106-бабы 2-бөлігі бойынша, 5 жыл мерзімге отырған Ержан Елшібаевқа тағы 7 жыл қосу шешімін шығарды. Осылайша, қамаудың қалған бір жарым жылын ескере отырып, Еркібаев үшін түрменің жалпы мерзімі сегіз жылды құрады. Оны бағынбау және басқа сотталғандарды арандату туралы колония әкімшілігінің шағымы бойынша соттады[119].

29 қыркүйек, Алматы қаласы, қала әкімі Ерболат Досаев алдағы президент сайлауы туралы айта келе, «қандай да бір ұсақ бұзушылықтар, рәсімдік бұзушылықтар болмайтынына кепілдік бере алмайтынын»мәлімдеді. Бірақ әкім «адалдық пен ашықтық қағидаты сақталады» деп уәде берді[120].

29 қыркүйек, Алматы қаласы, қырғыз музыканты Рузахунов Викрам «Алматыда қаңтар айындағы азаптауға күдікті полицейлерді анықтағанын хабарлайды. Ол тергеушілерге жауап алу кезінде азапталған, шынжырмен және сүрткішпен ұрылған, бетінен тепкіленген және тұншықтырылған жерлерді көрсете алды. Фотосуреттер бойынша 348 адамнан 10-нан астамын анықтадым»[121].

29 қыркүйек, Алматы қаласы, « Мен жасалған қылмыстардың егжей-тегжейін толықтай сипаттадым, ұсталғандарға қатысты қылмыстар жасауға қатысы бар Алматы облысы полиция департаментінің қызметкерлерін анықтадым. Тергеуге қатысу қауіпті болуы мүмкін, өйткені мен анықтаған қызметкерлер осы күнге дейін ықпалды қызметтегі шенеуніктер болып табылады», — деп хабарлады Викрам Рузахунов[122].

29 қыркүйек, Алматы қаласы, құқық қорғаушы Қалиев Ерлан мамандандырылған әкімшілік сотқа қала әкімі Досаев Ерболаттың шешіміне қатысты талап арыз берді, онда ол бейбіт жиналыс өткізуден бас тартуды заңсыз деп тануды талап етеді. Ол бас тарту мотивтерінің Конституция мен бейбіт жиналыстар туралы заң талаптарына сәйкес келмеуін көрсетеді[123].

29 қыркүйек, Алматы қаласы, Жұмагелдиев Арманға, ҚР ҚК 272-бабы 1-бөлігі, қаңтар ойрандарын ұйымдастыруға байланысты ұсталған адамға жаңа айып тағылды. Ол, 2016 жылдан бері ҰҚК 5 департаментінің бұрынғы басшысы Руслан Ысқақовтың бақылауымен жұмыс істеп келе жатқан, қылмыстық топты ұйымдастырды деп күдікке ілінді[124].

29 қыркүйек, Алматы қаласы, «Әділ сөз» сөз бостандығын қорғаудың халықаралық қоры Қазақстандағы ақпаратты білдіру, алу және тарату құқығының 2022 жылғы 22-29 қыркүйек аралығындағы жағдайына зерттеу жүргізді[125].

30 қыркүйек, Фазылов Айтқожа, Назарбаев атындағы даңғылдың атын Бейбітшілік бульвары деп өзгертуді талап етумен акция өткізуге берген жергілікті белсендінің хабарламасынан қала әкімдігі 15-ші рет бас тартты. Сауда орталығының жанындағы акцияны өткізу орнының жеке аумақ болып табылатыны бас тартуға себеп болды[126].

30 қыркүйек, Астана қаласы, Бурятиядан келген журналист- Евгения Балтатарова елордада ұсталды. Ресейде оған, Ресей Федерациясының Қылмыстық кодексінің 207-бабының 2-бөлігі бойынша, ресейдің армиясы туралы жалған ақпарат таратқаны үшін, айып тағылды. Ресейдің құқық қорғау органдары оны халықаралық іздеуде деп жариялады[127].

[1]https://rus.azattyq.org/a/32014112.html

[2]https://www.facebook.com/toregozhina/posts/pfbid02MWxe5zwXXK5LiEskAiBhWabvLCZnNmCGpMMfebxHyUT9KkNUYuafepGND31RYtwpl

[3]https://orda.kz/tokaev-obyavil-amnistiyu-uchastnikam-krovavogo-yanvarya/

[4]https://aktobetimes.kz/vazhnye-novosti/9012-evgenij-zhovtis-vlasti-hotjat-otdelatsja-maloj-krovju.html

[5]https://rus.azattyq.org/a/32015652.html

[6]http://www.adilsoz.kz/news/show/id/3733

[7]https://orda.kz/v-minyuste-ozvuchili-poryadok-provedeniya-amnistii-po-yanvarskim-sobytiyam/

[8]https://orda.kz/v-minyuste-ozvuchili-poryadok-provedeniya-amnistii-po-yanvarskim-sobytiyam/

[9]https://rus.azattyq.org/a/32015620.html

[10]https://www.facebook.com/groups/ActivistsNotExtremists/posts/3354530301532896/

[11]https://www.instagram.com/p/Ch9tJ6dDTM-/?hl=ru

[12]http://www.adilsoz.kz/news/show/id/3736