ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ САЯСИ ҚУҒЫНДАУДЫҢ 2024 ЖЫЛҒЫ 1 МЕН 29 АҚПАН АРАЛЫҒЫНДАҒЫ МОНИТОРИНГ

1 ақпан, Астана қаласы , Парламент Сенатының төрағасы М.Әшімбаев, Азаттық радиосының журналистеріне аккредиттеуден бас тарту туралы сұраққа жауап беріп, Қазақстан Сыртқы істер министрлігінің өз ұстанымы бар екенін айтты. Оның айтуынша, Қазақстан Сыртқы істер министрлігінің «Азаттық» радиосының «кейбір» журналистерін аккредиттеуден бас тарту туралы шешімі «редакциялар мен журналистердің Қазақстан заңнамасы мен тиісті ережелерді бұзуына» байланысты қабылданған[1].

1 ақпан, Алматы қаласы, Алматылық феминистер 8 наурызда феминистік шеру немесе митинг өткізуге қала билігінен рұқсат ала алмай жүр. Не мұндай іс-шараларды өткізуге арналған тегін алаңдар жоқ, немесе әкімдіктегілер бұл шара қауіпті деп түсіндіреді. Осыған қарамастан олар күресуге бел буды, егер жиналуға рұқсат бермесе, олар жеке пикет өткізеді [2].

1 ақпан, Алматы қаласы, Қазақстан баспасөз клубында өткен баспасөз мәслихатында «Феминита» белсенділері Ж.Секербаева мен М.Албан, сондай-ақ құқық қорғаушылар Л.Воронцова мен Т.Чернобиль. «Қазақстандық әйелдердің қауіпсіздігі үшін» ұранымен отбасылық зорлық-зомбылыққа қарсы феминистік шеруді немесе митингіні үйлестірудегі проблемалар туралы айтты [3].

1 ақпан, Петропавл қаласы, В.Курамшин, ҚР ӘҚБтК-нің 456-2 бабымен 20 тәулік қамауға алынған, әкімшілік қамауға алынғандарды арнайы ұстау изоляторынан мерзімінен бұрын босатылды. Ол, оның жазбасын тым радикалды түрде қолдаған анонимді комментаторлар үшін кешірім сұрауға дайын [4].

1 ақпан, Алматы қаласы, Қазақстандағы сөз бостандығы, ақпарат алу және тарату құқығының 2024 жылдың 25 қаңтары мен 1 ақпаны аралығындағы жағдайына шолу [5].

1 ақпан, Атырау қаласы, М.Боқай, Қазақстан Республикасы ӘҚБтК-нің 669-бабының 1-бөлігімен 14 қаңтардағы сот қаулысына апелляциялық шағымды сот қарады. Судья қаулы етті: Әкімшілік құқық бұзушылық туралы істер бойынша соттың қаулысы өзгеріссіз қалдырылсын, жеке шағым қанағаттандырусыз қалдырылсын [6].

1 ақпан, Атырау қаласы, азамат Н.Отарбаев, жер мәселесі шешілмегендіктен қала әкімдігінде өзін-өзі өртеп жібермек болған азаматқа ҚР ӘҚБтК-нің 434-бабының 1-бөлігімен «бұзақылық жасағаны үшін» айыппұл салынды [7].

2 ақпан, Степногорск қаласы, №4 мекеме, саяси тұтқын М.Жыланбаев, ҚР ҚК-нің 258, 405 бабы, 7 жыл бас бостандығынан айырылған, 1 наурызға дейін аштық жариялауды жалғастыратынын мәлімдеді, — деді қоғамдық бақылау комиссиясының өкілі О.Сыздықов [8].

2 ақпан, Алматы қаласы, белсенді Берген Лиа, Тәуелсіздік монументіне постер көтеріп, қала әкімін 8 наурыз Халықаралық әйелдер күні мерекесінде феминистік шеру мен митингіге рұқсат беруге шақырды [9].

3 ақпан, Нью-Йорк (АҚШ), Журналистерді қорғау комитеті (Committee to Protect Journalists, CPJ) Қазақстан билігінің «Азаттық» радиосының, «Азат Еуропа/Азаттық» радиосының қазақ қызметінің ондаған журналистіне аккредитация бермеу туралы шешімін айыптап, Астананы «Азаттық» радиосының журналистерін аккредиттеу және олардың еркін жұмыс істеуіне жағдай жасауға шақырады [10].

3 ақпан, Алматы қаласы, белгісіз ер адам «Kazfem» тобының белсендісі В.Фоноваға әкімдіктен 8 наурызда әйелдер шеруін өткізуге рұқсат беруді талап етіп, пикет өткізуге кедергі келтірмек болды. Ер адам және оның серіктестері оның қолындағы плакатты жұлып алып, кейін полиция шақырып, пикетті тоқтатуға әрекеттенді [11].

4 ақпан, Қостанай қаласы, белсенді А. Әлиғазина тұрмыстық зорлық-зомбылықты криминализациялауға арналған жеке пикет өткізді, әкімдіктен 8 наурызда әйелдер шеруін өткізуге рұқсат беруін талап етті. Ол «Феменизмге қарсы» (орфографиясы сақталған) плакатымен шықты. Белсендіге белгісіз әйел жақындап, белгісіз әйел сол уақыт арасында арандатушылықпен пикетті үзуге әрекеттенген[12].

4 ақпан, Қостанай қаласы, тұрмыстық зорлық-зомбылыққа қарсы пикет кезінде жанжалды оқиға орын алды. Әлеуметтік желідегі кадрлардан әйелдің пикет кезінде БАҚ жұмысына әдейі араласқаны, тіпті одан талап етілсе де, орнынан кетпегені байқалды [13].

5 ақпан, «Human Rights Watch» Халықаралық құқық қорғау ұйымы Астананы «NeMolchi.kz» қорының басшысы Д.Смаиловаға қатысты істі тергеу кезінде құқықтардың сақталуы мен бейтараптығын қамтамасыз етуге шақырды [14].

5 ақпан, Астана қаласы, Мәжілісте тұрмыстық зорлық-зомбылық үшін жазаны қатайтатын «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне әйелдердің құқықтарын және балалардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заң жобасы таныстырылды [15].

5 ақпан, Алматы қаласы, «Әділ сөз» сөз бостандығын қорғау қоры Астана қаласының мамандандырылған сотының шешімі теңгерімді, негізді, әділ және Қазақстан өздеріне алған халықаралық міндеттемелерге және заң талаптарына толық сәйкес келеді деп үміттенеді. Мәлімдеме Азат Еуропа радиосы/«Азаттық-Қазақстан» радиосының (RFE/RL-Казахстан) өкілдігіне қатысты жасалды [16].

5 ақпан, Астана қаласы, Жоғарғы сот 2022 жылдың қаңтарындағы митингілерге қатысқаннан кейін, Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 380-1-бабы 2-бөлігімен, 15 жылға бас бостандығынан айырылған Ақтөбе қаласының тұрғыны Н.Исаевтың ісін қарауға негіз жоқ деген шешім шығарды. Сотталған азаматтың адвокаты А.Сағалдың тағылған айыпты қайта саралау және істі кассациялық алқада қарау туралы өтінішін, сот қанағаттандырусыз қалдырды [17].

5 ақпан, азаматтық белсенділер Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 258, 405-баптарымен 7 жылға бас бостандығынан айырылған саяси тұтқын М.Жыланбаевты босатуды талап еткен челленджді жалғастыруда [18].

5 ақпан, Маңғыстау облысы Жетібайдағы «West Oil Software» мұнай сервистік компаниясының жұмысшылары ереуілге шығып, талаптарын 7 ақпанда өтетін үкіметтің кеңейтілген отырысында қарауды талап етуде [19].

6 ақпан, Маңғыстау облысы, Жаңаөзен қаласының жұмыссыз тұрғындары әкімдік ғимаратының алдына митингке шықты. Олар Президент Қ.Тоқаев пен облыс әкімі Н.Ноғаевқа жұмыс беруді сұрап жүгінді [20].

6 ақпан, Алматы қаласы, В.Фонова Алматыдағы Қазақ мемлекеттік академиялық опера және балет театры (ГАТОБ) ғимаратында билікпен келісілген пикет өткізді. Акция небәрі 30 минутқа созылды. Қазақстанда 8 наурызда Алматыда әйелдер шеруін өткізуге рұқсат беруді талап еткен феминистік акциялар жалғасуда, өйткені әкімдік бұл шеру өткізуге келісім бермей отыр [21].

7 ақпан, Қарағанды қаласы, азаматтық белсенділер, қоғам белсенділері және қарапайым тұрғындар қаланың әр жерінде пикеттер өткізу ниеті туралы хабарламаларды бір күнде тапсырғанымен, барлық өтініштер қанағаттандырылмады. Пикеттердің мақсаты: Қазіргі Назарбаев даңғылының атауын Бейбітшілік гүлзары деп өзгерту [22].

7 ақпан Ақтөбе қаласы, әкімшілік соты жергілікті журналист А.Ерубаеваға қатысты «жала жабу» ісі бойынша істі қарауды тоқтатты. Талапкер — Ақтөбе облысы, Ырғыз ауданындағы гимназияның директоры Г.Нұрманова. Іс құқықбұзушылық құрамының болмауына байланысты тоқтатылды [23].

7 ақпан, Астана қаласы, Мәдениет және ақпарат министрі А.Балаева президентпен өткен кеңейтілген кеңестен кейін ішке енгізілмеген журналистердің сауалдарына жауап берді. Үкіметтің баспасөз қызметі спикерлермен қамтамасыз етілгенін айтып, БАҚ қызметкерлерінің шығу жолын жауып тастады [24].

7 ақпан, Сәтбаев қаласы, бұрынғы кенші және белсенді Б. Насырханов үйінде тінту жүргізілгенін хабарлады. Тінтуге Б.Насырхановтың Facebook әлеуметтік желісінде «мемлекеттік органдар мен «Қазақмыс» корпорациясы» ЖШС басшылығына қатысты жағымсыз видеолар жариялағаны» туралы полиция хабарламасы себеп болған [25].

8 ақпан, Алматы қаласы, Адам құқықтары және заңдылықты сақтау жөніндегі Қазақстан халықаралық бюросының баспасөз орталығында Мемлекеттік және қоғамдық қызмет қызметкерлерінің салалық кәсіподақ филиалымен баспасөз мәслихаты өтті. Бұл жұмыстан шығарылған кәсіподақ мүшелерін қалпына келтіру және ұжымдық еңбек шартын жасау науқанына жасалған келесі қадам болды [26].

8 ақпан, Алматы қаласы, Қазақстандағы сөз бостандығы, ақпарат алу және тарату құқығының 2024 жылдың 1 ақпаны мен 8 ақпаны аралығындағы жағдайына шолу [27].

8 ақпан, Нью-Йорк , АҚШ, «Human Rights Watch» ұйымы журналист Д.Мұхамедкәрімге қатысты негізсіз істі тоқтатуға шақырды. Орталық Азия бойынша аға зерттеуші Мира Риттман: «Қазақстан билігі тәуелсіз журналистің аузын жабуға тырысуда, ол билікті бірнеше рет сынға алған және бейбіт жиын өткізуге өз құқығын іске асыруға тырысқан» [28].

8 ақпан, Алматы қаласы, полиция Шыңжаңдағы туыстарын босатып, отбасымен қайта қосуды талап еткен бір топ азаматтың Қытай консулдығына баратын жолын тағы да жауып тастады [29].

8 ақпан, Нью-Йорк, АҚШ, «Human Rights Watch» ұйымы Қазақстан билігінің үкіметті сынаушыларды қудалау үшін «тым анық емес және кең» қылмыстық айыптауларды қолдануын тағы да айыптады. Оның пайымдауынша, Астана ел заңдарындағы «экстремизм» түсінігін тарылтып, сыншылардың жолын кесу үшін экстремизмге қарсы заңнаманы қолдануды тоқтатуы керек [30].

9 ақпан, Темірлан Еңсебек, «Оян, Қазақстан!» саяси реформалар қозғалысының белсендісі, 8 наурыздағы шеруді қолдап, рұқсат етілген жеке пикетке шықты [31].

9 ақпан, Шымкент қаласы, ІІД бастығының бірінші орынбасары Е.Абдрамановтың адвокаттары көптен бері журналист М.Низовкинаны соттауға, оны қамауға алуға тырысуда [32].

9 ақпан, Атырау қаласы, Қазақстан Республикасы ӘҚБтК-нің 430-бабының 1-бөлігімен «әкімшілік қадағалау ережелері талаптарын орындамағаны үшін» әкімшілік ескерту жасау туралы полиция қаулысына М.Боқайдың шағымы бойынша сот шешім шығарды. Судья А.Айтжанова полицияның хаттамасын және әкімшілік ескерту жасау туралы қаулыны заңсыз деп таныды [33].

10 ақпан, Алматы қаласы, «Феминита» бастамасының белсендісі Ақторғын Ақкенжебаласы «Тәуелсіздік таңы» монументінің алдында келісілген пикет өткізді. Ол «Маршты болдырмау- қылмыс!» (Отмена марша — преступление!) атты плакатпен тұрды [34].

11 ақпан, Ақтөбе қаласы, арнайы халыққа қызмет көрсету орталығының алдында әкімдікпен келісілген жиын өтті. Акция шамамен 30 минутқа созылды. Осы уақыт ішінде бастамашыл топ мүшелері Президент Қ.Тоқаевқа және жаңадан тағайындалған Қазақстан үкіметіне бейне үндеу жазды. Жиынға 300-ге жуық адам, негізінен автокөлік иелері қатысты. Жиында үш талап қойылды [35].

11 ақпан, Жетісу облысы, Кербұлақ ауданы, М. Солтанбай, Кербұлақ ауданы Көксу ауылдық округі әкімінің сайлауына бақылаушы ретінде қатысқан. Мен телефон камерасына не болып жатқанын түсіргім келді, бірақ сайлау процесінің басқа қатысушылары мені соққыға жықты, содан кейін мен ауруханаға түстім [36].

12 ақпан, Астана қаласы, саяси тұтқын М. Жыланбаевтың қорғаушысы, оның түрмеде жариялаған аштық акциясын тоқтатқанын хабарлады. Адвокаттың айтуынша, аштық денсаулық жағдайына байланысты тоқтатылған [37].

12 ақпан, Маңғыстау облысы, Қаражанбас кен орны, «Mobile Service Group» мұнай сервистік компаниясының 100-ден астам қызметкері екінші күн жұмысқа шықпады. Жұмысшылар – дөңгелекті және арнайы техниканың оператор-жүргізушілері дербес кәсіподақ ұйымы мүшелерінің арасынан 20 адамды жұмыстан шығарумен келіспейді [38].

12 ақпан, Қонаев қаласы, Думан Мұхамметкәрім, ҚР ҚК 258, 405, журналистке қатысты сот отырысының басталуы. Ол полиция тарапынан қысым көрсетілгенін, күш қолданылғанын мәлімдеді. Айыптаушы тарап сотты жабық есік жағдайында өткізуді талап етуде. Журналистерді мәжіліс залына кіргізбеді, бөлек бөлмеге орналастырды [39][40].

12 ақпан, Шымкент қаласы, қылмыстық істер жөніндегі сот алқасы әкімшілік соттың «Атамекен бизнес» ТК журналисі М.Низовкинаға қатысты жала жабу туралы істі тоқтату туралы қаулысының күшін жойып, журналисті Қазақстан Республикасының ӘҚБтК-нің 73-3 2-бөлігі бойынша кінәлі деп тапты. Сот 180 АЕК (621 мың теңге) көлемінде айыппұл салды[41].

13 ақпан, Ақтөбе қаласы, М.Дауыловтың талапкердің құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін бұзатын және шектейтін қала әкімдігінің әрекеттерін заңсыз деп тану туралы талап арызын әкімшілік сот қарады. Сот М.Дауыловтың қала әкімдігі мен әкіміне қарсы арызын қанағаттандырудан бас тартты [42][43].

13 ақпан, Астана қаласы, А.Сембай, ҚР ҚК-нің 179-бабы, 6 жылға бас бостандығынан айырылған, қалалық сот белсенді мен оның қорғаушысының апеляциялық шағымын қанағаттандырусыз қалдырған. Туыстарының айтуынша, олар соттан оның кездесуге қатысуын қамтамасыз етуді сұрағанымен, ол отырысқа кіргізілмеді [44].

13 ақпан, Павлодар қаласы, полиция қызметкерлері Н.Калуованың үйіне «тұрғылықты жерін» тексеру үшін келген. Н.Калуова полицияға сынақ мерзімі аяқталғанын, енді үйде болмауы мүмкін екенін айтты. Пробация инспекторы Әлия Темірболатқызы Н.Калуованың тексеру кезінде үйде болғанын растайтын құжатқа қол қоюын талап етті [45].

14 ақпан, Алматы қаласы, Д.Мұхамметкәрімге қатысты іс бойынша істі жабық жүргізу туралы соттың шешімі «мемлекет қандай тығырыққа тірелгенін көрсетеді» деп есептейді журналистің адвокаты Ғ. Нұрпейісов. Адвокат тергеумен тағылған айыптың мәні туралы Думанның пікірін хабарлады, қазақстандық сот төрелігіне неге сенбейтінін түсіндірді [46].

14 ақпан, Алматы қаласы, Beeline, Tele2 және Altel мобильді интернет арқылы kaztag.kz сайты ашылмайды деген хабарламалар 13 ақпанда кешке қарай редакцияға келе бастады. Сайт VPNсіз Қазақстандағы мобильді интернет арқылы ашылуын тоқтатты[47].

14 ақпан, Алматы қаласы, әкімдік М.Тұрымбетовке 18 және 25 ақпанда бейбіт митинг өткізуден бас тартты. Тақырыбы: «Біз саяси қуғын-сүргіннің тоқтатылуын талап етеміз! Барлық саяси тұтқындарға бостандық!». Бас тартудың себебі: бұрын жоспарланған мәдени іс-шараларды өткізуге байланысты [48].

14 ақпан, Алматы қаласы, екі әйел белсендісі қала билігінен 8 наурызға жоспарланған әйелдер құқығын қорғау шеруіне рұқсат беруді талап етіп, Алматының екі жерінде жалғыз пикеттер өткізді. Пикеттер әкімдікпен келісілді [49].

15 ақпан, Астана қаласы, саяси тұтқын Е.Қазиев № 3 мекемеден бостандыққа шықты [50].

15 ақпан, Атырау қаласы, №2 соты журналист В.Сутягиннің көлігін өртегенге қатысты үкім шығарды. Көлік иесіне 25 миллион теңге материалдық шығын келтірілген [51].

15 ақпан, Алматы қаласы, қала әкімі Е.Досаев Әуезов ауданының тұрғындарымен кездесуінде әкімдік 8 наурызда әйелдер шеруі өткізуден бас тартуға қатысты пікірін өзгертуді жоспарлап отырған жоқ деп мәлімдеді. Өткен жылдан бері әкімдік қоғамдық тәртіпке қауіп төнуі мүмкін деп үш рет белсенділерге келісім бермеді, ол қауіптердің мәні түсіндірілмеді [52].

15 ақпан, Алматы қаласы, «Желтоқсан-86» қоғамдық бірлестігінің мүшелері «Тәуелсіздік» монументінде ЛГБТ насихатына қарсы акция өткізді [53].

15 ақпан, Алматы қаласы, Қарақалпақстан белсендісі А.Мұратбаев «Х» әлеуметтік желісіндегі парақшасында оның үйіне Ішкі істер министрлігінің қызметкерлері келгенін, өзін Алматы қалалық ІІБ-ге жеткізгенін жазды [54].

15 ақпан, Алматы қаласы, бөлшек саудамен айналысатын кәсіпкерлер мен жергілікті дүкендердің иелері еліміздің бірқатар өңірлеріндегідей салықты 4-тен 2 пайызға төмендетуді талап етіп отыр. Олар қалалық әкімдік маңында митинг өткізді [55].

15 ақпан, Астана қаласы, Ақмола облыстық сотының қаулысымен адвокат О.В.Эннсқа қатысты әкімшілік іс құқық бұзушылық құрамының болмауына байланысты тоқтатылып, Аршалы аудандық сотының 2024 жылғы 12 қаңтардағы қаулысының күші жойылды [56].

15 ақпан, Алматы қаласы, Қазақстандағы сөз бостандығы, ақпарат алу және тарату құқығының 2024 жылдың 8 ақпаны мен 15 ақпаны аралығындағы жағдайына шолу [57].

16 ақпан, Орал және Алматы қалаларының әкімдіктері 2024 жылдың 28 және 29 ақпанында Оралда және 25 ақпанда Алматыда жеке пикет пен бейбіт шеру өткізуден бас тартты. Тақырыптары: Оралда Назарбаев даңғылы Достық даңғылы деп өзгертілсін, Алматыда саяси тұтқындарға бостандық. Бас тарту себептері: Орал қаласы бойынша толық емес мәліметтерді беру, бұрын келісілген іс-шаралар, Алматы қаласындағы құрылыс-монтаждау жұмыстары [58].

16 ақпан, Алматы қаласы, әйелдер шеруін өткізуге арналған бірыңғай пикеттер сериясы жалғасуда. 8 наурызда шеру өткізу үшін жергілікті тұрғын Д. Тимофеева жалғыз пикетке шықты. Ол қолына #маршболсын хэштегі бар плакат ұстаған. Пикет Абай даңғылы бойындағы «Глобус» сауда орталығының маңында өтті [59].

16 ақпан, Қазақстан британдық «The Economist» журналының «Economist Intelligence Unit» аналитикалық бөлімі ұсынған демократияның даму деңгейі рейтингінде 167 елдің ішінде 120-орынға тұрақтады. Қазақстан бойынша орташа балл, максималды мүмкін болатын 10 ұпайдың 3,08-ін құрады [60].

16 ақпан, Алматы қаласы, қарақалпақ диаспорасының өкілдері А.Мұратовтың ұсталуына байланысты баспасөз мәслихатын өткізді. Г.Ағелеуовтің айтуы бойынша белсенді қазір полицияда, бірақ таяу күндері оны тергеу изоляторына ауыстыру жоспарлануда [61].

16 ақпан, Алматы қаласы, Ресейдің Бас консулдығына «Құштар» қозғалысының белсендісі В. Ермолчева келді. Ол А.Навальныйды еске алып, гүл шоқтарын қойды. Сондай-ақ Қазақстандағы саяси тұтқындарды еске алып, оларды босатуды талап етті [62].

16 ақпан, Астана қаласы, Мәдениет және ақпарат министрі А.Балаеваның айтуынша, БАҚ қызметіне ешкім араласпайды, тек «журналистер дұрыс емес әрекет жасап, халыққа еш пайда әкелмейтін мүлдем қажетсіз сұрақтар қоюда» [63].

16 ақпан, Алматы қаласы, Қарақалпақ белсендісі Т. Юлдашева құқық қорғаушы А.Мұратовтың (сондай-ақ Мұратбай Ақылбек) ұсталуына байланысты баспасөз конференциясында халықаралық жұртшылықты Қарақалпақ диаспорасы өкілдерін қудалау жағдайына назар аударуға шақырды [64].

16 ақпан, Орал қаласы, Б.Өтебаев, 2019 жылғы наурызда экс-президенттің атымен аталған Назарбаев даңғылының атауын өзгерту үшін жеке пикет өткізуден жергілікті биліктен бас тарту алды [65].

16 ақпан, Орал қаласы, «Қазақстан Президенті Қ. Тоқаев бүкіл әлемге бейбіт митингке және жеке пикетке хабарлауға рұқсат қажет емес екенін мәлімдеді. Сұрақ: Орал қаласы әкімдігінің жеке пикет өткізу құқығынан бас тартуға қандай құқығы бар», — деді белсенді Б.Өтебаев [66].

16 ақпан, Атырау қаласы, АМӨЗ қызметкерлерінің петициясы құрылды. Егер АМӨЗ қызметкерлерінің көпшілігі осындай петицияға қол қойса, онда бұл құжатқа Президент Әкімшілігі, Премьер-министр, Энергетика министрлігі және «ҚазМұнайГаз» назар аударуы тиіс [67].

16 ақпан, Қостанай қаласы, полиция қызметкерлері құрылып жатқан «Алға, Қазақстан!» партиясының мүшесі және белсендісі Дәурен Сұлтанғалидың жұмыс орнына келіп, оны полицияға алып кеткен, жауап алып, содан кейін жұмысқа жеткізген [68].

17 ақпан, Алматы қаласы, сот Өзбекстанның өтініші бойынша бұған дейін қамауға алынған қарақалпақ құқық қорғаушысы А.Мұратовты 40 тәулікке қамауға алды. Сот отырысы А.Мұратовтың адвокатының қатысуынсыз өтті. Белсендінің қорғаушысының айтуынша, А.Мұратов жексенбі күні таңертең тергеу изоляторына ауыстырылған [69].

17 ақпан, Алматы қаласы, полиция«Заңсыз митинг ұйымдастырды» деген күдікпен «Kazleft» қозғалысының белсендісі А.Ушакованы ұстады. ҚР ӘҚБтК-нің 488-бабының 7-тармағы бойынша 50 АЕК (184 600 теңге) көлемінде айыппұл салу түріндегі жаза тағайындалып, жауап алынған соң босатылды [70].

17 ақпан, Алматы қаласы, қарақалпақ белсендісі А. Мұратов, Өзбекстанның өтініші бойынша полициямен ұсталған, Өзбекстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 244-бабының 1-тармағы (қоғамдық қауіпсіздік пен қоғамдық тәртіпке қатер төндіретін материалдарды дайындау, сақтау, тарату немесе көрсету) [71].

18 ақпан, Павлодар қаласы, Павлодар мұнай-химия зауытының жұмысшылары Атырау мұнай өңдеу зауытының ұжымына үндеу салды. «Өнеркәсіптің алғашқы басшыларының үнсіздігі мен нақты ұстанымының жоқтығына байланысты біз, Қазақстанның жас мұнай өңдеушілері, бір отбасы ретінде Атырау мұнай өңдеу зауытындағы ағайындар мен жолдастарымызда болып жатқан қазіргі жағдайда бейтарап позиция ұстана алмаймыз»[72].

18 ақпан, Маңғыстау облысы, Жаңаөзендік жұмыссыздар он сегізінші күннен бері қалалық әкімдік алдында наразылық акциясын өткізуде. Олар Маңғыстау облысындағы мұнай компанияларына жұмысқа орналасуды талап етуде [73].

18 ақпан, Орал қаласы, көлік иелері мен болашақ жүргізушілерге арналған арнайы қызмет көрсету орталығында 70-ке жуық көлік иесі жиналып, қайта өңдеу ақысын 200 мың теңгеге дейін төмендетуді талап етті. Жиналғандар Президент Қ.Тоқаев пен Премьер-Министр О.Бектеновке видео үндеу жазды, ұйымдастырушылардың айтуынша, қала әкімдігімен келісілген [74].

19 ақпан, Алматы қаласы, Қазақстандағы қарақалпақ диаспорасының жетекшісі, бұған дейін Өзбекстан билігінің өтініші бойынша ұсталған А.Мұратов Қылмыстық кодекстің екі бабы бойынша «жаппай тәртіпсіздікке» қатысты күдікке ілінді [75].

19 ақпан, Алматы қаласы, журналист және фем-блогер Д.Матвеева, биліктен 8 наурызда әйелдер құқықтары үшін шеру мен шеру өткізуді мақұлдауды талап етіп, жеке пикет өткізді. Әкімдікпен келісілген пикет Абай атындағы Қазақ ұлттық опера және балет театры маңында өтті. Д. Матвеева «Біз жылына бір күн ғана сұраймыз» деген жазуы бар плакат ұстады [76].

19 ақпан, Маңғыстау облысы, құтқарушылар Ақтау, Жаңаөзен, Жетібай, Қаражанбас және Қаламқаста жұмыстарын тоқтатқанын хабарлады. Өмірзақ ауылының өрт сөндірушілері де ереуілде. Өрт сөндірушілердің айлық жалақысы 130-150 мың теңгені құрайды. Олар жалақыны 350 мың теңгеге дейін көтеруді сұрайды. Олардың мердігері – «Zeus energo» қоғамдық ұйымы [77].

19 ақпан, Қарағанды облысының прокуратурасы журналист Д.Сапарқызының кәсіби қызметіне кедергі жасау ісі бойынша тергеуді бақылауға алды [78].

19 ақпан, Алматы қаласы, «Dalanews» және «DALA INSIDE» редакцияларының журналистері Астана мәслихатының экс-депутаты Ғабит Сәтмағамбетов пен оның G-Park құрылыс компаниясының қысымы туралы мәлімдеді, деп хабарлайды агенттік тілшісі [79].

19 ақпан, Алматы қаласы, Адам құқықтары бюросының баспасөз орталығында «Халық Парламенті» («Халық парламенті») қатысушыларының бірі А. Ильяшев мен М. Аспандиярова баспасөз мәслихатын өткізді. 2023 жылы өткен Мәжіліс пен мәслихат сайлауында тәуелсіз кандидаттарды біріктірген қоғамдық бастаманың жұмысына биліктің кедергі келтіруі туралы олар айтты [80].

20 ақпан, Алматы қаласы, әкімдік интернеттегі сынды бақылауға шамамен 260 миллион теңге жұмсамақ. Тиісті тендер мемлекеттік сатып алулар сайтында жарияланған және мердігерлердің өтінімдерін күтуде. Өткен жылы осындай байқау аясында 190 млн.теңгені әкімдікке қарасты «Мониторинг-талдау орталығы» алды [81].

20 ақпан, Ақмола облысы, Ақкөл аудандық сотының төрағасы Ж.Теміров мерзімінен бұрын шартты түрде босату туралы А.Сәдуақасованың өтінішін қанағаттандырудан бас тартты. Бас тартудың себебі: пробациялық бақылау шарттарын бұзу. Судья оның 2022 жылдың қарашасында президент сайлауы қарсаңында бейбіт шеру өткізуге шақырғаны үшін әкімшілік қамауға алынғанын еске салды [82].

21 ақпан, Астана қаласы, ҚР Парламенті Мәжілісі нәресте өлтіру және педофилия үшін өмір бойына бас бостандығынан айыру жазасын бірінші оқылымда мақұлдады [83].

21 ақпан, Маңғыстау облысы, жұмыс беруші компания «West Oil Software» Жетібай кен орнында еңбек теңсіздігіне қарсы ереуілге шыққан мұнайшыларға үндеу жолдады. «Біз сіздерді тағы да заңсыз ереуілді тоқтатып, 24 ақпанға дейін жұмысқа оралуға шақырамыз, әйтпесе еңбек келісім-шарттарын бұзуға мәжбүр боламыз», — делінген компания хабарламасында [84].

21 ақпан, Маңғыстау облысы, «West Oil Software» компаниясының ереуілшілері қауіп-қатерден қорықпайтындарын және өз талаптарын орындауды жалғастыратындарын мәлімдеді. «Егер жұмыстан шығарамыз деп қорқытсаңдар, бәрімізді жұмыстан шығарыңдар, бәріміз бір кісідей, ақырына дейін төтеп беруге дайынбыз», — деді мұнайшылар өз үндеуінде [85].

21 ақпан, Алматы қаласы, Бекзат Мақсұтханұлы, Қазақстан Республикасы ӘҚБтК-нің 489-бабының 9-бөлігі, Алатау аудандық полиция бөлімінің хаттамасына сәйкес оған, тіркелмеген ұйымға қатысуға шақырғаны үшін 184 000 теңге көлемінде айыппұл салынды [86].

22 ақпан, Маңғыстау облысы, «ҚазМұнайГаз» компаниясы «West Oil Software» компаниясының қызметкерлерін ереуілді тоқтатып, жұмысқа шығуға және «мәселелерді сындарлы диалог арқылы шешуге» шақырды [87].

22 ақпан, Қонаев қаласы, Д.Мұхаммедкәрімнің ісі бойынша сот отырысына келген жақтастарына Қонаев қаласының ішкі саясат бөлімінің бастығы С.Мұсағитов келіп, «бейбіт жиын өткізу туралы әкімдікке хабарлама жіберілмеген» алға тартып олардың жиналысын «заңсыз» деп мәлімдеді. Ал жақтаушылар жиналысқа емес, сотқа келдік деп қарсылық білдірді [88].

22 ақпан, Қонаев қаласы, Д.Мұхаммедкәрім, ҚР ҚК-нің 258, 405- б., қылмыстық істі әділ сотта ашық сот отырысында қарауды талап етті. Сондай-ақ ол жабық сот отырысының нәтижесі «алдын ала анықталғанын» алға тартып, адвокаттардан бас тартқанын айтты. Түстен кейін адвокат Ғ.Нұрпейісов Д.Мұхаммедкәрімнің аштық жариялағаны туралы хабарлады [89].

22 ақпан, Қонаев қаласы, Д.Мұхаммедкәрім, ҚР ҚК-нің 258, 405 б., Қонаев қаласы сотынан Талдықорған қаласының тергеу изоляторына бара жатқан жолда қатыгездік көрсеткеніне шағымданды. Наразылық белгісі ретінде, сондай-ақ өзіне қатысты ашық сот ісін жүргізуді талап етіп, өзіне жарақат салды [90].

22 ақпан, Алматы қаласы, қарақалпақстандық құқық қорғаушы А.Мұратов 2022 жылдың шілде айында Нүкіс қаласында болған оқиғаға 500 күн толуына орай өткен еске алу шарасы үшін «жаппай тәртіпсіздікке және зорлық-зомбылыққа шақырды» деген айып тағылды, ал «қоғамдық қауіпсіздікке қатер төндіретін материалдарды өндіру немесе көрсету» — Қ.Төремұратовтың 2023 жылғы қазанда ЕҚЫҰ конференциясында сөйлеген сөзінен бейнероликті жариялағаны үшін [91].

22 ақпан, Атырау қаласы, әкімшілік құқық бұзушылық жөніндегі сот ҚР ӘҚБтК-нің 73-3-бабы 2-бөлігі бойынша журналист О. Вертинскаяға қатысты істі тоқтатты, сондай-ақ сот міндеттерін тиісінше орындамағаны үшін инспектор Сахбалиевке қатысты жеке қаулы шығарды [92][93].

22 ақпан, Алматы қаласы, Қазақстандағы 2024 жылғы 15-22 ақпан аралығында ақпаратты білдіру, алу және тарату құқығының жағдайына шолу [94].

23 ақпан, Алматы қаласы, бұрын ұсталған Қазақстандағы Қарақалпақ диаспорасының көшбасшысы А. Мұратовқа, жұмыспен қамтуды үйлестіру және әлеуметтік бағдарламалар басқармасы Қазақстаннан пана іздеген адамның куәлігін берді [95].

23 ақпан, Алматы, Астана, Қостанай, Көкшетау, Ақтөбе және Қарағанды қалаларының әкімдіктері 2024 жылғы 8 наурызда бейбіт жиналыстар өткізуден бас тартты. Тақырыптары: «Әйелдер құқығын қорғайық, әйелдерге қатысты зорлық-зомбылыққа жол жоқ». Бас тартулар себептері: бұрын келісілген іс-шараларды өткізу (қ.қ. Алматы, Ақтөбе, Қостанай, Көкшетау, Қарағанды), дәйексіз деректерді ұсыну (Астана қ.) [96].

23 ақпан, Петропавл, Павлодар, Шымкент, Семей және Орал қалаларының әкімдіктері 2024 жылғы 8 наурызда бейбіт жиын өткізуден бас тартты. Тақырыптары: «Әйелдердің құқығын қорғайық, әйелдерге зорлық-зомбылыққа жол жоқ». Бас тартудың себептері: бұрын келісілген іс-шараларды жүргізу және толық емес мәліметтерді ұсыну [97].

24 ақпан, Алматы қаласы, Ресейдің Украинаға жаппай басып кіруінің екі жылдығында украин халқына қолдау білдіргісі келетін қала тұрғындары Шевченко ескерткішіне гүлдер, шырақтар, көк және сары шарлар әкелді [98].

25 ақпан, Орал қаласы, журналист Ахмедьяров Л., әріптесі Р.Упоровпен бірге 2022 жылғы қаңтар оқиғасы туралы «Қаңтар» деректі фильмін түсірді [99].

25 ақпан, «Human Rights Watch» ұйымы Қазақстан билігін қарақалпақ белсендісі А.Мұратовты саяси қудалау қаупіне байланысты Өзбекстанға экстрадицияламауға шақырды. HRW мәлімдемесінде соңғы жылдары құқық қорғау ұйымдары Өзбекстанда мемлекетке қарсы қылмыс жасады деп айыпталған адамдарды азаптау мен басқа да қатыгездік көрсетудің, сондай-ақ заңсыз қамауға алудың көптеген оқиғалары құжатталғаны айтылған [100].

25 ақпан, Алматы қаласы, 8 наурызда жаппай бейбіт жиын өткізу құқығы үшін науқан жалғасуда. Осы демалыс күндері оңтүстік астанада әйелдер белсенділері ұйымдастырған рұқсат етілген екі жеке пикет өтті [101].

26 ақпан, Жаңаөзендік мұнайшы, белсенді Е.Қарашаев қамаудағы журналистер Д. Мұхаммедкәрім мен А.Тілеужанды босатуды талап етіп, жеке пикетке шықты. Белсенді пикетті қала орталығындағы Тәуелсіздік алаңында өткізді [102].

27 ақпан, Маңғыстау облысы, «West Oil Software» компаниясы жұмысшылары желтоқсан айынан бері тең емес еңбек жағдайларына қарсы ереуілге шыққан 50 қызметкерімен еңбек шартын бұзатынын хабарлады. Компания өз шешімін ереуіл заңсыз және өндірістік қажеттілік деп таныған сот шешіміне негіздеп отырғанын айтты [103].

27 ақпан, Алматы қаласы, журналист А.Тойшыбек әйелдер шеруі мен 8 наурыздағы митингіні қолдап, Панфилов көшесінің жаяу жүргіншілерге арналған бөлігінде, метроның «Жібек жолы» стансасының маңында жеке пикет өткізді [104].

27 ақпан, Алматы қаласы, Адам құқықтары бюросының баспасөз орталығында баспасөз мәслихаты өтті. Спикерлер С.Зәкірова, А.Ілияшев және құқық қорғаушы Е.Қалиев.

Баспасөз мәслихатының тақырыбы, кіріс туралы декларацияны толтырудағы кейіннен табылған «бұзушылықтарға» байланысты дауыс беруге екі апта қалғанда оны парламенттік сайлау додасынан шығаруға қатысты, жақында аяқталған С. Закированың сот ісі болды [105].

27 ақпан, Атырау қаласы, қалалық әкімдік журналист О.Вертинскаяға облыстық сот ғимаратының жанында жеке пикет өткізуге рұқсат бермеді. Пикет тақырыбы соттың әділетсіз шешімімен келіспеушілік болды. Бас тартудың себебі: «Облыстық соттың іргелес аумағына магистральдық құбыр тартылған, сонымен қатар жақын орналасқан көпқабатты үйлерді жылумен және ыстық сумен қамтамасыз ететін жылу пункті орналасқан» [106].

28 ақпан, Орал қаласы, Б. Өтебаев, қала әкімдігі жанындағы Абай атындағы орталық алаңға елдегі әлеуметтік жағдайды жақсартуды және Н. Назарбаев атындағы қаланың орталық көшесі мен жаңа алаңның атауын өзгертуді талап етіп, жеке пикетке шықты[107].

28 ақпан, Степногорск қаласы, №4 мекеме, М.Жыланбаев, ҚР ҚК-нің 258,405 бабы, 7 жыл бас бостандығынан айырылған, адвокатына былай хабарлаған: «Заңсыздық пен қудалауға тап болған. Шомылғанда тек салқын су ағады. Басқа тұтқындардан сұрап көргенде, оларда ыстық судың барын анықтадым. Мекемедегі тамақтандыру жақсартуды қажет етеді. Сары майдың орнына маргаринмен тамақтандырады» [108].

29 ақпан, Вашингтон (АҚШ), «Саяси құқықтар 40 -тан 5 ұпай, азаматтық бостандықтар 60 ұпайдан 18 ұпай. Парламенттік және президенттік сайлаулар еркін де, әділ де емес, сөз және жиналыс бостандығы шектелуде және жазалануын жалғастыруда. Нағыз оппозиция қайраткерлері түрмеге жабада, ал сыбайлас жемқорлық эндемикалық сипатта». Freedom House ұйымының 2023 жылғы есебінде Қазақстан тағы да еркін емес елдер қатарына енді [109].

29 ақпан, Алматы қаласы, Адам құқықтары бюросының баспасөз орталығының онлайн алаңында «Қазақстанда азаматтық қоғам өкілдерін және уәкілетті мемлекеттік органдарын тарта отырып, кемсітушілікке қарсы заңнаманы дамыту және ілгерілету» жобасы бойынша аяқталған жұмыс туралы брифинг өтті» [110].

29 ақпан, Алматы облысы, Іле ауданы, Байсерке ауылы, полиция қызметкерлері белсенді Кеңесбаев Ерланның үйіне оны АПБ-не апармақ ниетпен келген. Келесі кезекте Қонаев қаласының соты Қазақстан Республикасы ӘҚБтК-нің 488-бабының 11-бөлігімен, 22 ақпанда Қонаев қаласында журналист Д.Мұхамедкәрімді қолдау мақсатында сот ғимаратының жанында рұқсат етілмеген митингке қатысқаны үшін, Е.Кеңешбаевты 20 тәулікке және Р.Кемелбаевты 10 тәулікке қамауға алу туралы қаулы шығарды [111].

[1] https://rus.azattyq.org/a/32800919.html

[2] https://orda.kz/almatinskie-feministki-planirujut-na-jetih-vyhodnyh-repeticiju-zhenskogo-marsha-382096/

[3] https://bureau.kz/novosti/dana-komanda-ne-pushhat/

[4] https://bureau.kz/novosti/brata-za-brata-2/

[5] https://adilsoz.kz/weekly-monitoring/narusheniya-svobody-slova-v-kazahstane-s-25-yanvarya-po-01-fevralya-20.html

[6] https://t.me/AdalSotKz/1754

[7] https://azh.kz/ru/news/view/99145

[8] https://rus.azattyq.org/a/32802531.html

[9] https://rus.azattyq.org/a/32802342.html

[10] https://rus.azattyq.org/a/32803740.html

[11] https://vlast.kz/novosti/58736-neizvestnyj-popytalsa-sorvat-piket-aktivistki-v-almaty-s-trebovaniem-razresit-miting-8-marta.html

[12] https://rus.azattyq.org/a/32804936.html